Мәҗит Гафури

Мәҗит Гафури
Мәҗит Гафури
Тулы исеме	Габделмәҗит Нургани улы Гафуров
Туган көне	1 август 1880
Туган	РИ, Уфа губернасы, Эстәрлетамак өязе Җилем-Каран
Вафат көне	28 октябрь 1934 (54 яшь)
Вафат булган җире	Уфа, РСФСР, СССР;
Ил	Россия империясе; РСФСР[d]; СССР;
Эшчәнлеге	язучы, шагыйрь, журналист
Бүләк һәм премияләр	Хезмәт Батыры

РУВИКИ проектының татар бүлегендә Гафуров фамилияле башка кешеләр дә бар.

Мәҗит Гафури, Габделмәҗит Нургани улы Гафуров (1880 елның 1 августы, РИ, Уфа губернасы, Эстәрлетамак өязе, Җилем-Каран—1934 елның 28 октябре, ССРБ, РСФСР, БАССР, Уфа) — күренекле татар шагыйре һәм язучысы, татар һәм башкорт әдәбияте классигы. Башкорт әдәбиятына нигез салучы. Башкортстан АССР халык шагыйре. Хезмәт Батыры.

Мәҗит Гафури исемендәге Башкорт дәүләт академия драма театры каршындагы мәйданда Мәҗит Гафури һәйкәле. Уфа.

Тәрҗемәи хәле

Ул 1880 елның 1 августында Уфа губернасының Эстәрлетамак өязе Җилем-Каран авылында хәлфә гаиләсендә бишенче бала булып дөньяга килә. Җиде яшендә авыл мәктәбендә, соңыннан Үтәш белән Кыешкы авылларындагы мәдрәсәләрендә белем ала.

Нәкъ шул вакытларда аның бер-бер артлы әтисе (1893), әнисе (1894) үлә, өйләнгән абыйсы Нурислам тәрбиясенә калган гаиләнең тормышы авырлаша, Габделмәҗит гаиләдән китә. 1898 елда Троицкидагы “Рәсүлия” мәдрәсәсендә, 1905 елда Казанга килеп «Мөхәммәдия» мәдрәсәсендә укый башлый һәм 1906 елда Уфадагы «Галия» мәдрәсәсенә күчә. 1909-1912 елларда Мәҗит Гафури бары тик язу эше белән шөгыльләнә. Сатирик әсәрләре Ырынбурда чыккан «Кармак» журналында (1915-1917) басыла^[1].

Инкыйлабтан соң язучы Уфада төрле газета редакцияләрендә, шул исәптән татар телендә чыгучы «Башкортстан» (хәзер «Кызыл Таң») газетасында корректор, тәрҗемәче булып эшли. Башкорт теленең язмасын булдыруда катнаша. Шул ук вакытта, шигырьләрдән тыш, “Кара йөзләр”, ”Тормыш баскычлары”, “Шагыйрьнең алтын приискасында “дигән повестьлар, “Кызыл йолдыз” пьесасын, ”Эшче” операсының либреттосын яза. Балалар өчен шигырь һәм хикәяләр иҗат итә.

1923 елда аның егерме еллык иҗат бәйрәме зурлап уздырыла, шул уңай белән әдипкә Башкортстанның халык шагыйре дигән мактаулы исем бирелә.

1931-1933 елда авыруы көчәя. Мәҗит Гафури 1934 елда Уфа шәһәрендә вафат булды.

Әдәби мирас

Мәҗит Гафури бер генә телдә — татар телендә иҗат иткән. Совет чорында Мәҗит Гафуриның әсәрләре башкорт, рус һәм башка милли телләрдә бик күп мәртәбәләр басылган. 1954-1957 еллар арасында Башкортстан китап нәшриятында әдипнең башкортча тәрҗемәдә алты томлык әсәрләр җыелмасы һәм 1980-1984 елларда Татарстан китап нәшриятында дүрт томлыгы дөнья күрде.

