Андромеда йолдызлыгы

Андромеда
сурәтне зурайтырга өчен чиртегез
Латинча исем	Andromeda (иял. к.: Andromedae)
Кыскартма	And
Нигез	богаулы хатын Андромеда
Туры калкулык	22^h 52^m тан 2^h 31^m кача
Авышлык	+21° тан +52° 30′ кача
Мәйдан	722 кв. градус (19 урын)
Иң якты йолдызлар (зурлык < 3^m)	Әлфәрәс (α) — 2,06^m Мирах (β) — 2,06^m Әлганак (γ) — 2,26^m
Метеор агымнары	Андромедалылар
Янәшә йолдызлыклар	Персей Кассиопея Кәлтә Пегас Хут Өчпочмак
Йолдызлык +90° тан −37° кача киңлекләрендә күренә. Русия территориясендә иң яхшы күренүчәнлек вакыты — ноябрь.

Андроме́да йолдызлыгы (лат. Andromeda) — күк йөзенең төньяк ярымшардагы йолдызлыгы. Андромедада 2 нче дәрәҗә зурлыктагы өч йолдыз һәм гади күз белән күренеп торган бормалы галактика (Андромеда Томанлыгы) бар.

Андромеда Томанлыгы

Йолдызлыкның иң мөһим объект — бормалы галактикасы үзенең иярченнәре — М32 и M110 кәрлә галактикалары белән. Айсыз төндә ул гади күз белән Андромеда ν йолдыздан көнбатыштарак 1° почмакча ераклыкта күренеп тора. Андромеда Томанлыгыны фарсы астрономы әл-Суфи әле X гасырда күзәтеп алса да, Европа астрономлары аны тик XVII гасырның башында табып ачтылар. Бу безгә иң якын бормалы галактика 2,2 млн. яктылык елы ераклыкта тора. Аның яссылыгы безгә карата 15° авышкан, шуңа күрә ул озынча түгәрәк кебек күренә. Әмма ул, бәлки, безнең Галактикага ошый һәм 300 млрд. йолдыз эченә ала, аның диаметры 220 мең яктылык елы тәшкил итә.

Йолдызлар

Андромеда йолдызлыгы (гадиләштерү схема)

Андромеда α — Тазылар α² сыман үзгәрмә йолдыз, 96,7 тәүлек әйләнәле субзур йолдыз. Әлфәрәс 97 яктылык елы ераклыкта урнашкан.

Андромеда γ — Әлганак (гарәп. العناق الأرض‎ әл-‘әнақ әл-’ард — «каракал» (чүл селәүсене); рус. Аламак), +2,26 йолдызча зурлыктагы катлаулы йолдыз. Әлганак 350 яктылык елы ераклыкта урнашкан.

Тарих һәм исемнәр

Йолдызлыкның гарәп исеме Мәрьәтел-Мөсәлсәлә (гарәп. المرأة المسلسلة‎ әл-мәр’әт әл-мөсәлсәләһ — «богаулы хатын»^[2]).

Искәрмәләр

↑ Сөррә — кендек; фәрәс — ат (хайван). — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б.
↑ Мәрьәт — хатын, хатын-кыз; мөсәлсәл — чылбыр кебек бер-беренә бәйләнгән. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б.

[1] Сөррә — кендек; фәрәс — ат (хайван). — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б.

[2] Мәрьәт — хатын, хатын-кыз; мөсәлсәл — чылбыр кебек бер-беренә бәйләнгән. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б.

[2]

Байер		β (Мирах) • δ • ε • ζ • η • θ • ι • κ • λ • μ • ν • ο • π • ρ • σ • τ • υ • φ • χ • ψ • ω • b • c • A
Флемстид	1 (ο) • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 • 7 • 8 • 9 • 10 • 11 • 12 • 13 • 14 • 15 • 16 (λ) • 17 (ι) • 18 • 19 (κ) • 20 (ψ) • 22 • 23 • 24 (θ) • 25 (σ) • 26 • 27 (ρ) • 28 • 29 (π) • 30 (ε) • 31 (δ) • 32 • 34 (ζ) • 35 (ν) • 36 • 37 (μ) • 38 (η) • 39 • 41 • 42 (φ) • 43 (β, Мирах) • 44 • 45 • 47 • 48 (ω) • 49 (A) • 50 (υ) • 51 • 52 (χ) • 53 (τ) • 55 • 56 • 58 • 59 • 60 (b) • 62 (c) • 63 • 64 • 65 • 66 • Персей 6
Якындагы	HH (Росс 248) • GX/GQ (Грумбридж 34) • GJ 1289
Исемлек

Әбүрәйхан әл-Бирунинең «Мәсгуд кануны» зайичәсендәге йолдызлыклары
21 төньяк	Дөббеләсгар (Кече Җидегән) \| Дөббеләкбәр (Зур Җидегән) \| Аждаһа \| Кефей / Янучан \| Кычкыручы / Улаучы (Үгезкөтүче) \| Хәер Табагы (Төньяк Таҗ) \| Тезләнүче (Геркулес) \| Лира / Кимвал \| Таир / Дөҗаҗ (Аккош) \| Зателкөрси (Кассиопея) \| Персей / Хамил Рәэселгул \| Тезген Тотучы (Олаучы) \| Еланнарны Тылсымлаучы (Еланлы) \| Хәйя (Елан) \| Сәһем / Туку Станы (Ук) \| Каракош \| Дельфин \| Кыйтгателфәрәс (Кече Ат) \| Фәрәселзөлҗәнах (Пегас) \| Андромеда \| Мөсәлләс (Өчпочмак)
12 зодиак	Кәбәш / Хәмәл \| Сәвер \| Тәваэман (Җәүза) \| Саратан \| Әсәт \| Газраэ (Сөмбелә) \| Мизан \| Гакрәп \| Рами / Кавәс \| Җәди \| Сакыйбелмаэ / Дәлү \| Сәмәкәтан (Хут)
15 көньяк	Кит / Сәбгелбәхер \| Җәббар / Җәүза (Орион) \| Нәһер (Эридан) \| Әрнәб (Куян) \| Кәлбеләкбәр (Зур Эт) \| Кәлбелмөкаддәм (Кече Эт) \| Сәфинә (Арго Корабы) \| Шөҗаг (Су Аҗдаһасы) \| Табак \| Гораб (Козгын) \| Кентавр \| Сәбгъ (Бүре) \| Төтәсләвеч (Корбан Чалу Урыны) \| Таҗ (Көньяк Таҗ) \| Хут (Көньяк Балык)