Мүнхен

РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
Мүнхен
алман. München[1]
БайракИлтамга
Flag of Munich (striped).svgDEU München COA.svg
Коллаж
Һәштәге München и Munich
Административ бүленеше Альтштадт-Леэль[d], Ludwigsvorstadt-Isarvorstadt[d], Максфорштадт[d], Швабинг-Вест[d], Au-Haidhausen[d], Q262879?, Q224635?, Q166011?, Нойхаузен-Нимфенбург[d], Q263163?, Q251311?, Schwabing-Freimann[d], Bogenhausen[d], Q533054?, Q538037?, Ramersdorf-Perlach[d], Q254178?, Унтергизинг-Харлахинг[d], Талькирхен-Оберзендлинг-Форстенрид-Фүрстенрид-Зольн[d], Хадерн[d], Пазинг-Оберменцинг[d], Q533095?, Q252295?, Фельдмохинг-Хазенбергль[d] и Q259879?
Почта индексы 80331–81929[2]
Файл:Munich location map.png
Кулланылган тел алман теле и австро-баварский язык[d]
Ачык мәгълүматлар порталы Open-Data-Portal München[d]
Демоним Münchner, Münchnerin, Münchnerinnen, Munkenano, Munichoise[3], Munichois[3], мюнхенец, мюнхенцы, мюнхенець, мюнхенка, мюнхенці и münchenez
Гимн Q1494592?
Беренче язма телгә алу 14 июнь 1158[4][5]
SEO_description Мюнхен — история, население, климат, координаты, расположение на карте. Подробная информация о населенном пункте в интернет-энциклопедии РУВИКИ
Ир-ат халкы 725 905[6]
Нинди веб-биттә тасвирланган

muenchen.de(алм.)

Панорамный вид
Страница веб-камеры foto-webcam.eu/webcam/muenchen/
Яклаучы изге Мейссен Бенносы[d]
Объектның күренешләре өчен төркем Q104633951?
Изображение печати/эмблемы
Бюджет 7 100 000 000[7]
Хөкүмәт башлыгы вазифасы lord mayor of Munich[d]
Номер тамгасы коды M
Кыскача исем M[8]
Административ-территориаль берәмлек Югары Бавария[d]
Һавадан күренеш
Нигезләнү датасы 1158[9]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Изар[d], Q1673718?, Вюрм[d], Айсбах[d], Auer Mühlbach[d], Q1746836?, Q1258092?, Q1746458?, Q19250109? и Q202655?
Дөнья кисәге Европа
Монда җирләнгәннәр төркеме Категория:Похороненные в Мюнхене[d]
Файл:Stadtbezirke Lage in München.png
Вид в ночное время
Җирле телефон коды 089
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 519 ± 0
Дәүләт
Хөкүмәт башлыгы Дитер Райтер[d]
Административ үзәк булып тора Бавария[1], Мүнхен[d] и Югары Бавария[d]
Рәсми исем алман. München[1]
... хөрмәтенә аталган кәшиш[d]
Архивлары саклана Мюнхенский городской архив[d]
Мәйдан
Бүләкләр
Кыйммәтлек 6 600 000 000[12]
Сәгать поясы UTC+01:00 и UTC+02:00
Әгъзалык Climate Alliance[d][13], Мэры за мир[d][14], Bayerischer Städtetag[d][15] и Working Group of Bicycle-Friendly Municipalities in Bavaria[d][16]
Сурәт
Феноменның икътисады Q100864567?
SEO_title Мюнхен – история, население, климат, координаты – РУВИКИ
Социаль медиаларда күзәтүчеләре 268 686 и 7040
Шигарь тексты Weltstadt mit Herz и München mag Dich
Нәрсә белән чиктәш Мүнхен[d], Дахау[d], Фюрстенфельдбрук[d], Гархинг-бай-Мюнхен, Q55278376?, Q55278629?, Нойбиберг, Обершлайсхайм, Исманинг, Унтерфёринг, Ашхайм, Фельдкирхен (Мюнхен), Хар (Мюнхен), Пуцбрунн, Унтерхахинг, Грүнвальд, Пуллах-им-Изарталь, Нойрид (Мюнхен), Планегг и Грефельфинг
Рәсми веб-сайт
Моның хуҗасы Q994306?, Sumpflegende[d], Q57758914? и Олимпиаштадион (Мүнхен)
Кышкы күренеше
Халык саны
Файл:Muenchen Ortseingangsschild.JPG
ХФӘ билгесе ˈmʏnhən
Кардәш шәһәр Эдинбург[18][19], Верона[20][21], Бордо[22][23], Саппоро[24][25], Синсинәти[26][27], Киев[28][29], Һараре[d][30] и Монтеррей
Хатын-кыз халкы 762 297[6]
Шәрәфле ватандашлар төркеме Категория:Почётные граждане Мюнхена[d]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Q1117899?
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Category:Films shot in Munich[d]
Харита сурәте
Изображение знака города-побратима
Логотип РУВИКИ.Медиа Мүнхен РУВИКИ.Медиада

