Сортавала

РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
Шәһәр
Сортавала
Центр города Сортавала (Center of Sortavala).jpg
Байрак Герб
Байрак Герб
61°42′ с. ш. 30°40′ в. д.GЯO
Ил
Район Сортавала районы
Тарих һәм география
Беренче телгә алыну 1468
Мәйдан
  • 15
Мәркәз биеклеге 5
Сәгать кушагы UTC+03:00
Халык саны
Халык саны
Санлы идентификатор
Телефон коды 81430
Почта индекслары 186790
городсортавала.рф
Сортавала на карте
Сортавала
Сортавала

Сортавала (рус. Сортавала, кар. Sortavala) — Россия Федерациясенең Карелия республикасында урашкан шәһәр.

Халык саны — 18 857 кеше (2014)[1].

Сәгать поясы

Мәскәү вакыты

Сортавала Мәскәү вакыты (Moscow Time Zone, MSK) сәгать поясында урнашкан. UTC белән аермасы +3:00 сәгать тәшкил итә.

Тарих

Сортавала, 1840 ел
Сортавала, XX гасыр башы
1939 ел панорамасы
Сортавала, 1954 ел картасы

Хәзерге Сортавала шәһәре территориясе элек-электән кешеләр тарафыннан үзләштерелгән булган, Нукутталахти (Риккала утравы), Хернемяки һәм Хелюль чорындагы таш һәм тимер гасырларның археологик табылдыклары шуның турында сөйли. Паасо шәһәрчегендә I меңъеллык ахырыннан бирле тулы бер ныгытылган җирлек була.

Билгеле булганча, б.э. 1 меңьеллыкның икенче яртысында ландшафтлар хәзерге Сортавала урынында игенчеләр тарафыннан эшкәртелә, аларны корел кабиләләре белән күпмедер ышаныч белән тәңгәлләштерергә була.

Анда Риккала утравында Никольский чиркәве — Корела өязенең Сердобольский погосты үзәге, шулай ук Попов Берег (руханиның ишегалды) һәм Ригол (Риккала) җирлекләре санап үтелгән.

1617 елда, Столбово солыхы нигезендә, Сердовольский погост Швециягә күчә.

1632 елда король Густав II указы буенча погосттан ерак түгел Сордавалла (шведча Sordavalla) авылы төзелә, ул шәһәр статусын 1646 елда алган.

1705 елның гыйнварында, Төньяк сугыш вакытында, Сордавалла өч көнгә Ладога күле бозы буенча килгән рус гаскәрләре басып ала.

Ништадт тыныч килешүе буенча 1721 елда бөтен Иске Финляндия һәм шул исәптән Сордавалла Россиягә китә. Алынган территориядә Выборг провинциясе төзелә, ә Сордавалла Сердоболь дип үзгәртелә.

Төньяк сугыш вакытында шәһәр көчле җимерелүгә дучар була һәм кабат шәһәр статусын 1783 елда гына ала. Әлеге реформа барышында 1783 елның җәендә Выборг губерниясе Выборг наместниклыгына (территорияне үзгәртмичә) үзгәртелә.

1811 елда Выборг губернасы Бөек Финляндия кенәзлеге составына керә (1809 елда Россия империясе составына керә). Сердоболь губерниянең 9 өязенең берсе булган Сердоболь өязенең үзәге була.

1873 елда апостоллар Петр һәм Павел (хәзер Никольский) исеменә таш чиркәү төзелә, 1881 елда укытучылар семинары ачыла, 1888 елда дини семинария ачыла.

1881 елда мебель җитештерү буенча фабрика эшли башлый, аның каршында урман кисү заводы оештырыла.

XIX гасыр ахырында Санкт-Петербург, Шлиссельбург һәм Валаам белән тиз арада пароходлар элемтәсе була.

1893 елның ноябрендә Антреа-Сердоболь (Выборг — Йоэнсу тимер юлының бер өлеше) 139 км юл төзелеше тәмамланган Сердобольгә тимер юл салынган.

Якынча 1900 елда шәһәрдә машина төзелеше заводы эшли башлый.

