Гасыйм Мансуров
| Гасыйм Мансуров | |
|---|---|
| Файл:Г.Г.Мансуров.jpg | |
| Тулы исеме | Гасыйм Гата улы Мансуров |
| Туган көне | 1894 |
| Туган | РИ, Вятка губернасы, Алабуга өязе, Тирсә |
| Вафат көне | 1955 |
| Эшчәнлеге | мөхәррир, мөгаллим |
Гасыйм Мансуров, Гасыйм Гата улы Мансуров (русча документларда: Гасым Гатаевич (вариант: Гатич)[1] Мансуров, 1894 ел―1955 ел) — дәүләт эшлеклесе, мөхәррир, мөгаллим. ТАССР ХКШ рәисе урынбасары (1924). РСДРП (б) әгъзасы (1917 елдан).
Тәрҗемәи хәле
1894 елда Вятка губернасы Алабуга өязе (хәзерге Татарстанның Әгерҗе районы) Тирсә авылында туган. Иж-Бубый мәдрәсәсенең 5 сыйныфын[2], Ижау шәһәренең дүртьеллык укуханәсен (1914) тәмамлый. Башлангыч мәктәптә рус теле укытучысы һөнәре ала.
Хезмәт юлы
- 1915-1916 Оса һәм Сарапул шәһәрләрендә халык укытучысы булып эшли.
- 1916 Ижау шәһәренең рус-татар укуханәсендә эшли, кичен чуен кою заводы эшчеләрен укыта.
Октябрь инкыйлабы
Вятка губернасы Алабуга өязе шурасын оештыруда катнаша. Бондюг һәм Кокшан заводлары эшчеләреннән өяз башкарма комитетына әгъза итеп сайлана. РКП (б) өяз комитеты рәисе урынбасары, «Красный путь» газетасы мөхәррире була. Соңрак РКП (б) Вятка губерна комитеты органы булган татар телендәге «Коммунист» газетасы хезмәткәре.
Ватандашлар сугышы
- Көнчыгыш фронтның 2 нче армиясе сәяси бүлеге органы булган татар телендәге «Кызыл көрәшче» газетасын мөхәррирли.
- 1919-1920 елларда Казан губернасы Мамадыш өязе башкарма комитеты һәм РКП (б) өяз комитеты рәисе була.
ТАССР төзелү
- 1920 яз-көз ТАССР эчке эшләр халык комиссары урынбасары, ТАССР НКВДсының җинаятьләрне эзләү идарәсе (рус. угрозыск) башлыгы.
- 1920 ел ахырында Урта Азия хокук саклау органнарына ярдәмгә җибәрелә: Төркистан мохтариятлы республикасы НКВДсының җинаятьләрне эзләү идарәсе башлыгы, Ташкент өлкә ЧК рәисе итеп билгеләнә.
- 1921 ел ахырында Казанга, РКП (б) өлкә комитеты үгетләү-пропаганда бүлеге мөдире итеп күчерәләр. «Коммунистический путь» (соңыннан «Татарстан коммунисты») журналының баш мөхәррире була.
- 1924 гыйнвар-май Татарстан АССР ХКШ рәисе урынбасары.
Солтангалиев эше
1924 елның 6 маенда Мәскәүгә күчерелә, Үзәк нәшриятка эшкә билгеләнә. Г. Мансуровны, шулай ук К. Мохтаров, А. Енбаев, Р. Сабиров һ. б. җитәкчеләрне эштән читләтүгә аларның РКП (б) үзәк комитетына Сталин исеменә М.Х. Солтангалиевне ябылудан азат итүне һәм аны порукага алырга рөхсәт итүне сорап язган хатлары сәбәпче була.
Мәскәүдә
Көнчыгыш халыклары институтында һәм Мәскәү дәүләт университетында доцент вазифасын башкара. РСФСР мәгариф халык комиссариатының милли мәктәпләр бүлеге мөдире булып ала. 1928-1929 елларда Көнчыгышның этник мәдәниятлар институты проректоры булып эшли. Фәнни-педагогик эш белән шөгыльләнә. Фәнни тикшеренүләренең төп мәсьәләсе – төрки халыкларның, аерым алаганда татар халкының, тарихы һәм милли колониаль мәсьәләнең тарихы.
Китаплары
- Г. Г. Мансуров. Татар провокаторлары. М.: Үзәк нәшрият, 1925.
- Г. Г. Мансуров. Беренче революция елларында татарлар. М., 1926.
Сәяси золым
1929 елның июлендә Соловки лагеренда, Мәскәү-Идел каналы төзелешендә тутыра. Илнең үзәк шәһәрләрендә яшәү хокукыннан мәхрүм ителеп, Мөрәм шәһәрендә яши. Үзен реабилитацияләүне үтенеп язган хатларына җавап ала алмый, 1955 елда үлеп китә. 1991 елда аклана[3].
Бөек Ватан сугышы
Сугыш елларында санитария поездында эшли, яралы сугышчыларны фронттан тыл госпитальләренә ташый.
Кызыклы факт
- Шуралар хакимиятенә лояль булган муллаларны хакимият мәнфәгатьләрендә файдаланырга тәкъдим итә.
- Мөфти Галимҗан Барудиның җәсәден Мәскәүдән Казанга кайтаруны оештыра.
- 1922 елда Идел болгарларының исламны кабул итүенең 1000 еллыгын киң билгеләү турындагы мәсьәләне күтәрә [4]
Искәрмәләр
- ↑ ССРБда сәяси золым корбаннары исемлеге
- ↑ Айдар Хәбетдинов. Милләт юлбашчылары, archived from the original on 2016-03-05, retrieved 2015-10-22
- ↑ «Академик» сайтында
- ↑ Гомәр Галиев. Татарстанның әдәби фронты. 2015 елның 5 апрель көнендә архивланган. «Красная Татария», 03.01.1930
Әдәбият
- Сулима Л. Письмо 15-ти: судьба партийных диссидентов. «Татарстан», 1994, № 1/2.
Чыганаклар
- Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 1998.
- Возвращенные имена. Документальные очерки. Казань, 1990
- Хаклык аклаган исемнәр. Казан: ТКН, 1991. ISBN 5-298-00652-3
- Г. Р. Кәримова. К вопросу о реализации суверенных прав ТАССР (20-е годы ХХ века). Казан, «Ученые записки КФУ», том 153, кн.3, 2011.
Сылтамалар
- Г.Г. Мансуров «Милләттәшләр» сайтында 2016 елның 23 март көнендә архивланган.
- ССРБда сәяси золым корбаннары исемлеге
Иж-Бубый мәдрәсәсенең танылган мөгаллимнәре, шәкертләре һәм яклаучылары | ||
|---|---|---|
| Мөгаллимнәр | ||
| Шәкертләр | ||
| Яклаучылар | ||
| ||
