Фридрих Ницше

РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
алман. Friedrich Nietzsche
Тугач бирелгән исем алман. Friedrich Wilhelm Nietzsche
SEO_description Ницше Фридрих — биография философа, основные направления, учения и школы: читайте в интернет-энциклопедии РУВИКИ
Туган тел алман теле
Шәкертләр Рудольф Штайнер[d]
Академик дәрәҗә докторлык дәрәҗәсе[d][1]
Вафат булу датасы 25 август 1900(1900-08-25)[2][3][…] (55 яшь)
Сәнгать юнәлеше философия жизни[d]
SEO_title Ницше Фридрих — биография, философские направления, труды — РУВИКИ
Уку йорты
Имза
Активлык чорнының башы 1865[4] — 1889[5]
Язма әсәрләр теле алман теле
Кардәш Фёрстер-Ницше, Элизабет[d]
Җирләнгән урыны
Активлык урыны Бонн[1], Лейпциг[1], Базел[1] и Веймар[1]
Эшчәнлек өлкәсе фәлсәфә, эстетика[d], нигилизм[d], этика, психология, онтология[d], шигърият и философия истории[d]
Вафат булу урыны
Йогынтысын кичергән Артур Шопенһауэр, Һераклит, Ральф Уолдо Эмерсон[d], Чарльз Дарвин, Парменид, Огюст Конт, Блез Паскаль, Рихард Штраус[d], Никколо Макиавелли, Рихард Вагнер, Штифтер, Адальберт[d], Эдгар По[d], Протагор[d], Джакомо Леопарди[d], Бурже, Поль[d], Секст Эмпирик[d], Франсуа VI де Ларошфуко[d], Ипполит Тэн[d], Руджер Иосип Бошкович[d], Лев Исаакович Шестов[d], Бенедикт Спиноза, Zärdöşt, Бальтасар Грасиан[d], Бернард де Мандевиль[d], Африкан Александрович Шпир[d], Вильям Батлер Ейтс, Мишель де Монтень[d], Демокрит, Эпикур, Генрих Гейне[d], Стендаль[d], Освальд Шпенглер[d], Стефан Георге[d], Иоганн Иоахим Винкельман[d], Георг Кристоф Лихтенберг[d], Иоганн Вольфганг Гете, Пауль Тиллих, Ланге, Фридрих Альберт[d], Реё, Пауль[d], Jan-Jak Russo, Уильям Шекспир, Гюйо, Жан Мари[d], Иоганн Христиан Фридрих Гёльдерлин[d], Шелер, Макс[d], Макс Штирнер[d], Мэри Вигман[d], Стефан Цвейг[d], Адам Мицкевич, Эмпедокл, Әфләтүн, Аристотель, Готфрид Лейбниц, Вольтер, Сократ, Георг Һегель, Иммануил Кант, Федор Достоевский, древнегреческая философия[d], Dionis, Искәндәр Зөлкарнәйн, Һомер, Гай Юлий Цезарь, Эсхил[d], Феогнид[d], Ричль, Фридрих Вильгельм[d], Саломе, Лу[d] и Ману[d]
Әсәрләр җыентыгы АКШ Милли сәнгать галереясе[d]
Әсәрләр исемлеге list of musical compositions by Friedrich Nietzsche[d] и Friedrich Nietzsche bibliography[d]
Һәштәге Nietzsche
Автор буларак авторлык хокуклары халәте автор хокукларына иялек вакыты тәмам[d]
Һөнәр төре фәлсәфәче, поэт, язучы, композитор, педагог, филолог-классик, университет профессоры, музыка тәнкыйтьчесе, классицист
Commons Creator бите Friedrich Nietzsche
Үлем сәбәбе Нейросифилис[d]
Әгъзалык Q892732?
Библиография Friedrich Nietzsche bibliography[d]
Сурәт
Туу датасы 15 октябрь 1844(1844-10-15)[2][3][…]
Туу урыны
Ата Carl Ludwig Nietzsche[d]
Җенес ир-ат[7][8]
Укытучылары Якоб Буркхардт[d] и Ричль, Фридрих Вильгельм[d][9]
Эра философия XIX века[d]
Биттәге чәчләр моржовые усы[d]
Активлык чоры тәмамлануы 1889[5]
Эш урыны
Досье в Швейцарский архив исполнительских искусств[d] и Швейцарский архив исполнительских искусств[d]
Логотип РУВИКИ.Медиа Фридрих Ницше РУВИКИ.Медиада

Фридрих Вильгельм Ницше, (алман. Friedrich Wilhelm Nietzsche [ˈfʁiːdʁɪç ˈvɪlhɛlm ˈniːtsʃə]; (1844 елның 15 октябре, Рёккен, Алман берлеге — 1900 елның 25 августы, Веймар, Алман империясе) — алман фикер иясе, классик филолог, композитор, үзенчәлекле фәлсәфи тәгълиматны булдыручы.

