Һерберт Спенсер — мәкаләне РУВИКИ интернет-энциклопедиясендә укыгыз

Һерберт Спенсер
ингл. Herbert Spencer

Туган көне	27 апрель 1820(1820-04-27)^[1]^[2]^[…]
Туган	Дерби, Англия
Вафат көне	8 декабрь 1903(1903-12-08)^[1]^[2]^[…] (83 яшь)
Ил	Бөекбритания һәм Ирландиянең берләшкән корольлеге^[d]
Эшчәнлеге	фәлсәфәче
Култамагасы
Үрнәк: Карау • Бәхәс • Үзгәртү

Һе́рберт Спе́нсер (социолог, идеалистик фәлсәфә вәкиле, эволюционизмга нигез салучыларның берсе, либерализм идеологы.

Дербида укытучы гаиләсендә туа. Кембриҗ университетында белем алудан баш тарта, фәннәрне үзлектән өйрәнә.

Спенсер фәлсәфәсе Юм, Шеллинг һәм Конт карашлары йогынтысында формалаша. Спенсер гомуми (уртак) эволюция теориясен тәкъдим итә. Бу теория күбрәк механистик характерда иҗат ителгән. Ул, материаль һәм рухи дөньяның төрле өлкәләрендә яшәгән (нәорганик материя, органик материя, әхлак, социаль тормыш өлкәләрендәге) предметларны һәм күренешләрне бер рәткә куеп барысы өчен дә «уртак» булган тигезлеккә бару тенденциясен исбатларга тырыша.

Спенсерның эволюция теориясе диалектика гыйлеме тарафыннан каралган һәм исбатланган теориядән күпкә аерыла. Спенсерның эволюция теориясе метафизик, механистик принципларга корылган, ул объектив дөньяның һәр өлкәсенә характерлы үзенчәлекләрне инкяр итә, шунлыктан аларның үзләренә генә хас булган тенденцияләрне ачудан ерак булып кала.

Танып белү теориясендә Спенсер Кант карашларын, аның агностик фикерләрен, «әйбернең асылы үзендә кала» формуласын нигезгә куярга тырыша.

Социология фәнендә галим органик мәктәпкә нигез салучы булып санала. Бу мәктәпнең төп карашлары механистик принципларга нигезләнгән. Җәмгыятьнең структурасын ул тере организм структурасына җәмгыять кануннарын органик материя кануннарына кайтарып калдыра.

Искәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Elliot H. S. R. Spencer, Herbert (DNB12) (ингл.) // Dictionary of National Biography, second supplement / S. Lee — London: Smith, Elder & Co., 1912.
↑ ^2,0 ^2,1 Herbert Spencer // Encyclopædia Britannica (ингл.)

Чыганаклар

Гыйззәтов К.Т., Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек.

Сылтамалар

Брокгаузның һәм Ефронның · Кечкенә Брокгаузның һәм Ефронның · Британника (11-th) · Британника (онлайн) · Dictionary of National Biography (2nd suppl.) · Оксфордның биографик

Норматив контроль

BAV: ADV10121651 · BIBSYS: 90589788 · BNC: a10184107 · BNE: XX1721516 · BNF: 11999027x · CONOR: 40798819 · EGAXA: vtls001599671 · GND: 118616080 · ICCU: CFIV035863 · ISNI: 0000 0001 2100 0366 · LCCN: n80038441 · LNB: 000067963 · NDL: 00457285 · NKC: jn19990008102 · NLA: 35516271 · NLG: 102130 · NSK: 000025753 · NTA: 167731955, 068889771 · NUKAT: n97025894 · PTBNP: 91903 · LIBRIS: 207849 · SUDOC: 028084675 · VIAF: 27074806 · ULAN: 500261836

