Алексеевск районы

РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
Kama River in Alexeyevsky District.jpg
Байрак Герб
Байрак Герб
Ил Россия байрагыРоссия
55°09′00″ с. ш. 50°08′00″ в. д.GЯO
Статус Район
Җөмһүрият Татарстан байрагыТатарстан
Административ үзәк Алексеевск
Нигезләү датасы 1930 елның 10 августы
Район башлыгы Демидов Сергей Анатольевич[1]
Башкарма комитет җитәкчесе Гайсин Марат Рафаэлевич[2]
Рәсми телләр рус, татар
Халык саны  (2023)
 24 739 кеше
(0,7 %)
Мәйдан
  • 2080,1 км²
Биеклек 109 метр
Сәгать поясы MSK (UTC+3)
Автомобиль номерлар коды 16, 116
http://alekseevskiy.tatar.ru
Логотип РУВИКИ.Медиа Алексеевск районы РУВИКИ.Медиада
Татарстан Республикасы картасында Алексеевск муниципаль районы территориясе кызыл төс белән билгеләнгән

Алексеевск районы (рус. Алексеевский район) — Татарстан Республикасы составындагы административ-территориаль һәм муниципаль берәмлек (муниципаль район). Ул төбәкнең үзәк өлешендә, Кама елгасының сул як ярында урнашкан. Административ үзәге — Алексеевск шәһәр тибындагы бистәсе[3].

Район 1930 елның 10 августында оеша. 1963 елда бетерелә һәм Чистай районына тапшырыла, 1964 елның 4 мартында торгызыла[3].

Географиясе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Алексеевск районының мәйданы — 2074,4 км2, мунициаполь берәмлек Татарстан Республикасының үзәк өлешендә, федераль әһәмияткә ия Казан-Ырынбур автомобиль магистралендә урнашкан. Административ үзәге — Алексеевск шәһәр тибындагы бистәсе, ул Куйбышев сусаклагычы ярында, Казаннан көньяк-көнчыгышка таба 108 км ераклыкта урнашкан[3].

Чистай, Аксубай, Нурлат, Әлки, Спас районнары белә, Куйбышев сусаклагычы акваториясе буенча — Лаеш һәм Балык Бистәсе районнары белән чиктәш[3].

Герб һәм байрак

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Төп мәкалә: Алексеевск районы гербы һәм Алексеевск районы байрагы

2006 елның 10 маенда Алексеевск муниципаль районы Советы карары нигезендә муниципаль берәмлекнең гербы һәм байрагы раслана. Сурәтне Татарстан Республикасы Президенты карамагындагы Геральдика советы һәм Россия геральдистлар берлеге эшли. Аның нигезендә 1747 елгы Биләр ландмилиц полкының гербы кулланылган[4].

Гербта Идел буе Болгарының хәрби-сәяси үзәге — Биләр шәһәре хөрмәтенә кызгылт поши сурәтләнгән. Кызгылт төс — хакимиятне һәм намуслылыкны, поши — азатлыкны һәм абруйны символлаштыра. Алтын төстәге сынып, җиргә ауган чыршы — гамәлдәге районның җирләре XVII гасырда Кама аръягы сызыгында урнашкан булуын аңлата[4].

Тарихы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Төп мәкалә: Биләр

Район үзәге элеккеге Алексеевск авылы территориясендә урнашкан, аңа XVIII гасыр башында нигез салына. XIX гасыр ахыры — XX гасыр башында авылда йон эрләү производствосы, штукатур һәм мич промыселлары үсеш ала[3].

Алексеевск районы 1930 елның 10 августында төзелә 1963 елның 1 февралендә район территориясе Чистай районы составына күчерелеп, бетерелә һәм 1964 елның 4 мартында яңадан торгызыла.

1920 елга кадәр район территориясе Лаеш, Спас һәм Чистай өязләрендә, 1920—1922 елларда шул ук кантоннарда, 1930 елга кадәр Чистай һәм Спас кантоннары составына керә[3]. Муниципаль берәмлектә ул чорда 27 авыл советы, 60 лап авыл җирлеге һәм җирлектә 34 422 кеше яшәгәнлеге билгеле.

1955 елда Куйбышев сусаклагычы төзелгәч, район җирләренең күп өлеше су астында кала.

Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасының мөстәкыйль административ берәмлеге буларак, район 1930 елның 10 августында барлыкка килә[3]. 1963 елда район бетерелә һәм Чистай районы составына тапшырыла, 1964 елның 4 мартында торгызыла.

1964 елда Алексеевск һәм Биләр районнары берләштерелә. Территориясе 2080 км2 тәшкил иткән. 1964 елдан Алексеевск районы территориясе үзгәрешләр кичерми[5].

2005—2018 елларда район башлыгы вазифасын Козонков Владимир Константинович башкара, соңрак вазифага Демидов Сергей Анатольевич билгеләнә. Башкарма комитет җитәкчесе — Гайнуллин Олег Александрович[6][7].

Административ бүленеш

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Алексеевск районында бер шәһәр һәм 19 авыл җирлеге составындагы 59 торак пункт бар[8].