Ницше үз фәлсәфи тәгълиматында әхлакый, дини, мәдәни, иҗтимагый-сәяси нигезләрне шик астына алып, аерым тормыш фәлсәфәсенә игътибар итә. Афористик өслүбтә язылган әсәрләре күп бәхәсләр тудыра.

Tәрҗемә хәле

Фридрих Ницше Рёккендә 1844 елда (Лейпциг янында, Көнчыгыш Алмания) лютеран пасторы Карл Людвиг Ницше (1813-1849) гаиләсендә туа.

1858 елда «Пфорта» гимназиясендә укый башлый.

1862 елда Бонн университетына теология һәм фәлсәфә белгечлеге буенча укырга керә, соңрак Лейпциг университетына күчә.

24 яшендә Ницше Базель университетына классик филология профессоры итеп чакырыла.

1870 елда Франк-прусс сугышы вакытында сугышка бармас өчен Пруссия гражданины булудан баш тарта.

1868 елның 8 ноябрендә композитор Рихард Вагнер белән таныша. Аларның икесенең дә дөньяга карашлары, кызыксынулары туры килә. Вагнер һәм Ницше грек сәнгатен ярата. Өч ел аралашканнан соң 1872 елда Вагнер Байройтка күченә, һәм аларның аралары суына башлый, соңрак аларның мөнәсәбәтләре бөтенләй бозыла.

18 яшендә Ницше авырый башлый, 1879 елда ул университеттан китә.

1881 елның июлендә «Иртәнге шәфәкъ» дигән китабы чыга.

Фәлсәфә өслүбе

Белеме буенча филолог буларак, Ницше үз фәлсәфәсен сурәтләгәндә фикерне аңлату һәм бәян итү өслүбенә зур игътибар бирә һәм талантлы стилист буларак дан казана[10]. Аның фәлсәфәсенең иң әһәмиятле формасы булып, авторның халәтен һәм фикерләренең мөһимлеген чагылдырган афоризмнар тора. Мондый өслүбнең сәбәпләре ачыкланмый. Бер яктан, бу Ницшеның саф һавада йөргәндә үз фикерләрен язып бара алмавына бәйле, чөнки ул җәяүләп йөрергә ярата. Икенче яктан, күзләрендәге авыруы, ул ак кәгазъ битләренә озак карап утыра алмый. Ничек кенә булса да Ницше афоризмны үзенең язу өслүбе итеп ала[11] Афоризм фекерҙе төрлөсә киңәйтеп аңлатыуға ла юл ҡалдыра.[12][13]. Афоризмнар фикерне киңәйтеп аңлатуга мөмкинлек бирә.

Ницше яңа фәлсәфәсендә «яшәешне торгызу» метафизикасында төзелгән чынбарлыкка яңа мөнәсәбәт үстерә.

Ихтыяр (теләк, ирек)

Ницше карашынча, дөньяның нигезен «ихтыяр» тәшкил итә. Филолог ихтыярның күп мәгънәгә ия булуын күрсәтә, алар — чынбарлыкның этәргеч көче, хәрәкәттәге җисем, хаклыкка юнәлдерелгән хисләр, «мин»нең экспансиясе. Ихтыяр, хаклыкка юнәлдерелгән хис буларак, яшәү өчен көрәшнең чагылышы буларак та карала. Ницше ихтыярның шушы (яшәү) аспектын киңәйтеп, фәлсәфәдә аның теорисын һәм яңа агымын — «яшәү фәлсәфәсенең» — барлыкка килүенә беренче адым ясый.

Әхлакъ

Этикада Ницше нигилизм позициясен яклап чыга. Кеше интеллектының үсә баруы кешенең табигать белән берлектә булуына зарар китерә. Ницше әхлакъны тискәре күренеш дип карый. Аныңча, әхлакъ коллективта (кабиләдә, дәүләттә һ.б.) «шәкли вөҗдан» ролен генә башкара. Ницше җәмгыятьтәге үзгәрешләрнең тәрәккыять юнәлешендә барганын инкарь итә. Аның иманы — җәмгыятьнең яңадан үзенә әйләнеп кайту теориясе ягында. Ул кешеләр арасында, гомумән, җәмгыять тормышында, тигезлек һәм гаделлек принципалрына каршы, элитар принципларны яклап чыга.