Мүнхен (алман. München [ˈmʏnçən], баварча Minga — Изер суы буендагы, Алманиянең көньяк өлешендә, Бавария (Bayern) федераль җиренең башкаласы һәм Югары Бавария административ өлкәнең үзәге. 2011 елда Мүнхенда 1 410 259 кеше яшәгән, шул рәвешле ул Алманиянең халык саны буенча өченче шәһәре, Берлин белән Һамбургтан кала.

Тарихи белешмә

Мюнхен каласы бик борынгы, язма тарихы гына да мең елга якын. Алмания кабиләләренең берсе — баварлар төзегән герцоглык һәм корольлек башкаласы. 1158 елдан, герцог Генрих Арыслан заманында шәһәр рәвешендә танылган.

Мюнхен — Алманиянең борынгы мәдәният үзәге. Аның 1472 елда нигезләнгән университетында 32 меңнән артык студент укый. 1759 елда ачылган Фәннәр Академиясе бүген дә уңышлы эшләп килә. Архитектура һәйкәлләреннән Иске ратуша (1470), Патерскирхе чиркәве (1278) биналары борынгылыклары һәм матурлыклары белән хөрмәт уята.

1933 елда Мюнхен алман милләтчеләренең башкаласы булып торган, биредә Гитлер хакимияткә килгән. 1938 елда Мүнхенда Алмания, Италия, Бөекбритания һәм Франция арасында килешү төзелгән. Килешү буенча Чехословакиянең өчтән бер өлеше Алмания файдасына тартып алына.

Икенче бөтендөнья сугышы барышында Мүнхен 71 тапкыр авиация һөҗүмнәренә дучар була. Шәһәрнең тарихи үзәге тулысы белән диярлек җимерелгән. 815 мең халыкның сугыш ахырында 480 меңе генә калган.

1972 елда монда Олимпиада уеннары узган. Аңа әзерлек алып барган вакытта шәһәр үзәге торгызылган, олимпия авылы һәм метрополитен төзелгән, транспорт челтәре яңартылган.

Мюнхен үзенең сыра кайнату традицияләре белән данлыклы. Шәһәрдәге алты сыра кайнату заводы Октоберфест – сыра, криндел, куырылган тавык ите һәм карусельләр бәйрәмен эчемлек белән тәэмин итә.

Мюнхен шәһәре Европа цивилизациясенең үзәге, биредә бүген иң көчле медицина, иң көчле космик технология үзәге. Үзенең дөньяда билгеле университетлары, Аурупада иң зурлардан саналган китапханәгә, Макс Планк институтына һ.б. күрә Мүнхен фән үзәге булып санала.

Мюнхен фабрикалары электровоз, мотоцикл, электр, фото, оптика әйберләре, химия эшләнмәләре, тукыма, өс һәм аяк киемнәре, полиграфия машиналары, кәгазь, азык-төлек һәм башка товарлар җитештерә. Мюнхеннең сыра ярминкәләре, кәртин галереяләре ерак-еракларда дан тота. Йөзләгән гәҗит-журнал, меңләгән китап чыгара, дистәләгән спектакль куя, куәтле радио-телевидение үзәге рәвешендә дә таныла.[31]

Истәлекле урыннар

Шәһәрнең үзәк мәйданы – Мариенплац тирәсендә Мүнхенның иске ратушасы (алман. Altes Rathaus) һәм яңасы (алман. Neues Rathaus) урнашканнар.

Архитектура һәм мәдәни истәлекләр арасында Иске шәһәр (алман. Altstadt) аеруча кызыклы.

Фрауэнкирхе (алман. Frauenkirche) — Мүнхендагы иң биек чиркәве (99 метр), шәһәрнең символы булып тора. Ул чиркәү XV гасырда готик өслүбтә төзелгән. Биредә Людвиг IV Баварияле императорның каберлеге урнашкан.

Изге Петер чиркәве (алман. Peterskirche, Alter Peter) — Мүнхеннның иң борынгы чиркәве, ул XII гасырда төзелгән. Ул романтик өслүбтә төзелгән, ләкин XIV гасыр башында янып чыккач, аны готик рухта торгызалар.

Шәһәрнең иң ямьле чиркәве – Азамкирхе (алман. Asamkirche) 1729—1771 елларда төзелгән һәм Европа соңгы барокко шедевры булып санала.

