Һиндстан
Һиндстан Җөмһүрияте (җиденче, халык саны буенча икенче урын алып тора. Һиндстан көнбатышта Җамму һәм Кәшмир бәхәсле штатлары Әфганстан белән чиктәш.
Һиндстан цивилизациясенең ватаны булып тора. Үзенең озын тарихы дәвамында Һиндстан мөһим сәүдә юлларының үзәге булып тора, югары мәдәнияте һәм байлыклары белән дан тоткан була.
Һиндстанда Һинд субконтинентына зороастризм, яһүд дине, христианлык һәм ислам диннәре дә килеп җитә һәм төбәк мәдәниятенең төрлеләнүенә үз өлешен кертәләр.
Атама
Һиндстан атамасы санскрит телендәге синдһу (Һиндстан Конституциясе илнең тагын бер атамасын кабул итә — Бһарат (хинди भारत). Ул борынгы Һинд патшасының санскриттагы исеменнән барлыкка килә.
Милли хайван | ||
---|---|---|
Милли кош | ||
Милли агач | ||
Милли чәчәк | ||
Саклау астындагы хайван | ||
Милли диңгез имезүчеләре | Файл:PlatanistaHardwicke.jpg | |
Милли сөйрәлүче | Файл:King-Cobra.jpg | |
Саклау астындагы имезүчеләр | Файл:Hanuman Langur.jpg | |
Милли җимеш | Файл:An Unripe Mango Of Ratnagiri (India).JPG | |
Милли гыйбадәтханә | ||
Милли елга | Файл:River Ganges.JPG | |
Милли тау | Файл:Nanda Devi 2006.JPG |
Тарих
Төп мәкалә: Һиндстан тарихы
Таш гасыры
Субконтинентта беренче билгеле даими тораклар 9000 ел элек Мадхья-Прадеш штатының Бхимбетка дигән җирендә килеп чыккан. Соң археологик мәдәниятләре Һинд елгасы үзәнендә б. э. к. 6000 елдан 2000 елга кадәрге арада, Көньяк Һиндстанда 2800 елдан 1200 елга кадәрге арада чәчәк ата.
Бронза гасыры
бронза, металларны эретергә өйрәнүдән башлана.
Һинд цивилизациясенең чәчәк атуы б. э. к. 2600 ел белән 1900 ел арасына туры килә. Бу вакытта Һинд субконтинентында шәһәр цивилизациясе барлыкка килә һәм монументаль төзелеш алып барыла. Төп шәһәрсыман яшәү җирләре булып хәзерге Пакистандагы Хараппа һәм Мохенджо-Даро һәм хәзерге Һиндстандагы Дхолавира һәм Лотхал тора.
Тимер гасыры
Веда цивилизациясе
Веда мәдәнияте — һинд-арийларга карый, һәм индуизмның санскритта төзелгән изге язамалары Ведалар белән ассоцияцияләнә. Көнбатыш галимнәре фикере буенча бу мәдәният б. э. к. 1500 ел белән 500 ел арасында яшәгән. Ләкин бу фикер белән Веда чорының башы б. э. к. IV меңьеллыкка караганын алга сөрүче Һиндстан галимнәре ризалашмый.
Галимнәр фикеренчә, тимер гасырының башы төньяк-көнбатыш Һиндстанда б. э. к. X гасырга туры килә.
Махаджанападалар
Ведалар чорының ахырында Һинд субконтинентында кечкенә патшалыклар һәм шәһәр-дәүләтләр килеп чыга. Б. э. к. V гасырда 16 патшалык формалаша: Каши, Косала, Анга, Магадха, Вриджи, Чеди, Вамша, Панчала, Шурасена, Ассака, Аванти, Гандхара һәм Махаджанападалар буларак та билгеле. Бу чорда шәһәр халкы саны арта. Шулай ук күпсанлы ваграк дәүләтләр дә була. Ул чорның белемле кешеләре панкрит дип аталучы телнең төрле диалектларында сөйләшә торган булган.
Бу вакытта төп Сиддхарта Гаутама (Махавира тарата.
