Чуашстан гимны

Чуашстан гимны
Көйязар	Герман Лебедев
Тональлек	ля мажор[d]
Атама	чуаш. Чăваш Республикин гимнĕ
Текст авторы	Илле Тукташ
Әсәр яки аның атамасы теле	чуаш теле
SEO_description	Гимн Чувашской Республики — изучайте подробную и систематизированную информацию в интернет-энциклопедии РУВИКИ
Сәнгать формасы	җыр
SEO_title	Гимн Чувашской Республики — Рувики: Интернет-энциклопедия

Гимнның инструменталь язуы

Тӑвaн ҫӗршыв (төрле контекстларда Туган җирем, Туган ягым яки Туган илем дип аңларга мөмкин) — Чуаш Җөмһүриятенең чуаш телендәге дәүләт гимны. Аның шулай ук русча тексты да рәсмән кабул ителгән, ул “Родина” дип атала. Гимн шул ук исемдәге, XX гасыр уртасында ук язылган һәм инде халык җыры булып киткән әсәргә нигезләнеп, аңа бик охшаш итеп, халыкчан рухта үзгәртелгән һәм эшкәртелгән. Шигырь авторы — Илле Тукташ (Илья Тукташ), музыкасы Герман Лебедевныкы.

Гимн текстлары

Чуаш телендәге рәсми текст

Чуашча оригиналы	Чуашча латин язуы	Чуашча гарәп язуы	Чуашча юнан язуы	ХФӘ транскрипциясе
I Ҫурхи тӗнче вӑраннӑ чух, Хаваслӑ кун шӑраннӑ чух, Чун савӑнать: чӗре сикет, Ҫӗршывӑм ҫинчен юрлас килет. Хушса юрламалли: Тӑван ҫӗршыв, тӑван ҫӗршыв, Асран кайми юратнӑ ҫӗршыв. Тӑван ҫӗршыв, тӑван ҫӗршыв, Мухтав сана ҫуралнӑ ҫӗршыв. II Яшсем–херсем вылянӑ чух, Атте–анне ӑс панӑ чух, Чун савӑнать, чӗре сикет, Татах та нумай пурнас килет. Хушса юрламалли III Тӑвансемпе пӗрлешнӗ чух, Чӑваш тӗнчи ҫӗкленнӗ чух, Чун савӑнать: чӗре сикет, Татах та хастар пулас килет. Хушса юрламалли	I Sjurhi töntje vårannå tjuh, Havaslå kun skårannå tjuh, Tjun savånat: tjöre siket, Sjörskyvåm sjintjen jurlas kilet. Husksa jurlamalli: Tåvan sjörskyv, tåvan sjörskyv, Asran kajmi juratnå sjörskyv. Tåvan sjörskyv, tåvan sjörskyv, Muhtav sana, sjuralnå sjörskyv. II Jasksem–hersem vyljanå tjuh, Atte–anne ås panå tjuh, Tjun savånat, tjöre siket, Tatah ta numaj purnas kilet. Husksa jurlamalli III Tåvansempe pörlesknö tjuh, Tjåvask töntji sjöklennö tjuh, Tjun savånat: tjöre siket, Tatah ta hastar pulas kilet. Husksa jurlamalli	١ ،شورحى تنچہ ورانا چوح ،حاواسل كون ۺران چوح ،چون ساونات: چرہ سيكہت .