Шарль де Монтескьё

Шарль де Монтескьё
Шарль де Монтескьё
	фр. Montesquieu
Исеме	фр. Charles-Louis de Secondat
Тулы исеме	Шарль-Луи́ де Секонда́, барон Ля Брэд
Туган көне	18 гыйнвар 1689 (335 яшь)
Туган	Франция , Жиронда департаменты, Ля-Бред коммунасы
Вафат көне	10 февраль 1755 (66 яшь)
Вафат булган җире	Париж;
Ил	Франция патшалыгы;
Эшчәнлеге	философ, хокук белгече, язучы
Супруга	Q22259984?
Балалары	Q5928631?
Бүләк һәм премияләр	Лундын кыйрал җәмгыяте әгъзасы[d] (26 февраль 1730)
Култамагасы

Шарль де Монтескьё, Шарль-Луи́ де Секонда́, барон де Ля Брэд һәм де Монтескьё (фр. Charles-Louis de Seconda, Baron de La Brède et de Montesquieu; 1689 елның 18 гыйнвары, Француз корольлыгы, Жиронда департаменты, Ля-Бред коммунасы — 1755 елның 10 феврале, Париж) — француз фәлсәфәчесе, хокук белгече, язучы. Хакимиятне өч төркемгә (башкарма, суд, кануннар чыгару) бүлү турында теория (фр. séparation des pouvoirs, лат. trias politica) авторы^[4]. АКШ Конституциясен төзегәндә (1787 елда кабул ителгән) Монтескьё фикерләре кулланылган.

Тәрҗемәи хәле

Ля Брэд кальгасе

1689 елның 18 гыйнварында Бордо шәһәре янындагы Ля Брэд кальгасендә аксөяк гаиләсендә туган. 1705 елда Бордода католик көллиятен тәмамлый һәм хокук фәнен тирәнтен өйрәнү өчен Парижга килә. 1714 елда Бордога әйләнеп кайта, шәһәр судында киңәшче, ике елдан судның вице-президенты була.

сатира остасы булып таныла. Романда ике фарсы кешесе хат язышып фарсы җәмгыятен (чынлыкта, король хакимияте һәм дин әһелләре изүе астында яшәүче, тәкәббер, юк-барга ышанучы француз җәмгыятен) каты тәнкыйтьли. Әлеге җәмгыятьтә гыйлемлек тормыштан аерылган, сәнгать хакимнәргә сукырларча сокланудан узмый. Романда яшәүгә көче булмаган, эчтән таркалып баручы җәмгыять күзаллана.

1725 елда «Книд гыйбадәтханәсе» (фр. Le Temple de Gnide) исемле прозада язылган поэмасын иҗат итә. 1726 елда башкалага күчеп, «Парижга сәяхәт» исемле прозада язылган икенче поэмасын чыгара. Әмма язучылык эше генә аны канәгатьләндерми.

1728 елда Парижны калдырып, Аурупаның төрле илләренең хокук институтларын тикшерү максаты белән өч еллык сәяхәткә чыгып китә. Италия, Пруссия, Нидерландларда булгач, ике елга Англиядә туктый. Лондонда инглиз хокук фәнен ныклап өйрәнә, ил парламентының конституция тәҗрибәсен үзләштерә. Инглиз хокук белгечләре, фәйләсүфләре, сәясәтчеләре белән аралашу аның дәүләт-хокук идеаллары формалашуга нык тәэсир итә. Үз идеалларын «Кануннар нигезе турында» исемле төп хезмәтендә чагылдыра.

«Кануннар нигезе турында»

аристократия, тирания, деспотизм яшәргә хокуксыз, дип исәпли. Идарә итүнең иң кулай формасы — конституция белән хокуклары чикләнгән монархия дип таба.

«Кануннар нигезе турында» китабын язганда, 1734 елда «Римлыларның бөеклеге һәм җиңелүе сәбәпләре турында уйланулар» әсәрен бастыра. Анда Монтескьё тарихи процессның дингә бәйле үзгәрүе турында фикерне катгый кире кага.

«Табигать һәм сәнгать әсәрләрендә хис турында тәҗрибә» исемле трактаты, авторы вафатыннан соң ике ел үткәч, Дени Дидроның «Энциклопедия»сендә урнаштырыла.

Монтескьёның хезмәтләрен күренекле дәүләт эшлеклеләре җентекләп өйрәнә. Мәсәлән, Екатерина II үзенең «Наказ» әсәрен (1767) Монтескьёның «Кануннар нигезе турында» китабына таянып язуы мәгълүм.