Фарсы һәм грек басып керүләре
Б. э. к. якынча 520 елда, Дарий I хакимлек иткәндә, Һинд субконтинентының төньяк өлеше (хәзерге көнчыгыш Әфганстан һәм Пакистан) Ахеменидлар империясе тарафыннан яулап алына һәм ике гасыр дәвамында адарга буйсынып яши.
Б. э. к. 334 елда Гидасп янындагы сугышта Пор патшаны җиңгәннән соң ул Пенджабның зур өлешен буйсындыра. Күп кенә македонияле гаскәрне яулап алынган җирләрдә калдырып ул үзе көньяк-көнбатышка китә.
Магадха империясе
16 махаджанапада арасында иң мөһим урынны б. э. к. 684 елда нигез салынган Магадха исемлесе алып тора. Аның башкаласы булып Раджагриха шәһәре торган. Соңрак аңа Паталипутра атамасы бирелә. Б. э. к. 424 елда бу дәүләт башына Нанда династиясе килә.
Маурья империясе
Б.э.к. 321 елда Чандрагупта Маурья Нанда династиясен бәреп төшереп Магадхада Маурья династиясенә нигез сала, Маурья империясе барлыкка килә.
Төньяк-көнбатыш катнаш мәдәниятләре
Һиндстанның төньяк-көнбатыш катнаш мәдәниятләренә һинд-грек, һинд-скиф, һинд-парфян һәм һинд-сасанид мәдәниятләре карый. Һинд-грек патшалыгының нигезе грек-бактралы Деметрий патша тарафыннан б. э. к. 180 елда салына һәм хәзерге Һинд-скифлар Бактрага, соңрак Гандхарага һәм, ниһаять, Һиндстанга күчеп килүче скифлар булган. Аларның патшалыгы б. э. к. II—I гасырларда яши. Соңрак Парфян патшалыгы бүгенге Әфганстанның күпчелек җирләрен басып ала һәм яңа мәдәният чыганагы була.
Гуптлар империясе белән бер үк вакытта яшәгән Сасанид империясе бүгенге Пакистан территориясенә кадәр җәелә һәм бу җирдә һинд-фарсы мәдәнияте туа.
Классик чор
Һиндстанда классик чор VII гасырда Төньяк Һиндстанның Харша патша идарә иткән заманда торгызылуы белән башлана һәм XIV гасырда мөселманнарның бәреп керүе белән тәмамлана. Бу чорда һинд сәнгате чәчәк атуга ирешә һәм төп дини һәм фәлсәфи тәгълиматлар, бүгенге көндә яшәп килүче индуизм, буддизм һәм джайнизмның төрле тармакларының килеп чыгуына сәбәпче булып үсеш ала.
VII гасырда Харша патша уңышлы рәвештә Төньяк Һиндстанны берләштерә. Тик бу берләшмә озын гомерле булмыйча Харша патшаның үлеменнән соң тиз арада таркала.
Көньяк Һиндстанда урнашкан патшалыклар бу чорда, Көньяк-көнчыгыш Азиядәге күп кенә җирләрне кул астына төшереп, үзләренең йогынтысын Индонезиягә кадәр җиткерәләр. Классик чорда җирле телләрдә әдәбият һәм архитектура югары дәрәҗәгә ирешә.
Яңа тарих
1611 елны Һиндстан җиренә инглизләр килә. "Сәүдә"не сылтау итеп, алар Һиндстанны ачыктан-ачык талый башлыйлар. Шушы байлыклар Англиядә капитализм үсешен тизләтә.
Ике йөз ел буена инглизләрнең талавы нәтиҗәсендә һиндстан халкы коточкыч хәерчелеккә дучар ителә, үлем хәленә килә. Түзәр хәле калмагач, 1857 елда халык, кулына корал тотып, колонизаторларга каршы баш күтәрә. Ләкин җиңүгә ирешә алмый.
1885 елны буржуаз-алпавытлар партиясе — һиндстан милли кәнгрис партиясе төзелә. Егерме-утыз елдан соң партиянең эчендә сул канат барлыкка килә. Ул Англиянең хакимлеген җимерү өчен көрәшүне үз максаты итеп куя.
