Орион йолдызлыгы

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Җәббар битенә күчегез.

Орион
сурәтне зурайтырга өчен чиртегез
Латинча исем	Orion (иял. к.: Orionis)
Кыскартма	Ori
Нигез	Орион
Туры калкулык	4^сәг 37^мин тан 6^сәг 18^мин кача
Авышлык	−11° тан +22° 50′ кача
Мәйдан	594 кв. градус (26 урын)
Иң якты йолдызлар (зурлык < 3^m)	Риҗел (β) — 0,18^m Бителҗәүза (α) — 0,2—1,2^m Беллатрикс (γ) — 1,64^m Әлнизам (ε) — 1,69^m Әлнитак (ζ) — 1,74^m Сәеф (κ) — 2,07^m Минтака (δ) — 2,25^m Нәййирелсәеф (ι) — 2,75^m
Метеор агымнары	Орионилар Хи-Орионилар
Янәшә йолдызлыклар	Җәүза Сәвер Эридан Куян Бермөгез
Йолдызлык +79° тан −67° кача киңлекләрендә күренә. Русия территориясендә иң яхшы күренүчәнлек вакыты — гыйнвар.

Орио́н йолдызлыгы (шулай ук Көянтә йолдызлыгы; үзгәрмә йолдызлар булып торалар.

Йолдызлар

Орион α — үзгәрмә йолдыз, аның ялтыравы +0,2 дән +1,2 гә кадәр үзгәрә һәм уртача +0,7 тигез. Бу астрономларга мәгълүм булган иң зур йолдызлардан берсе йолдыз Җирдән 643 ± 146 яктылык елы ераклыкта урнашкан. Бителҗәүза Кояштан якынча 140 000 тапкыр яктырак һәм аның диаметры Кояшныкыннан якынча 1180 тапкыр зуррак.

Орион β — аклы-күкле үтә зур йолдыз. Бу йолдыз якынча 773 яктылык елы ераклыкта урнашкан. Риҗел Кояштан 85 000 тапкыр яктырак һәм аның диаметры Кояшныкыннан 78 тапкыр зуррак.

Орион γ — Беллатрикс (аклы-күкле үтә зур йолдыз. Беллатрикс Кояштан 4000 тапкыр яктырак һәм аның диаметры Кояшныкыннан 5,7 тапкыр зуррак. Ә өслегенең температурасы 21500 К тигез.

Орион δ — Минтака (гарәп. منطقة‎ минтақа — «билбау»^[4]), катлаулы йолдыз, аның ялтыравы +2,26 дән +2,14 гә кадәр үзгәрә.

Орион ε — Әлнизам (күк үтә зур йолдыз. Минтака һәм Әлнитак йолдызлары белән «Орион Билбавыны» тәшкил итә.

Орион ζ — Әлнитак (гарәп. النطاق‎ ән-нитақ — «кушак»; рус. Альнитак), +1,72 йолдызча зурлыктагы өчле йолдыз. Бу йолдыз якынча 817 яктылык елы ераклыкта урнашкан.

Орион κ — Сәеф (гарәп. سيف‎ сәеф — «кылыч»^[5], Орионның кылычы күздә тотыла; рус. Саиф), +2,06 йолдызча зурлыктагы йолдыз. Бу йолдыз якынча 720 яктылык елы ераклыкта урнашкан. Сәеф Кояштан 57 500 тапкыр яктырак һәм аның диаметры Кояшныкыннан 11 тапкыр зуррак. Ә өслегенең температурасы 26 000 К тигез.

Тарих һәм исемнәр

гарәп-мөселман мәдәнияте бер өлеше буларак, әүвәл йолдызлыкның Җәббар (иске тат. جبار‎) гарәп исеме да кулланды^[7], әмма хәзерге вакытта бу исем кулланмый.

Сурәтләр

Cintura di Orione binocolo.png

Орион Билбавы
Орион Билбавы йолдызларының фотосурәте

Искәрмәләр

↑ Ибыт — култык асты. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б. — Б. 145.
↑ Джауза — «Сопряженный»; ибт ал-джауза — «подмышка Сопряженного». — Звездный каталог ал-Бируни с приложением каталогов Хайама и ат-Туси // Историко-астрономические исследования. Вып. VIII. — М.: Физматгиз, 1962. — С. 184.
↑ Риҗел — аяк; Җәббар — Орион. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге.
↑ Минтака — билбау, кушак, кәмәр, эзәр, пута. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге. — Б. 261.
↑ Сәеф — кылыч. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге. — Б. 516.
↑ Звездный каталог ал-Бируни. — С. 184.
↑ Җәббар — бик көчле, бик куәтле, зур көч (куәт) иясе; Орион. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге. — Б. 770.

[1] Ибыт — култык асты. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б. — Б. 145.

[2] Джауза — «Сопряженный»; ибт ал-джауза — «подмышка Сопряженного». — Звездный каталог ал-Бируни с приложением каталогов Хайама и ат-Туси // Историко-астрономические исследования. Вып. VIII. — М.: Физматгиз, 1962. — С. 184.