Мюнхенда Октоберфест фестивале үткәрелә. Шәһәрдә Россия консуллыгы бар.

Музейлар

Азатлык радиосы

Икенче Бөтендөнья сугышында алманнарга әсир төшкән һәм «Идел-Урал» легионында, шул исемдәге комитетларда эшләгән татарларның бер өлеше сугыштан соң бирегә килеп урнашкан. 1953 елда АКШ тарафыннан «Азатлык» татар-башкорт радиосы ачылгач, аның үзәге Мүнхенда була һәм ул үз тирәсендә зыялы татарларны туплый. Өченчедән, бирегә сугыштан соң Төркиядән меңләгән эшче килә, алар арасында татарлар да була.

Шулай ук карагыз

Мәгариф һәм фән

Заманча Мүнхен-мәдәни һәм музей кыйммәтләре тупланган урын гына түгел, ә эре сәнәгать һәм тикшеренү үзәге дә. 6 миллион томлык Европада иң эре Бавар дәүләт китапханәсе, плазма Физика институты, Макс Планк җәмгыяте, атом-төш фәнни-тикшеренү реакторы һәм башка күп кенә учреждениеләр.

Мүнхен ярдәмендә Европа фәнендә ныклы позицияләрне саклый. Шулай ук шәһәрдә Бавар Фәннәр академиясе һәм сәнгать академиясе, филармония, югары музыка мәктәбе, Мүнхен техник университеты, Мүнхен университеты (1472 елда Ингольштадтада нигез салынган, 1826 елдан Мюнхенда), Украин Ирекле университеты, Гизинг һәм Зендлинг обсерваторияләре урнашкан.

Чыганаклар

  1. Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek, Österreichische Nationalbibliothek Record #4127793-4 // Gemeinsame Normdatei (нем.) — 2012—2016.
  2. https://www.muenchen.de/leben/service/postleitzahlen.html
  3. 3,0 3,1 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  4. München in Zahlen (нем.)
  5. Augsburger Schied
  6. 6,0 6,1 https://www.statistikportal.de/de/produkte/gemeindeverzeichnisFederal Statistical Office.
  7. https://stadt.muenchen.de/dam/jcr:3f134f3a-b10a-4cfc-962d-c4fd233df576/Stadthaushalt_2021-Online-Version.pdf
  8. ISIL- und Sigeladressen mit Koordinaten ausgestattetБерлин дәүләт китапханәсе, 2016.
  9. Bayerischer Rundfunk — 2012.
  10. https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/05Staedte.html
  11. Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2018 (4. Quartal)Federal Statistical Office.
  12. https://www.muenchen.de/rathaus/Stadtverwaltung/Stadtkaemmerei/Haushalt/Einzahlungen.html
  13. https://web.archive.org/web/20180806123507/http://www.klimabuendnis.org/nc/kommunen/das-netzwerk.html
  14. http://www.mayorsforpeace.org/english/membercity/map/europe.html
  15. https://www.bay-staedtetag.de/bayerischer-staedtetag/mitglieder/alphabetische-liste/
  16. https://agfk-bayern.de/mitglieder-karte/
  17. DESTATIS, 2023.
  18. https://www.muenchen.de/rathaus/Stadtpolitik/Partnerstaedte/Edinburgh.html
  19. https://www.edinburghlive.co.uk/news/edinburgh-news/edinburghs-ten-sisters-remarkable-cities-18177349
  20. https://www.muenchen.de/rathaus/Stadtpolitik/Partnerstaedte/Verona.html
  21. https://www.comune.verona.it/nqcontent.cfm?a_id=5485
  22. https://www.muenchen.de/rathaus/Stadtpolitik/Partnerstaedte/Bordeaux.html
  23. http://www.bordeaux.fr/ebx/LinkResolverServlet?classofcontent=presentationStandard&id=5349
  24. https://www.muenchen.de/rathaus/Stadtpolitik/Partnerstaedte/Sapporo.html
  25. http://www.city.sapporo.jp/kokusai/sistercity/munchen.html
  26. https://www.muenchen.de/rathaus/Stadtpolitik/Partnerstaedte/Cincinnati.html
  27. https://www.cincinnatisistercity.org/munich
  28. https://www.muenchen.de/rathaus/Stadtpolitik/Partnerstaedte/Kiew.html
  29. https://old.kyivcity.gov.ua/files/2018/2/15/Mista-pobratymy.pdf
  30. https://www.muenchen.de/rathaus/Stadtpolitik/Partnerstaedte/Harare.html
  31. Сафиуллина Ф.С., Фәтхуллова К.С., Федорова Э.Н., Татар теле. Хрестоматия. (Гуманитар факультетлар өчен) бит144, archived from the original on 2016-03-05, retrieved 2014-11-21