شرۺوم شينچہن يورلاس كيلہت :حوۺسا يورلامالى ،توان شرۺو، توان شرشو .اسران كايمى يوراتن شرۺو ،توان شرۺو، توان شرشو .موحتاو سانا، شورالن شرۺو ٢ ،ياۺسہم–حہرسہم وليان چوح ،آتہ–آنہ اس پان چوح ،چون ساونات، چرہ سيكہت .تاتاح تا نوماي پورناس كيلہت حوۺسا يورلامالى ٣ ،توانسہمپہ پرلہۺن چوح ،چواۺ تنچى شكلہن چوح ،چون ساونات: چرہ سيكہت .تاتاح تا حاستار پولاس كيلہت حوۺسا يورلامالى	1 Σ̇ουρχι τε̆ντζε βᾰραννᾰ τζουχ, Χαβασλᾰ κουν ϸᾰραννᾰ τζουχ, Τζουν σαβᾰνατῐ: τζε̆ρε σικετ, Σ̇ε̆ρϸηβᾰμ σ̇ιντζεν γιουρλας κιλετ. Χουϸσα γιουρλαμαλλι: Τᾰβαν σ̇ε̆ρϸηβ, τᾰβαν σ̇ε̆ρϸηβ, Ασραν καιμι γιουρατνᾰ σ̇ε̆ρϸηβ. Τᾰβαν σ̇ε̆ρϸηβ, τᾰβαν σ̇ε̆ρϸηβ, Μουχταβ σανα, σ̇ουραλνᾰ σ̇ε̆ρϸηβ. 2 Γιαϸσεμ–χερσεμ βηλιανᾰ τζουχ, Αττε–αννε ᾰσ πανᾰ τζους, Τζουν σαβᾰνατῐ, τζε̆ρε σικετ, Ταταχ τα νουμαι πουρνας κιλετ. Χουϸσα γιουρλαμαλλι 3 Τᾰβανσεμπε πε̆ρλεϸνε̆ τζουχ, Τζᾰβαϸ τε̆ντζι σ̇ε̆κλεννε̆ τζουχ, Τζουν σαβᾰνατῐ: τζε̆ρε σικετ, Ταταχ τα χασταρ πουλας κιλετ. Χουϸσα γιουρλαμαλλι	1 [ɕurʲ.ˈɣʲi tʲɘ̹nʲ.ˈd͡ʑʲe ʋə̹.rɑn.ˈnə̹ t͡ɕux |] [xɑ.ˈʋɑs.lə̹ kun ʂə̹.ˈrɑn.nə̹ t͡ɕux ‖] [t͡ɕun sɑ.ʋə̹.ˈnɑtʲ | t͡ɕʲɘ̹.ˈrʲe sʲi.ˈɡʲetʲ |] [ɕʲɘ̹rʲ.ˈʂɨ.ʋə̹m ɕʲinʲ.ˈd͡ʑʲenʲ jur.ˈlɑs kʲi.ˈlʲetʲ ‖] [xuʂ.ˈsɑ jur.lɑ.mɑlʲ.ˈlʲi] [tə̹.ˈʋɑn ɕʲɘ̹rʲ.ˈʐɨʋ | tə̹.ˈʋɑn ɕʲɘ̹rʲ.ˈʐɨʋ |] [ɑs.ˈrɑn kɑj.ˈmʲi | ju.ˈrɑt.nə̹ ɕʲɘ̹rʲ.ˈʐɨʋ ‖] [tə̹.ˈʋɑn ɕʲɘ̹rʲ.ˈʐɨʋ | tə̹.ˈʋɑn ɕʲɘ̹rʲ.ˈʐɨʋ |] [mux.ˈtɑʋ sɑ.ˈnɑ | ɕu.ˈrɑl.nə̹ ɕʲɘ̹rʲ.ˈʐɨʋ ‖] 2 [jɑʂ.ˈsʲemʲ xʲerʲ.ˈzʲemʲ | ʋɨl.ˈjɑ.nə̹ t͡ɕux |] [ɑtʲ.ˈtʲe ɑnʲ.ˈnʲe | ə̹s ˈpɑ.nə̹ t͡ɕux ‖] [t͡ɕun sɑ.ʋə̹.ˈnɑtʲ | t͡ɕʲɘ̹.ˈrʲe sʲi.ˈgʲetʲ |] [tɑ.ˈdɑx tɑ nu.ˈmɑj pur.ˈnɑs kʲi.ˈlʲetʲ ‖] [xuʂ.ˈsɑ jur.lɑ.mɑlʲ.ˈlʲi] 3 [tə̹.ʋɑnʲ.zʲemʲ.ˈpʲe | pʲɘ̹rʲ.ˈlʲeʂʲ.nʲɘ̹ t͡ɕux |] [t͡ɕə̹.ˈʋɑʂ tʲɘ̹nʲ.ˈd͡ʑʲi | ɕʲɘ̹kʲ.ˈlʲenʲ.nʲɘ̹ t͡ɕux ‖] [t͡ɕun sɑ.ʋə̹.ˈnɑtʲ | t͡ɕʲɘ̹.ˈrʲe sʲiˈ.gʲetʲ |] [tɑ.ˈdɑx tɑ xɑs.ˈtɑr pu.ˈlɑs kʲi.ˈlʲetʲ ‖] [xuʂ.ˈsɑ jur.lɑ.mɑlʲ.ˈlʲi]

