Истанбул

Истанбул
төр. İstanbul төр. Konstantinopolis
Тема җәгърафиясе	география Стамбула[d]
Һәштәге	Istanbul
Почта индексы	34000–34990
Төс (уналтылы триплет)	000099
Демоним	Istanbulite, Istanbulano, Istanbuler и Stambouliote
SEO_description	Стамбул — история, население, климат, координаты, расположение на карте. Подробная информация о населенном пункте в интернет-энциклопедии РУВИКИ
Нинди вики-проектка керә	Q60234088?
Көппенның климат классификациясе	Морской климат[d], дымлы субтропик климат[d], средиземноморский климат с тёплым летом[d] и средиземноморский климат с жарким летом[d]
Хөкүмәт башлыгы вазифасы	Истанбул мэры[d]
Номер тамгасы коды	34
Административ-территориаль берәмлек	Истанбул
Нигезләнү датасы	29 май 1453
Иң югары ноктасы	Q4817974?
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Босфор бугазы, Мәрмәр диңгезе, Кара диңгез и Золотой Рог[d]
Дөнья кисәге	Европа и Азия
Монда җирләнгәннәр төркеме	Категория:Похороненные в Стамбуле[d]
Әүвәлгесе	Истанбул
Хөкүмәт башлыгы	Имамоглу, Экрем[d]
Рәсми исем	төр. İstanbul төр. Konstantinopolis швед. Istanbul швед. Konstantinopel азәри. Konstantinopol фр. Constantinople рус. Константинополь
Мәйдан	5343 км²
Бүләкләр	Премия Европы[d] (1959)
Әгъзалык	Креатив шәһәрләр челтәре[d] и Лига исторических городов[d]
Феноменның икътисады	Q5333692?
SEO_title	Стамбул – история, население, климат, координаты – РУВИКИ и Стамбул – история, население, климат, координаты
Сәгать поясы	UTC+03:00
Дәүләт	Төркия
Административ үзәк булып тора	Истанбул и Госман империясе
Рәсми веб-сайт	ibb.istanbul/en [ингл.]
Моның хуҗасы	Линия 9 (Стамбульский метрополитен)[d], Q46723536?, Q46642861?, Q46717966?, Q46719269?, Q46724388?, Q46727132?, Q46729278?, Q46734525?, Q46771044?, Q46792245?, Q18791428?, Q20717238?, Atatürk Oto Sanayi[d], ИТУ Айазага[d], Q46704798?, Линия 1[d], Q46593284?, Q46599122?, Q46601103?, Q46602031?, Q46603453?, Q46604381?, Q46610654?, Q46614136?, Q46618973?, Zincirlikuyu[d] и Q48802710?
Җирле телефон коды	212 и 216
Халык саны	▼15 462 452 чел. (2020)
Аның белән шул ук территорияне били	Истанбул
Моңа өлешчә туры килә	Истанбул
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Категория:Фильмы, снятые в Стамбуле[d]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	100 метр
Алыштырган	Истанбул
Объектның күренешләре өчен төркем	Q104599279?
Феноменның демографиясе	demographics of Istanbul[d]
Кардәш шәһәр	Рио-де-Жанейро, Чимоносеки, Лаһор, Джохор-Бару[d], Җиддә[d], Каһирә, Һьюстон, Берлин, Санкт-Петербург, Рабат[d], Мерв[d], Барселона, Дөбәй, Көлн, Шаңхай, Одесса, Амман, Сараево, Дырач, Алматы, Ош, Филибә[d], Күстәнҗә, Хартум, Казан, Өскеп, Димәшкъ, Җакарта, Венеция, Пусан, Bangkok, Бәйрут, Тәбриз, Мехико, Тунис (шәһәр), Kanton, Эль-Гиза[d], Бенгази[d], Нджамена[d], Тбилиси, Никосия, Лондон, Буэнос-Айрес и Вена
Истанбул РУВИКИ.Медиада

Истанбул (төр. İstanbul) — Төркиянең иң зур шәһәре, дөньяның иң зур шәһәрләренең берсе, диңгез порты, сәүдә һәм мәдәни үзәге. Элекке Рим, Византия һәм Госман империяләре башкаласы. Босфор бугазының ике ягында урнаша.

Шәһәрнең зур өлеше — Европада, кечкенәсе Азиядә урын тота. Шәһәрнең Европа яртысы дә ике өлешкә бүленә. Шәһәр мәйданы — 5 343 км². Каланың географик урнашуы бик уңайлы.

Халык, тел, дин

Шәһәр халкының 98%-ы үзләрен төрек этносы белән бәйли, төрек телен туган телләре дип саный, үзләрен мөселман дип саный.

Туризм

Зур туристик үзәк булу сәбәпле шәһәрдә инглиз теле киң кулланылышта йөри, мәсәлән, Истанбул метросында игъланнар төрек һәм инглиз телләрендә ясала.

Тарихы

Византий

Б.э.к. 685 елда Грециядәге Мегара шәһәреннән килгән греклар хәзерге Истанбул җирләрендә колонияга нигез салалар, б.э.к. 667 елда исә бу җирдә Византия исемле шәһәр корыла.

• 

  Галат манарасы

• 

  Еребатан җир асты сусаклагычы

• 

  Валента акведугы

• 

  Константинополь кальгасенең реставрацияланган дивары

• 

  Византий Акрополь колонналары, Топкапа сарае

Рим Империясе

324 елда Византия императоры Константин шәһәргә Константинополь исемен бирә, Константинополь Византийнең баш шәһәре булып китә. Географик һәм стратегик яктан уңайлы урнашуы сәүдә үсешенә һәм шәһәрнең чәчәк атуына китерә. Шәһәр Босфор бугазы ярында урнашкан.