Монтескьё афоризмнары

Канунның артык катгыйлыгы аны үтәүгә киртә булып тора.

Кануннар һәркем өчен бердәй мәгънәгә ия булырга тиеш.

Тәкәбберлек – ахмакларның калканы.

Әз генә белү өчен дә күп укырга кирәк.

Бер кешегә карата кулланылган хаксызлык һәркемгә кагыла.

Азрак уйлаган саен күбрәк сөйләшәсең.

Хакимиятне кулында тоткан һәркем аннан явызларча файдаланырга омтыла.

Җинаятькә каршы чара – ул җәза.

Искәрмәләр

Grup Enciclopèdia, 1968.
↑ Charles-Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu // Annuaire prosopographique : la France savante
Bibliothèque nationale de France Autorités BnF (фр.): اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
↑ Монтескьё. «Из духа законов». Книга XI

Әдәбият

Мудрость тысячелетий. Энциклопедия (автор-төзүче Вольдемар Балязин). М.: «ОЛМА-ПРЕСС», 2003, 421-422нче битләр. ISBN 5-224-00562-0

Сылтамалар

Монтескьё 2019 елның 7 апрель көнендә архивланган.. Большая российская энциклопедия(рус.)

Плавинская Н. Ю. «Дух законов» Монтескьё и публицистика Великой французской революции 1789—1799 гг.(рус.)

Конспект книги Ш. Монтескьё «О духе законов»(рус.)

Шулай ук карагыз

[_5662b5f6b3bac45e-1] Grup Enciclopèdia, 1968.

[_2f8aa6bca8c37ca4-2] Charles-Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu // Annuaire prosopographique : la France savante

[_4cbe0cea0071ce08-3] Bibliothèque nationale de France Autorités BnF (фр.): اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.

[4] Монтескьё. «Из духа законов». Книга XI

[1]

[2]

[3]

[4]