Беренче бөтендөнья сугышыннан соң һиндстанны куәтле милли азатлык хәрәкәте чолгап ала. Бу хәрәкәт Бөек Октябрь социалистик революциясенең турыдан-туры йогынтысы белән киңәйгәннән-киңәя бара. Завод-фабрикаларда беренче көчле забастовкалар булып үтә. Сыйнфый көрәш барышында беренче профсоюзлар һәм беренче коммунистик группалар барлыкка килә.
Ганди, Неру һ. б. ларны кулга алалар. 1946 елны илдә гаять киеренке хәл туа. Бөтендөнья сугышында хәлсезләнгән Англия биредә көчәя баргач милли азатлык хәрәкәтенә каршы тора алмый. 1947 елны Англия, илне икегә бүлеп, икесенә дә, Пакстанга һәм һиндстанга доминион хокукы бирергә мәҗбүр була.
- 1947 елда 15 августта — Һиндстан ике дәүләткә бүленә — Пакьстан һәм Һинд берлеге.
Беренче милли хөкүмәтнең премьер-министры Җаваһарлал Неру була. Ләкин Һиндстан доминион булып озак яшәми. Өч елдан соң, 1950 елның 26 гыйнварында, Һиндстан хөкүмәте илне бәйсез, мөстәкыйль дәүләт итеп игълан итә.[1]
Географик мәгълүмат
Төп мәкалә Һиндстан географиясе.
Һиндстан Джамму һәм Кәшмир территориясе Әфганстан белән чиктәш.
Административ бүленү
Төп мәкалә Һиндстан административ бүленүе.
Һиндстан — федератив җөмһүрият. Ул 28 штаттан, 6 союз территориядән һәм Милли башкала Дели округыннан тора. Бөтен штатларда үзләре сайлаган хөкүмәтләр бар. Штатларның күбесе халык сөйләгән телгә нигезләп төзелгән.
1948 елны Һиндстан егерме сигез штат һәм берничә ханлыктан торса, 1956 ел реформасы буенча илдә бары тик зурайтылган 14 штат кала.
Татар атамасы | Җирле атама | Башкала | Мәйдан | Халык саны (2007) | |
---|---|---|---|---|---|
Штатлар | |||||
Андхра-Прадеш | телугу ఆంధ్ర ప్రదేశ్ урду آندھرا پردیش |
Хайдарабад | 275068 | 80 499 421 | |
Аруначал-Прадеш | ингл. Arunachal Pradesh хинди अरुणाचल प्रदेश |
Итанагар | 83743 | 1 230 660 | |
Ассам | ингл. Assam хинди असम ассам. অসম |
Диспур | 78438 | 28 729 164 | |
Бихар | ингл. Bihar хинди बिहार |
Патна | 99200 | 94 129 492 | |
Гоа | конкани गोंय маратхи गोवा |
Панаджи | 3702 | 1 433 952 | |
Гөҗәрат | гөҗәрати ગુજરાત | Гандинагар | 196024 | 55 696 629 | |
Джамму һәм Кәшмир | ингл. Jammu and Kashmir хинди जम्मू और कश्मीर урду جموں و کشمیر кашмири جۄم تٕ کٔشېر |
Шринагар | 222236 | 11 442 151 | |
Джаркханд | ингл. Jharkhand хинди झारखंड |
Ранчи | 74677 | 29 863 038 | |
Көнбатыш Бенгалия | ингл. West Bengal хинди पश्चिम बंगाल бенгали পশ্চিমবঙ্গ |
Колката | 88752 | 86 787 185 | |
Карнатака | каннада ಕರ್ನಾಟಕ | Бангалор | 191791 | 56 788 225 | |
Керала | малаялам കേരളം | Тируванантапурам | 38863 | 32 976 282 | |
Мадхья-Прадеш | ингл. Madhya Pradesh хинди मध्य प्रदेश |
Бхопал | 308252 | 67 350 486 | |
Манипур | манипури মনিপুর | Импхал | 22327 | 2 722 938 | |
Махараштра | маратхи महाराष्ट्र | Мумбаи | 307690 | 106 811 880 | |
Мегхалая | ингл. Meghalaya хинди मेघालय |