• 1204 — Дүртенче Тәре явы катнашучылары Константинопольне талыйлар.

Империя таркалганнан соң ул Византия империясенең башкаласы була (395 елдан Көнчыгыш-Рим империясенең башкаласы, 476 елдан бердәнбер империя булып кала).

Мең дәвамында ул Византия башкаласы, Көнчыгыш Христианлыкның иң эре үзәге, дөньядагы иң зурларның берсе булга. 1204 елда Византия тэре йөртучеләр тарафыннан таралып, аның урынына 1261 елга кадәр латин империясенә урнаштырыла.Төрекләр алганнан соң, Палеологлар династиясе хакимияте астында булган яңадан торгызылган Византия 1453 елга кадәр яшәде. Солтан Мехмед II шәһәрне Госманлы империясе башкаласы дип игълан итә.

Госман империясе чоры

Сөләймәния мәчете Сөләймән I боерыгы буенча 1550—1557 елларда төзелгән.	Соколла Мәхмәд-паша мәчете. 1571—1572 елларда төзелгән.	Мөхәммәт пәйгамбәр байрак тотучы Әйүп солтан мәчете. 1458 елда төзелгән.	Рөстәм-паша мәчете. 1561—1563 елларда төзелгән.

Румелихисар кальгасе Мәхмәд II солтан боерыгы буенча 1452 елларда төзелгән.	Румелихисар кальгасе	Археология музее (Осман Хамди-би ярдәме буенча)	Бейлербей сарае. Необорока стилендәге йорт 1861—1865 елларда төзелгән.	Топкапы сарае. 1465—1478 елларда төзелгән.

Шулай ук карагыз: Госманлы империясе

Константинопольне алганнан сон, госманлылыр үз империясе, шәһәрне узләштрә башладылар. Иң зур православие гыйбадәтханәләрен, шулай ук Изге София соборын, мәчетләргә әверелдерелә.

Мехмед II вакытыда Топкаплар сарае, яулаучы мәчете, Гранд-базар төзелә.

Госманлылыр Мисырны яулап алганнан сон, кайбер мөһим дини ядкарьләрне Каһирәдән Константинопольгә күчерәләр. Шәһәр ислам дөньясының үзәгенә - Хәлифәткә - әверелә. 1520-1566 елларда Сөләйман I чорында Константинополь өчен Алтын гасыр җитә. Яңа мәчетләр, мәдрәсә һәм башка биналар төзелә. Сөләйман мәчете төзелеше аерым урын алып тора.

1845 елда беренче даими Галат күпере төзелә, 1850 елда Босфор буенча пароходлар китә. 1871 елда трамвай линиясе, ә 1875 елда Тюнель метросының кечкенэ линиясе эшли башлыйлар. 1889 елда Париж — Константинополь («Көнчыгыш экспресс») пассажир тимер юл элемтәсе ачыла. XIX гасыр ахырында шәһәрдә заманча электр һәм су белән тәэмин итү системалары булдырыла.

XIX гасыр ахырында — XX гасыр башында берничә эре христиан гыйбадәтханәсе төзелгә, шул исәптән Падуанскийның Изге Антония католик чиркәве һәм Пердагы Изге Троица чиркәве булдырыла. Төрле конфессияләр христианнары шәһәр халкының яртысын 1910 елда тәшкил итә.

1918 елның 13 ноябрендә Константинополь Англия, Франция һәм италия гаскәрләре тарафыннан басып алына.

1922 елда Мостафа Кемал Ататюрк җитәкчелегендәге милли төрек хәрәкәте, РСФСРның большевист Хөкүмәте тарафыннан күрсәтелгән финанс һәм хәрби ярдәм булганда, Константинопольне Антантадан азат итә.

Төркия

Мәрмәр диңгезенән Истанбул манзарасы.

Isbank Tower 1 манарасы 1998—2000 елларда төзелгән.	Олимпия стадионы.	Ататөрк мәдәни үзәге	Босфор бугазы аша беренче асылма күпер. 1970—1973 елларда төзелгән.	Истанбул Сапфир

Истанбул метрополитены

2000 елдан метрополитен эшли. Аның составында 66 станция (2014 ел).

М1А (күк) юлы:

• Мостафа Кемаль Ататөрек исемендәге аэропорт (Havalimani)
• Дөнья Истанбул сәүдә үзәге (DTM Istanbul Fuar Merkezi)
• Яңабосна (Yenibosna). Станция Яңабосна микрорайонында, Бакчалыөйләр районы.
• Атакөй-Шириневлер (Ataköy — Şirinevler). Станция Шириневлер микрорайонында, Бакчалыөйләр районы.
• башкалар

Истанбул метрополитены схемасы

ММЧ

• 1947 елның 29 октябрь көненнән бирле «Şalom» атналык яһүди газеты чыга.

Шәхесләр

Йосыф Акчура, Гаяз Исхакый, Садри Максуди, Рәшит Рәхмәти Арат, Әхмәтвәли Мәңгәр, Абдулла Баттал Таймас, Зәки Вәлиди, Әгъдәс Нигъмәт Курат, Әхәт Урал Биккол Истанбулда яшәгән, вафат булган һәм шунда җирләнгән.

• Гөнүл Пултар (1943), язучы, әдәбият галиме.

Искәрмәләр

Тышкы сылтамалар

• Татарстан Республикасының Төркия Республикасындагы Тулы Вәкаләтле Вәкиллеге сайтында "Төркия тарихы" сәхифәсе 2018 елның 12 ноябрь көнендә архивланган.
• Адилә Мияссәрова. Төркиянең мәгариф системасы: югары белем алу. – «Гыйлем» проекты
• Алсу Хәсәнова. Төркия һәм татар дөньясы. – Азатлык Радиосы