Хәтер

1925 елда Уфаның Никольская урамы исеме Гафури урамы итеп үзгәртелгән.
1940 елда БАССРның Красноусольский районы Гафури районы итеп үзгәртелә.
1949 елда Казанның Кече Ямашев урамы (1923 елга кадәр Кече Сембер урамы) исеме Гафури урамы итеп үзгәртелгән.
1971 елда Башкорт дәүләт академия драма театрына исеме бирелгән.
«Кардәш каләмнәр» журналының 2010 елның ноябрь саны Мәҗит Гафуриның 130 еллыгына багышланган^[2].

Файл:Могила Мажита Гафури в Уфе.jpg

Башкортстан Җөмһүрият йорты каршындагы мәйданда Уфаның Ленин исемендәге паркында Мәҗит Гафури кабере.

Әсәрләре

Шигырьләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

"Ишан шәкертләренә", 1902
"Себер тимер юлы"
"Башка мәмләкәтләрдә мөселманнарның хәле"
"Белем"
"Яшь гомер"
"Вакыт җитте", 1905
"Шатлык җыры", 1905
"Ирек дәверендә", 1905
"Бай", 1905 ("Бай", 1907)
"Ике кош", 1906
"1906 елның 1907 елга васыяте",
"Җиденче елның җавап"
"Безнең көн", 1907
"Үзе һәм халкым", 1912
"Мин кайда", 1912
"Бир кулыңны", 1920
"Сарыкны кем ашаган"

Хикәяләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

"Ярлылык белән үткән тереклек", 1904
"Ачлык ел яки сатлык кыз"
"Ярлылар, яки өйдәш хатын"
"Үги балалар"
"Онытылган җинаять"
"Сугышчы хатыны Хәмидә"

Повестьләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

"Кара йөзләр", 1926
"Шагыйрьнең алтын приискысында", 1930
"Тормыш баскычлары".

Поэмалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

"Эшче", 1921

Драмалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

"Кызыл йолдыз", 1925

Гаиләсе

Атасы — Нургани хәлфә, анасы — Марзыя.
Бертуганнары — Нурислам, Мәһди, Әхсән, Суфия, Фатыйма.
Хатыны — Зөһрә Насыйрова (1892-1938), Килемнән тегүче кызы^[3].
Уллары — Әнвәр (1910-1977) белән Халит (1919-1935)
Оныклар — Рәиф Әнвәр улы Гафури — техник фәннәр докторы, профессор; Халит Әнвәр улы Гафури — балалар өчен хикәяләр һәм шигырьләр иҗат итүче.
Оныкларының оныгы – Мирсәет Халит улы (1998).^[4]

Шулай ук карагыз

Мәҗит Гафуриның мемориаль йорт-музее

Искәрмәләр

Сылтамалар

Башкортостан Республикасының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханәсенең электрон бүлегендә

башка чыганаклар

Казанда “Мәҗит Гафури мирасы һәм хәзерге заман” фәнни җыены узды
Мәҗит Гафури. Шагыйрьнең алтын приискасында. — Татарстан китап нәшрияты. — (аудиоязма).
Мәҗит Гафури. Кара йөзләр. — Татарстан китап нәшрияты. — (аудиоязма).
Мәҗит Гафури. Кыр казы. — Татарстан китап нәшрияты. — (аудиоязма).
Мәҗит Гафури. Тормыш баскычлары. — Татарстан китап нәшрияты. — (аудиоязма).

[1] «Татар иле» мәгълүмати-ресурслы татар социаль челтәрендә

[2] Әхәт Салихов. Очередной номер турецкого журнала «Кардеш калемлер» посвящен юбилею народного поэта Башкортостана Мажита Гафури. ИА «Башинформ», 2.12.2010 [рус.]

[3] Муза народного поэта, archived from the original on 2012-01-11, retrieved 2011-09-11

[4] (үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама)(үле сылтама) Гафури районының «Звезда» газ. [рус.](үле сылтама)

[1]

[2]

[3]

[4]