Башка версияләрдә

«Туган ягым» (Татарча телендә)	„Tuğan yağım” (Tatarça telendä)	«Родина» (Русча телендә)
Язгы дөнья уянган чак, Һәвәс көннәр җылынган чак, Җан сөенә, йөрәк җилкенә, Ил турында җырлыйсы килә. Кушымта: Туган җирем, туган ягым, Сөйгән илем, изге Анам. Туган җирем, туган ягым, Мактау сиңа, дан сиңа, ягым! Яшь-җилкенчәк уйный-көлә, Ата-ана үгет бирә, Җан сөенә, йөрәк җилкенә, Әле озак яшисе килә. Кушымтасы Туган-кардәш берләшкән чак, Чуашлар күмәкләшкән чак, Җан сөенә, йөрәк җилкенә, Эшчән-уңган буласы килә. Кушымтасы	Yazğı dönya uyanğan çaq, Häväs könnär cılınğan çaq. Can söyenä, yöräk cilkenä, İl turında cırlıysı kilä. Quşımta: Tuğan cirem, tuğam yağım, Söygän ilem, izge Anam. Tuğan cirem, tuğam yağım, Maqtaw siña, dan siña, yağım! Yäş-cilkençäk uynıy-kölä, Ata-ana üget birä, Can söyenä, yöräk cilkenä, Äle ozaq yäşise kilä. Quşımtası Tuğan-qardäş berläşkän çaq, Çuaşlar kümäkläşkän çaq, Can söyenä, yöräk cilkenä, Eşçän-uñğan bulası kilä. Quşımtası	Когда весны высокий свод Лучи живые щедро льёт – На добрый лад судьбу верша, О крае родном поёт душа. Припев: Поклон тебе, о Родина, Красавица, на все времена. Поклон тебе, о Родина, Да славится родная страна! Отцам на смену выйдя в путь, Ты, юность, им опорой будь. На добрый лад судьбу верша, О жизни большой поёт душа. Припев О силе людской поёт душа. Народ народу — друг и брат, На добрый лад судьбу верша, Отныне и чуваш крылат. Припев

Гимнның тарихы

Гимннар иҗат итү — образлар тудыру аша язмыш сайлау. Халкыңа, илеңә һәм үзеңә дә. Өч куплетлы Чуашстан гимны “Тăвaн çĕршыв”ның күптән инде бакый дөньяга күчкән авторлары үз халкының тормышында өч даирәнең — табигатьнең, гаиләнең һәм милли мәгыйшәтнең — тыгыз бергәлеге һәм һармониясе булырга тиеш дип санаганнар. Ягъни, борынгы тирән тамырлардан аерылмыйча, ата-баба мирасына тугры калган хәлдә, бу тормыш бинасының заманча нигезгә күчереп урнаштырылган булуы идеясен алга сөргәннәр.

Үзләре һәм бөтен ил өчен дә гимннар булдыру теләге чуашларда патша заманында ук булган икән. 1905 елда шагыйрь Яков Турхан Россия империясенең Ходай, Патшаны сакла! гимнына чуашча шигырь язган һәм аны “Хыпар” басмасының 1906 ел гыйнвар санында бастырып чыгарырга тырышып караган. Цензура, әлбәттә, ниндидер “инородец” кулларының шундый изге нәрсәне пычратырга маташуына түзеп тора алмаган. 1917 елда, патша галиҗәнапләре инде бәреп төшерелгәннән соң, рухани Тарас Кириллов “Чӑваш халӑх юрри” (Чуаш халык җыры) исемле шигырь язган һәм үзе аңа көй дә чыгарган. Ләкин бусына да халыкның яки зыялыларның хуплавы насыйп булмаган.

Ниһаять, 1918 ел башында Казандагы чуаш хоры җитәкчесе Тихон Алексеев һәр чуашны рухландырырлык гимн иҗат иткән. Бу очракта да русча чыганак нигез булып яткан — Александр Гречаниновның Константин Бальмонт сүзләренә язылган, “Гимн свободной России” дип тәкъдим ителгән һәм Мәскәүдә бастырып чыгарылган җыры. “Да здравствует Россия, свободная страна” — Тихон Алексеев яңа гимнны чуашча шәрехләгәндә аның исемен дә үзгәртеп тормаган. Кызганычка каршы, бу тарихи әсәрнең чуаш телендәге тексты безнең көннәргә кадәр килеп ирешә алмаган. Аның беренче тапкыр Казанда хор башкаруында җырлануы гына билгеле. Ләкин чуашча гимнның рус теленә тәрҗемәсе сакланып калган, һәм ул... “крамольный” сүзләр белән башлана: “Слава живущему издревле чувашу, слава великому в веках народу!” Юк, бу гимнга да рәсми статус бирү турында сүз була алмаган...

Бөек Ватан сугышында Советлар Берлегендә яшәүче бар халыклар да уртак илне яклап сугышкан. Бу исә аларга күпмедер дәрәҗәдә үз символларын булдыру өчен вакыт биргән. Күп кенә союздаш республикалар әлеге мөмкинлектән файдаланып өлгергәннәр. Бәлки Илле Тукташ 1944 елда, сугыштан дәвалап булмаслык чир алып кайткач, “Тӑван Ҫӗршыв” шигырен язганда гимннар турында уйлап та карамагандыр. Иҗат кешесенең тормышы белән күкләр идарә итә. Ул Герман Лебедев белән бергә бу җырны Пётр Осиповның “Туган якта” дигән пьесасы өчен язган. Спектакльләр Чуаш академия театрында 1944-1945 еллар сезонында куелган. Һәм чуашлар аны нәкъ гимн буларак кабул иткәннәр.

Ә рәсми статуска гимн 1997 елның июлендә ия булды. Чуашстанда ел саен 29 апрельдә билгеләп үтелә торган дәүләт символлары бәйрәмендә аның урыны, әлбәттә, түрдән.