[3] Риҗел — аяк; Җәббар — Орион. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге.

[4] Минтака — билбау, кушак, кәмәр, эзәр, пута. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге. — Б. 261.

[5] Сәеф — кылыч. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге. — Б. 516.

[6] Звездный каталог ал-Бируни. — С. 184.

[7] Җәббар — бик көчле, бик куәтле, зур көч (куәт) иясе; Орион. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге. — Б. 770.

[4]

[5]

[7]

Байер		γ (Беллатрикс) • δ (Минтака) • ε (Әлнизам) • ζ (Әлнитак) • η (Сәефелҗәббар) • θ¹ (Орион Трапециясе: θ¹ A • θ¹ B • θ¹ C • θ¹ D) • θ² • ι (Нәййирелсәеф) • κ (Сәеф) • λ (Мәйсан) • μ • ν • ξ • ο¹ • ο² • π¹ • π² • π³ • π⁴ • π⁵ • π⁶ • ρ • σ • τ • υ (Сабит) • φ¹ • φ² • χ¹ • χ² • ψ • ω • b • c • d • e • f¹ • f² • g • h • i • k • l • m • n¹ • n² • o • p • A
Флемстид	1 (π³) • 2 (π²) • 3 (π⁴) • 4 (ο¹) • 5 • 6 (g) • 7 (π¹) • 8 (π⁵) • 9 (ο²) • 10 (π⁶) • 11 • 12 • 13 • 14 (i) • 15 • 16 (h) • 17 (ρ) • 18 • 20 (τ) • 21 • 22 (o) • 23 (m) • 24 (γ, Беллатрикс) • 25 • 26 • 27 (p) • 28 (η, Сәефелҗәббар) • 29 (e) • 30 (ψ) • 31 • 32 (A) • 33 (n¹) • 34 (δ, Минтака) • 35 • 36 (υ, Сабит) • 37 (φ¹) • 38 (n²) • 39 (λ, Мәйсан) • 40 (φ²) • 41 (θ¹, Орион Трапециясе: θ¹ A • θ¹ B • θ¹ C • θ¹ D) • 42 (c) • 43 (θ²) • 44 (ι, Нәййирелсәеф) • 45 • 46 (ε, Әлнизам) • 47 (ω) • 48 (σ) • 49 (d) • 50 (ζ, Әлнитак) • 51 (b) • 52 • 53 (κ, Сәеф) • 54 (χ¹) • 55 • 56 • 57 • 59 • 60 • 61 (μ) • 62 (χ²) • 63 • 64 • 65 • 66 • 67 (ν) • 68 • 69 (f¹) • 70 (ξ) • 71 • 72 (f²) • 73 • 74 (k) • 75 (l)
Якындагы	GJ 3379 • Глизе 205 • Росс 47 • Глизе 223.2 • GJ 1087 • π³ • χ¹
Башка	S • HD 36960
Исемлек

Әбүрәйхан әл-Бирунинең «Мәсгуд кануны» зайичәсендәге йолдызлыклары
21 төньяк	Дөббеләсгар (Кече Җидегән) \| Дөббеләкбәр (Зур Җидегән) \| Аждаһа \| Кефей / Янучан \| Кычкыручы / Улаучы (Үгезкөтүче) \| Хәер Табагы (Төньяк Таҗ) \| Тезләнүче (Геркулес) \| Лира / Кимвал \| Таир / Дөҗаҗ (Аккош) \| Зателкөрси (Кассиопея) \| Персей / Хамил Рәэселгул \| Тезген Тотучы (Олаучы) \| Еланнарны Тылсымлаучы (Еланлы) \| Хәйя (Елан) \| Сәһем / Туку Станы (Ук) \| Каракош \| Дельфин \| Кыйтгателфәрәс (Кече Ат) \| Фәрәселзөлҗәнах (Пегас) \| Андромеда \| Мөсәлләс (Өчпочмак)
12 зодиак	Кәбәш / Хәмәл \| Сәвер \| Тәваэман (Җәүза) \| Саратан \| Әсәт \| Газраэ (Сөмбелә) \| Мизан \| Гакрәп \| Рами / Кавәс \| Җәди \| Сакыйбелмаэ / Дәлү \| Сәмәкәтан (Хут)
15 көньяк	Кит / Сәбгелбәхер \| Җәббар / Җәүза (Орион) \| Нәһер (Эридан) \| Әрнәб (Куян) \| Кәлбеләкбәр (Зур Эт) \| Кәлбелмөкаддәм (Кече Эт) \| Сәфинә (Арго Корабы) \| Шөҗаг (Су Аҗдаһасы) \| Табак \| Гораб (Козгын) \| Кентавр \| Сәбгъ (Бүре) \| Төтәсләвеч (Корбан Чалу Урыны) \| Таҗ (Көньяк Таҗ) \| Хут (Көньяк Балык)