Шиллонг | 22429 | 2 633 349 | |
Мизорам | ингл. Mizoram хинди मिज़ोरम |
Аиджал | 21081 | 1 018 406 | |
Нагаланд | ингл. Nagaland хинди नागालैंड |
Кохима | 16579 | 2 585 906 | |
Орисса | ингл. Orissa хинди उड़ीसा ория ଓଡ଼ିଶା |
Бхубанешвар | 155707 | 39 285 142 | |
Пенджаб | пенджаби ਪੰਜਾਬ | Чандигарх | 50362 | 26 434 809 | |
Раҗастхан | ингл. Rajasthan хинди राजस्थान |
Джайпур | 342239 | 63 904 350 | |
Сикким | непали सिक्किम | Гангток | 7096 | 622 831 | |
Тамил-Наду | тамил. தமிழ்நாடு | Ченнай | 130058 | 64 881 871 | |
Трипура | ингл. Tripura хинди त्रिपुराु бенгали ত্রিপুরা |
Агартала | 10486 | 3 441 822 | |
Уттаракханд | ингл. Uttarakhand хинди उत्तराखंड |
Дехрадун | 51125 | 9 237 587 | |
Уттар-Прадеш | ингл. Uttar Pradesh хинди उत्तर प्रदेश урду اتر پردیش |
Лакхнау | 243286 | 186 296 036 | |
Харьяна | пенджаби ਹਰਿਆਣਾ | Чандигарх | 44212 | 23 822 640 | |
Химачал-Прадеш | ингл. Himachal Pradesh хинди हिमाचल प्रदेश |
Шимла | 55673 | 6 552 621 | |
Чхаттисгарх | ингл. Chhattisgarh хинди छत्तीसगढ |
Райпур | 135194 | 22 529 537 | |
Союз территорияләре | |||||
Андаман һәм Никобар утраулары | ингл. Andaman and Nicobar Islands хинди अंडमान और निकोबार द्वीप समूह |
Порт-Блэр | 8249 | 405 525 | |
Дадра һәм Нагар-Хавели | гөҗәрати દાદરા અને નગર હવેલી | Силвасса | 491 | 278 826 | |
Даман һәм Диу | гөҗәрати દમણ અને દિય | Даман | 112 | 200 284 | |
Лакшадвип | малаялам ലക്ഷദ്വീപ | Каваратти | 32 | 65 545 | |
Пондишери | малаялам പുതുച്ചേരി тамил. புதுச்சேரி телугу పుదుచ్చేర |
Пудучерри | 492 | 1 071 578 | |
Чандигарх | пенджаби ੰਡੀਗੜ੍ਹ | Чандигарх | 114 | 1 074 625 | |
Милли башкала округы | |||||
Дели | Милли башкала округы Delhi пенджаби ਦਿੱਲੀ |
Дели | 1483 | 16 862 735 |
Халык
Төп мәкалә: Һиндстан халкы.
Халык саны буенча Һиндстан дөньяда Кытайдан соң икенче урында тора (1,15 млрд кеше). Халыкның 70 % авылларда яши. Һиндстанның иң зур шәһәрләре: Мумбаи (элеккеге Бомбей), Дели, Колката (элеккеге Калькутта), Ченнай (элеккеге Мадрас), Бангалор, Хайдарабад һәм Ахмадабад.
Мәдәният
Дин
Һиндстанда индуизм, буддизм, сикхизм һәм җайнизм кебек диннәр барлыкка килгән. Безнең эраның беренче меңьеллыгында Һинд субконтинентына зороастризм, яһүд дине, христианлык һәм ислам диннәре дә килеп җитә һәм төбәк мәдәниятенең төрлеләнүенә үз өлешен кертәләр.
Һинд дине — Һиндстанда иң киң таралган дин, ул халыкның 80 % ын тәшкил итә. Ислам — халыкның ~15 % ы, тарафдарлары зурлыгы буенча икенче дин. Һиндстанда башка төп дини төркемнәр — христианнар (2,3 %), сикхлар (1,9 %), буддачылык вәкилләре (0,8 %) һәм джайнилар (0,4 %). 2011 елда һиндларның 0,9 % ы бернинди дин дә тотмый.
Шулай ук карагыз
Сәясәт
Мәдәният
Искәрмәләр
- ↑ М. Мәхмүтов. Казан-Дәһли (PDF), archived from the original (PDF) on 2013-05-02, retrieved 2012-05-11