1901 елда архитектор Ю. Аренберг проекты буенча ирләр лицее бинасы, 1911 елда хатын-кызлар мәктәбе бинасы төзелә. 1908 елда Сәүдә-сәнәгать мәктәбе ачыла.

Финляндиянең Выборг губернасында ул 6 шәһәрнең берсе булган.

1920 елда Хельсинкидан Сортавалга Финляндия православ чиркәве идарәсе күчерелә, 1931 елда архитектор Ю.Вийсте проекты буенча идарә биналары комплексы төзелә.

1936 елда шәһәр верфасында «Ааллокас» ледоколы төзелә, ул Ладож күлендә Финляндия чикләрен саклау өчен төзелә.

1939 ел ахырында кышкы сугыш башлана. 1939 елның декабреннән 1940 елның февраленә кадәр Совет авиациясе Сортавалага һава очышы ясый. Иң җимерелгән бомбалау 1940 елның 2 февралендә була.

1940 елда сугыш тәмамланганнан соң, Мәскәү килешүе нигезендә шәһәр СССРга тапшырыла һәм яңа оешкан Карел-Фин ССР составына керә.

1941 елның августында, Германия (Финляндия белән берлектә) һәм СССР арасында сугыш башлану белән, финнар шәһәр өстеннән контрольне кире кайтаралар һәм аны 1944 елның сентябренә кадәр тоталар. 1944 елның 19 сентябрендә совет-фин сугышы тәмамланганнан соң, 1940 елгы Мәскәү шартнамәсенең гамәле торгызыла — Сортавала янә СССРга күчә. Сентябрь аенда Сортавалдан тыныч фин халкын икенче эвакуацияләү үтә. 1944 елның 22 сентябрендә качаклар белән соңгы поезд Сортавала станциясеннән китә.

1945 елның маенда Сортавалга Вологда өлкәсеннән кайткан Сортавала районы колхозчыларының беренче эшелоны килә.

1944 елда, фин оккупациясеннән азат ителгәч, шәһәрдә фанер һәм балык заводлары, сукно фабрикасы торгызыла.

1958-1998 елларда Сортаваль мебель-чаңгы комбинаты эшли.

1958 елның 31 октябрендә Сортавала республика карамагындагы шәһәр статусын югалта һәм Сортавала районына кертелә.

1963-1972 елларда Сортавал составына Хелюля эшчеләр поселогы керә.

1970 елдан башлап сортала-мөстәкыйль административ-территориаль берәмлек, сортавал шәһәр Советына Валаам, Вяртсил, Заозерный, Кааламо, Пуйкккола, Рускеала, Хапалампи һәм Хелюль бистәләренең поселок һәм авыл советлары буйсына.

1990 елда Россиянең тарихи шәһәре статусы бирелә.

Халык

Халык саны
184018501860186518701875188018901897[3]1900
460665589674631655890133616002041
19101920193019381959[4]1967[3]1970[5]1979[6]1989[7]1992[3]
308538774732457717 61121 00022 18821 61822 57922 800
1996[3]1998[3]2000[3]2001[3]2002[8]2003[3]2005[3]2006[3]2007[3]2008[3]
21 70021 20020 60020 20021 13121 10020 50020 10019 80019 500
2009[9]2010[10]2011[3]2012[11]2013[12]2014[1]
19 37419 23519 20019 17419 03418 857

Милләтләр (2010): урыслар (88,0%), белоруслар (4,4%), кареллар (2,3%), украиннар (2,3%).[13][14]

Тышкы сылтамалар

Искәрмәләр

  1. 1,0 1,1 1,2 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
  2. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx
  3. 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 Народная энциклопедия «Мой город». Сортавала
  4. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  5. Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  6. Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  7. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Архивировано 22 август 2011 года.
  8. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.
  9. Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: 2 гыйнвар 2014. Архивировано 2 гыйнвар 2014 года.
  10. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и состав населения Республики Карелия
  11. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
  12. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
  13. 2010 елгы җанисәп алу базасы., archived from the original on 2015-09-15, retrieved 2014-12-06 
  14. Милләтне әйтмәгән кешеләрне исәпләмичә