Гайяр кеше

Ницше үзенең «Заратустра шулай дип сөйләде» дигән хикәясендә, кешеләрне бөҗәкләр белән чагыштырып, яисә кимсетә, яисә зур көчкә ия булган кешене югарыга күтәрә, идеаллаштыра. Аның идеалы — «гайяр табигый кеше» («сверхчеловек»). Бу идеал кеше образы аның хезмәтләрендә дә төп урын алып тора. «Ницшеанлык» XIX гасырның фәлсәфә фәнендә иң реакцион теория булып санала. Ницшеанлык социаль яссылыкта шовинизмның, расизмның, милитаризмның үрчүенә теоретик җирлек булса, сәнгать өлкәсе өчен дә ул ул шулай ук тискәре роль уйнап килә. Сәнгатьтәге элитар теориялар барысы да ницшеанлык агымы эчендә яши. Алар — халыкчанлык принципларының иң радикаль дошманнары.

Әсәрләре

Төп әсәрләре

  • «Рождение трагедии, или Эллинство и пессимизм» (Die Geburt der Tragödie , 1871)
  • «Несвоевременные размышления» (Unzeitgemässe Betrachtungen , 1872—1876)
  1. «Давид Штраус в роли исповедника и писателя» (David Strauss: der Bekenner und der Schriftsteller , 1873)
  2. «О пользе и вреде истории для жизни» (Vom Nutzen und Nachtheil der Historie für das Leben , 1874)
  3. «Шопенгауэр как воспитатель» (Schopenhauer als Erzieher , 1874)
  4. «Рихард Вагнер в Байрейте» (Richard Wagner in Bayreuth , 1876)
  • «Человеческое, слишком человеческое. Книга для свободных умов» (Menschliches, Allzumenschliches , 1878). С двумя дополнениями:
    • «Смешанные мнения и изречения» (Vermischte Meinungen und Sprüche , 1879)
    • «Странник и его тень» (Der Wanderer und sein Schatten , 1880)
  • «Утренняя заря, или мысли о моральных предрассудках» (Morgenröte , 1881)
  • «Весёлая наука» (Die fröhliche Wissenschaft , 1882, 1887)
  • «Так говорил Заратустра. Книга для всех и ни для кого» (Also sprach Zarathustra , 1883—1887)
  • «По ту сторону добра и зла. Прелюдия к философии будущего» (Jenseits von Gut und Böse , 1886)
  • «К генеалогии морали. Полемическое сочинение» (Zur Genealogie der Moral , 1887)
  • «Казус Вагнер» (Der Fall Wagner , 1888)
  • «Сумерки идолов, или как философствуют молотом» (Götzen-Dämmerung , 1888), книга также известна под названием «Падение кумиров, или О том, как можно философствовать с помощью молотка»
  • «Антихрист. Проклятие христианству» (Der Antichrist , 1888)
  • «Ecce Homo. Как становятся сами собою» (Ecce Homo , 1888)
  • «Воля к власти» (Der Wille zur Macht , 1886—1888, 1-е изд. 1901, 2-е изд. 1906), книга, собранная из заметок Ницше редакторами Э. Фёрстер-Ницше и П. Гастом. Как доказал М. Монтинари, хотя Ницше и планировал написать книгу «Воля к власти. Опыт переоценки всех ценностей» (Der Wille zur Macht — Versuch einer Umwertung aller Werte), о чём упоминается в конце произведения «К генеалогии морали», но оставил этот замысел, при этом черновики послужили материалом для книг «Сумерки идолов» и «Антихрист» (обе написаны в 1888).

Башка әсәрләре

  • «Гомер и классическая филология» (Homer und die klassische Philologie , 1869)
  • «О будущности наших образовательных учреждений» (Über die Zukunft unserer Bildungsanstalten , 1871—1872)
  • «Пять предисловий к пяти ненаписанным книгам» (Fünf Vorreden zu fünf ungeschriebenen Büchern , 1871—1872)
  1. «О пафосе истины» (Über das Pathos der Wahrheit)
  2. «Мысли о будущности наших образовательных учреждений» (Gedanken über die Zukunft unserer Bildungsanstalten)
  3. «Греческое государство» (Der griechische Staat)
  4. «Соотношение между философией Шопенгауэра и немецкой культурой» (Das Verhältnis der Schopenhauerischen Philosophie zu einer deutschen Cultur)
  5. «Гомеровское соревнование» (Homers Wettkampf)
  • «Об истине и лжи во вненравственном смысле» (Über Wahrheit und Lüge im außermoralischen Sinn , 1873)
  • «Философия в трагическую эпоху Греции» (Die Philosophie im tragischen Zeitalter der Griechen)
  • «Ницше против Вагнера» (Nietzsche contra Wagner , 1888)