Иҗтимагый(рус.) татар. һәм сәяси фәлсәфә(ингл.) татар.
Борынгы	Аристотель Августин Чанакья Цицерон Конфуций Хань Фэй(рус.) татар. Лактанций(рус.) татар. Лао Цзы Мэн-цзы(рус.) татар. Мо-цзы(рус.) татар. Ориген(рус.) татар. Филон(рус.) татар. Әфләтүн Плутарх(рус.) татар. Полибий(рус.) татар. Шан Ян(рус.) татар. Сунь-цзы(рус.) татар. Тертуллиан(рус.) татар. Фукидид(рус.) татар. Тируваллувар(рус.) татар. Ксенофонт(рус.) татар. Сюнь-цзы(рус.) татар.
Урта гасырлар	әл-Фараби Аквиналы Ибн Баджа(рус.) татар. Ибн Рөшд Бальд(рус.) татар. Бартоло да Сассоферрато(рус.) татар. Леонардо Бруни(рус.) татар. Данте Геласий I(рус.) татар. әл-Газали Римлы Эгидий(рус.) татар. Грациан(рус.) татар. Григорий VII(рус.) татар. Ибн Халдун Солсберилы Иоанн(рус.) татар. Брунетто Латини(рус.) татар. Маймонид(рус.) татар. Марсилий(рус.) татар. Мөхәммәт пәйгамбәр Низам аль-Мульк(рус.) татар. Оккам(рус.) татар. Фотий(рус.) татар. Ибн Туфайль(рус.) татар. Ван Аньши(рус.) татар.
Яңа вакыт	Беза(рус.) татар. Боэси(рус.) татар. Боден(рус.) татар. Боссюэ(рус.) татар. Бьюкенен(рус.) татар. Кальвин(рус.) татар. Дюплесси-Морне(рус.) татар. Эразм(рус.) татар. Филмер(рус.) татар. Гослицкий(рус.) татар. Гроций(рус.) татар. Гвиччардини(рус.) татар. Һаррингтон(рус.) татар. Хаяси(рус.) татар. Томас Һоббс Һотман(рус.) татар. Яков(рус.) татар. Лейбниц Локк Лютер Макиавелли Мальбранш(рус.) татар. Мильтон(рус.) татар. Монтень(рус.) татар. Мор Мюнцер(рус.) татар. Пуфендорф(рус.) татар. Сидней(ингл.) татар. Спиноза Суарес(рус.) татар.
XVIII–XIX гасыр	Бакунин Бастиа(рус.) татар. Беккариа(рус.) татар. Бентам(рус.) татар. Болингброк(рус.) татар. Бональд(рус.) татар. Бёрк(рус.) татар. Карлейль(рус.) татар. Конт Кондорсе(рус.) татар. Констан(рус.) татар. Кортес(рус.) татар. Эмерсон(рус.) татар. Энгельс Фихте Фурье(рус.) татар. Франклин Годвин(рус.) татар. Һаллер(рус.) татар. Һаман(рус.) татар. Һегел Һельвеций Һердер(рус.) татар. Юм Джефферсон Кант сәяси фәлсәфә(ингл.) татар. Кьеркегор Лебон(рус.) татар. Ле Пле(рус.) татар. Мәдисон Местр(рус.) татар. Маркс Маззини Милль(рус.) татар. Монтескьё Ницше Новалис(рус.) татар. Оуэн(рус.) татар. Пейн(рус.) татар. Ренан(рус.) татар. Руссо Ройс(рус.) татар. Сад(рус.) татар. Сен-Симон(рус.) татар. Шиллер(рус.) татар. Смит Спенсер Спунер(рус.) татар. де Сталь(рус.) татар. Штирнер(рус.) татар. Тэн(рус.) татар. Торо(рус.) татар. Токвиль(рус.) татар. Такер(рус.) татар. Вико(рус.) татар. Вивекананда Вольтер Уоррен(рус.) татар.
XX–XXI гасыр	Адорно(рус.) татар. Агамбен(рус.) татар. Амбедкар Арендт(рус.) татар. Ауробиндо Арон(рус.) татар. Бадью(рус.) татар. Бодрийяр(рус.) татар. Бауман(рус.) татар. Бенуа(рус.) татар. Берлин(рус.) татар. Бернштейн(рус.) татар. Бернхем(рус.) татар. Батлер Камю Чомский де Бовуар Дебор(рус.) татар. Делёз(рус.) татар. Дьюи(рус.) татар. Дмовский(рус.) татар. Дюбуа(рус.) татар. Дугин(рус.) татар. Дюркгейм(рус.) татар. Дворкин(рус.) татар. Эвола(рус.) татар. Фуко(рус.) татар. Фромм(рус.) татар. Фукуяма(рус.) татар. Ганди Гелен(рус.) татар. Джентиле(рус.) татар. Грамши(рус.) татар. Генон Хабермас(рус.) татар. Хайек(рус.) татар. Һайдеггер Hoppe Huntington Irigaray Jouvenel Kautsky Kirk Kołakowski Kropotkin Laclau Land Ленин Люксембург MacIntyre Mansfield Мао Marcuse Maritain Maurras Michels Mises Mosca Mouffe Negri Niebuhr Nozick Nursî Oakeshott Ortega Pareto Polanyi Поппер Qutb Radhakrishnan Rand Rawls Röpke Rothbard Рассел Santayana Sarkar Сартр Schmitt Scruton Searle Shariati Simmel Skinner Sombart Sorel Spann Spengler Strauss Сунь Taylor Voegelin Walzer Вебер Weil Yarvin Žižek
Иҗтимагый теорияләр	Анархизм Authoritarianism Collectivism Christian theories Коммунизм Communitarianism Conflict theories Конфуцийчылык Consensus theory Консерватизм Contractualism Космополитизм Culturalism Elite theory Фашизм Feminist theories Gandhism Hindu nationalism (Hindutva) Индивидуализм Islamic theories Islamism Legalism Либерализм Libertarianism Mohism National liberalism Populism Republicanism Social constructionism Social constructivism Social Darwinism Social determinism Социализм Utilitarianism
Бәйле мәкәләләр	Сәяси икътисад тәнкыйте(ингл.) татар. Хезмәт тәнкыйте(ингл.) татар. Юриспуденция(ингл.) татар. Фәлсәфә һәм икътисад(ингл.) татар. Мәгариф фәлсәфәсе(ингл.) татар. Тарих фәлсәфәсе(ингл.) татар. Хокук фәлсәфәсе(ингл.) татар. Сөю фәлсәфәсе(ингл.) татар. Иҗтимагый фән фәлсәфәсе(ингл.) татар. Сәяси этика(ингл.) татар. Иҗтимагый эпистемология(ингл.) татар. Исемлек(ингл.) татар.
Төркем