Шулай ук карагыз

Иҗтимагый(рус.) татар. һәм сәяси фәлсәфә(ингл.) татар.
Борынгы	Аристотель Августин Чанакья Цицерон Конфуций Хань Фэй(рус.) татар. Лактанций(рус.) татар. Лао Цзы Мэн-цзы(рус.) татар. Мо-цзы(рус.) татар. Ориген(рус.) татар. Филон(рус.) татар. Әфләтүн Плутарх(рус.) татар. Полибий(рус.) татар. Шан Ян(рус.) татар. Сунь-цзы(рус.) татар. Тертуллиан(рус.) татар. Фукидид(рус.) татар. Тируваллувар(рус.) татар. Ксенофонт(рус.) татар. Сюнь-цзы(рус.) татар.
Урта гасырлар	әл-Фараби Аквиналы Ибн Баджа(рус.) татар. Ибн Рөшд Бальд(рус.) татар. Бартоло да Сассоферрато(рус.) татар. Леонардо Бруни(рус.) татар. Данте Геласий I(рус.) татар. әл-Газали Римлы Эгидий(рус.) татар. Грациан(рус.) татар. Григорий VII(рус.) татар. Ибн Халдун Солсберилы Иоанн(рус.) татар. Брунетто Латини(рус.) татар. Маймонид(рус.) татар. Марсилий(рус.) татар. Мөхәммәт пәйгамбәр Низам аль-Мульк(рус.) татар. Оккам(рус.) татар. Фотий(рус.) татар. Ибн Туфайль(рус.) татар. Ван Аньши(рус.) татар.
Яңа вакыт	Беза(рус.) татар. Боэси(рус.) татар. Боден(рус.) татар. Боссюэ(рус.) татар. Бьюкенен(рус.) татар. Кальвин(рус.) татар. Дюплесси-Морне(рус.) татар. Эразм(рус.) татар. Филмер(рус.) татар. Гослицкий(рус.) татар. Гроций(рус.) татар. Гвиччардини(рус.) татар. Һаррингтон(рус.) татар. Хаяси(рус.) татар. Томас Һоббс Һотман(рус.) татар. Яков(рус.) татар. Лейбниц Локк Лютер Макиавелли Мальбранш(рус.) татар. Мильтон(рус.) татар. Монтень(рус.) татар. Мор Мюнцер(рус.) татар. Пуфендорф(рус.) татар. Сидней(ингл.) татар. Спиноза Суарес(рус.) татар.
XVIII–XIX гасыр	Бакунин Бастиа(рус.) татар. Беккариа(рус.) татар. Бентам(рус.) татар. Болингброк(рус.) татар. Бональд(рус.) татар. Бёрк(рус.) татар. Карлейль(рус.) татар. Конт Кондорсе(рус.) татар. Констан(рус.) татар. Кортес(рус.) татар. Эмерсон(рус.) татар. Энгельс Фихте Фурье(рус.) татар. Франклин Годвин(рус.) татар. Һаллер(рус.) татар. Һаман(рус.) татар. Һегел Һельвеций Һердер(рус.) татар. Юм Джефферсон Кант сәяси фәлсәфә(ингл.) татар. Кьеркегор Лебон(рус.) татар. Ле Пле(рус.) татар. Мәдисон Местр(рус.) татар. Маркс Маззини Милль(рус.) татар. Монтескьё Ницше Новалис(рус.) татар. Оуэн(рус.) татар. Пейн(рус.) татар. Ренан(рус.) татар. Руссо Ройс(рус.) татар. Сад(рус.) татар. Сен-Симон(рус.) татар. Шиллер(рус.) татар. Смит Спенсер Спунер(рус.) татар. де Сталь(рус.) татар. Штирнер(рус.) татар. Тэн(рус.) татар. Торо(рус.) татар. Токвиль(рус.) татар. Такер(рус.) татар. Вико(рус.) татар. Вивекананда Вольтер Уоррен(рус.) татар.
XX–XXI гасыр	Адорно(рус.) татар. Агамбен(рус.) татар. Амбедкар Арендт(рус.) татар. Ауробиндо Арон(рус.) татар. Бадью(рус.) татар. Бодрийяр(рус.) татар. Бауман(рус.) татар. Бенуа(рус.) татар. Берлин(рус.) татар. Бернштейн(рус.) татар. Бернхем(рус.) татар. Батлер Камю Чомский де Бовуар Дебор(рус.) татар. Делёз(рус.) татар. Дьюи(рус.) татар. Дмовский(рус.) татар. Дюбуа(рус.) татар. Дугин(рус.) татар. Дюркгейм(рус.) татар. Дворкин(рус.) татар. Эвола(рус.) татар. Фуко(рус.) татар. Фромм(рус.) татар. Фукуяма(рус.) татар. Ганди Гелен(рус.) татар. Джентиле(рус.) татар. Грамши(рус.) татар. Генон Хабермас(рус.) татар. Хайек(рус.) татар. Һайдеггер Hoppe Huntington Irigaray Jouvenel Kautsky Kirk Kołakowski Kropotkin Laclau Land Ленин Люксембург MacIntyre Mansfield Мао Marcuse Maritain Maurras Michels Mises Mosca Mouffe Negri Niebuhr Nozick Nursî Oakeshott Ortega Pareto Polanyi Поппер Qutb Radhakrishnan Rand Rawls Röpke Rothbard Рассел Santayana Sarkar Сартр Schmitt Scruton Searle Shariati Simmel Skinner Sombart Sorel Spann Spengler Strauss Сунь Taylor Voegelin Walzer Вебер Weil Yarvin Žižek
Иҗтимагый теорияләр	Анархизм Authoritarianism Collectivism Christian theories Коммунизм Communitarianism Conflict theories Конфуцийчылык Consensus theory Консерватизм Contractualism Космополитизм Culturalism Elite theory Фашизм Feminist theories Gandhism Hindu nationalism (Hindutva) Индивидуализм Islamic theories Islamism Legalism Либерализм Libertarianism Mohism National liberalism Populism Republicanism Social constructionism Social constructivism Social Darwinism Social determinism Социализм Utilitarianism
Бәйле мәкәләләр	Сәяси икътисад тәнкыйте(ингл.) татар. Хезмәт тәнкыйте(ингл.) татар. Юриспуденция(ингл.) татар. Фәлсәфә һәм икътисад(ингл.) татар. Мәгариф фәлсәфәсе(ингл.) татар. Тарих фәлсәфәсе(ингл.) татар. Хокук фәлсәфәсе(ингл.) татар. Сөю фәлсәфәсе(ингл.) татар. Иҗтимагый фән фәлсәфәсе(ингл.) татар. Сәяси этика(ингл.) татар. Иҗтимагый эпистемология(ингл.) татар. Исемлек(ингл.) татар.
Төркем