Тәүге әсәрләре

  • «Из моей жизни» (Aus meinem Leben , 1858)
  • «О музыке» (Über Musik , 1858)
  • «Наполеон III как президент» (Napoleon III als Praesident , 1862)
  • «Фатум и история» (Fatum und Geschichte , 1862)
  • «Свободная воля и фатум» (Willensfreiheit und Fatum , 1862)
  • «Может ли завистник быть действительно счастливым?» (Kann der Neidische je wahrhaft glücklich sein? , 1863)
  • «О настроениях» (Über Stimmungen , 1864)
  • «Моя жизнь» (Mein Leben , 1864)

Әдәбият

  • Ницше Ф. Полное собрание сочинений: В 13 томах[прим 1] / Пер. с нем. В. М. Бакусева, Ю. М. Антоновского, Я. Э. Голосовкера и др.; Ред. совет: А. А. Гусейнов и др.; Ин-т философии РАН. — М.: Культурная революция, 2005-.
  • Ницше Ф. Полное собрание сочинений: В 13 томах: Т. 12: Черновики и наброски, 1885—1887 гг. — М.: Культурная революция, 2005. — 556 с. — ISBN 5-902764-07-6
  • Бугера, В. Е. Социальная сущность и роль философии Ницше. — М.: КомКнига, 2010. — ISBN 978-5-484-01062-2.
  • Марков, Б. В. Человек, государство и Бог в философии Ницше. — СПб.: Владимир Даль: Русский остров, 2005. — 786 с. — (Мировая Ницшеана). — ISBN 5-93615-031-3, ISBN 5-902565-09-X
  • Нордау М. Фридрих Ницше // Вырождение. — М.: Республика, 1995.— 400 с. — (Прошлое и настоящее). ISBN 5-250-02539-0
  • «Зарубежная поэзия в переводах Вячеслава Куприянова», Радуга, Москва, 2009
  • Цендровский О.Ю. Идеал величия в философии Ницше // Вестник РХГА. 2013. №4. с. 119-129
  • Гергилов Р.Е. Влияние Ницше на немецкую социологию // Социологический журнал 2006. N 1.
  • Русскоязычный сайт о Фридрихе Ницше
  • В. Микушевич. Ирония Фридриха Ницше 2010 елның 9 декабрь көнендә архивланган.
  • Стефан Цвейг Ницше
  • Трубецкой Е. Н., Философия Ницше: Критический очерк
  • Картины Хейдиз из цикла Так говорил Заратустра 2005 елның 26 август көнендә архивланган.
  • Л. Троцкий Кое-что о философии «сверхчеловека»

Искәрмәләр

  1. ↑ Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek, Österreichische Nationalbibliothek Record #118587943 // Gemeinsame Normdatei (нем.) — 2012—2016.
  2. ↑ 2,0 2,1 Friedrich Nietzsche // RKDartists (нидерл.)
  3. ↑ Itaú Cultural Nietzsche // Enciclopédia Itaú Cultural (порт.) — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
  4. ↑ RKDartists (нидерл.)
  5. ↑ 5,0 5,1 Stanford Encyclopedia of Philosophy (ингл.) — Stanford University, Center for the Study of Language & Information, 1995. — ISSN 1095-5054
  6. ↑ 6,0 6,1 Ницше Фридрих // Большая советская энциклопедия (рус.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  7. ↑ Record #89798474 // VIAF(неопр.) — Дублин (Огайо): OCLC, 2003.
  8. ↑ BeWeB
  9. ↑ Encyclopædia Britannica (ингл.)
  10. ↑ Подорога В. А. Ницше // Новая философская энциклопедия: в 4 т. / Ин-т философии РАН; Нац. обществ.-науч. фонд; Предс. научно-ред. совета В. С. Стёпин. — М.: Мысль, 2000—2001. — ISBN 5-244-00961-3. 2-е изд., испр. и допол. — М.: Мысль, 2010. — ISBN 978-5-244-01115-9.
  11. ↑ Перцев А. В. Фридрих Ницше у себя дома. — СПб.: Владимир Даль, 2009. — 480с. — (Мировая Ницшеана). — ISBN 978-5-93615-085-2
  12. ↑ Подорога В. А. Метафизика ландшафта. — М.: Наука, 1993. — 319 с.
  13. ↑ Свасьян К. А.Фридрих Ницше: мученик познания 2013 елның 14 май көнендә архивланган.


WP-TranslationProject TwoFlags.svg

Бу мәкаләнең тулысынча яки өлешчә төп нөсхәсе РУВИКИ проектының Башкорт бүлегендә «Фридрих Ницше» мәкаләсе нигезендә ясалды.


Авторлар исемлеген төп мәкаләнең үзгәртүләр тарихы битеннән карый аласыз.
Чыганак — https://tt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Фридрих_Ницше&oldid=9013878