№Авыл һәм шәһәр җирлекләреАдмин.
үзәк		Торак
пунктлар
саны		Халык саныМәйданы,
км²
1Алексеевское Алексеевское штп 3 ↗11 677[9]
2Биләр авыл җирлеге Биләр 2 ↗2629[9]
3Зур Алан авыл җирлеге Зур Алан (Алексеевск районы) 3 ↘862[9]
4Зур Тигәнәле авыл җирлеге Зур Тигәнәле 3 ↘688[9]
5Бутлеров авыл җирлеге Юеш Көрнәле 5 ↘993[9]
6Войкино авыл җирлеге Войкино 4 ↘395[9]
7Зирекле авыл җирлеге Зирекле 6 ↘692[9]
8Кыркүл авыл җирлеге Кыркүл 1 ↘446[9]
9Коры Көрнәле авыл җирлеге Коры Көрнәле 1 ↘295[9]
10Лебедино авыл җирлеге Лебедино 3 ↘704[9]
11Лебяжье авыл җирлеге Лебяжье 2 ↗873[9]
12Левашевоавыл җирлеге Левашево 1 ↗408[9]
13Майна авыл җирлеге Югары Татар Майнасы 4 ↘887[9]
14Урманасты Шонталысы авыл җирлеге Урманасты Шонталысы 2 ↗557[9]
15Родники авыл җирлеге Родники 5 ↘447[9]
16Ромодан авыл җирлеге Ромодан 3 ↘650[9]
17Сахаровка авыл җирлеге Сахаровка 2 ↘696[9]
18Урта Тигәнәле авыл җирлеге Урта Тигәнәле 2 ↘761[9]
19Кыр Шонталысы авыл җирлеге Кыр Шонталысы 3 ↘755[9]
20Ялкын авыл җирлеге Ялкын 4 ↘613[9]


Халык

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Алексеевск районының этник картасы
Алексеевск районының дини картасы

2020 ел мәгълүматлары буенча, районда 24 969 кеше яши. Hуслар — 60 %, татарлар — 30 %, чувашлар — 6 %, башка халыклар — 4 %[8][10]/

Халык саны
2002[11]2003[12]2004[13]2005[14]2006[15]2007[16]
26 207↘26 200→26 200↘25 895↗25 973↗26 057
2008[17]2009[18]2010[19]2011[20]2012[21]2013[22]
↘26 025→26 025↗26 236↘26 204↘26 103↘26 077
2014[23]2015[24]2016[25]2017[26]2018[27]2019[28]
↗26 107↘26 028↘25 932↘25 763↘25 546↘25 198
2021[29]2023[30]
↘24 924↘24 739


5000
10 000
15 000
20 000
25 000
30 000
2006
2011
2016
2023

Районда 20 җирле үзидарә советы 'ikb. Аларда, 2009 елгы халык халык санын исәпкә алу нәтиҗәләре буенча, 26 264 кеше яши, шулардан: руслар — 15 158 (57,7 %), татарлар — 8 063 (30,7 %), чуашлар — 1 717 (6,6 %), мордва — 944 (3,6 %), калганы башка халыклар. Аларның күбесе район үзәгендә (11 224 кеше) һәм Биләрдә (2179 кеше) яши.

Шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Алексеевск районы — күп кенә танылган шәхесләрнең туган җире. Районда шагыйрь — Салих Баттал, җәлилче — Абдулла Баттал, академиклар — Александр Бутлеров, Александр Арбузов, шулай ук генераллар, табиблар, сугыш геройлары туа.

Биләр сазлыгы
Алмас-Хан скульптурасы
Археологик табылдыклари
Саконы авылында Михаил-Архангельск чиркәвенең фреска калдыклары
Феодал йорты макеты, Биләр, 2013 ел.

Икътисад

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Биләр изге чишмәсе
Сакон авылындагы Михаил-Архангел чиркәве фрескасы калдыклары

Алексеевск районы 2020 ел рейтингында тормыш сыйфаты буенча 34 нче урынны алган, 2019 елда төп капиталга инвестицияләр күләме бер кешегә 16 314 сум тәшкил иткән, районда уртача хезмәт хакы — 30 586 сум (республика буенча уртача күрсәткеч — 37 418 сум)[31][32].

Район икътисадында авыл хуҗалыгы мөһим урын алып тора. Авыл хуҗалыгы җирләренең гомуми мәйданы 126,6 мең га тәшкил итә. Районда язгы бодай, көзге арыш, арпа, борчак, солы үстерелә. 40 % тан артык җирләрдә бөртекле, 36 % ы — азык, 9 % ы — техник культуралар үстерелә. Гаилә фермалары актив үсә, 2015 елга кадәр районда 21 ферма төзелгән, алар бер ел эчендә 788 тонна сөт һәм 54 тонна ит җитештергәннәр[33][34].

Район сәнәгате күбесенчә җиңел производстволардан һәм төзелеш материаллары җитештерүчеләрдән гыйбарәт. Эре район ширкәтләре — «Алексеевское сөт-консерва комбинаты» (2017 елдан Сөт заводы), «Алексеевское нәфис туку фабрикасы», «Алексеевскдорстрой» һәм «Алексеевская керамика». 2014 елда «Алексеевская керамика» 75 млн сум инвестиция җәлеп иткән — бу акчаларга кирпеч җитештерү цехы үзгәртеп корыла, яңа киптерү камералары һәм яндыру мичләре сатып алына һәм урнаштырыла[35][33].

2016 елда төбәк продукты күләме 8,1 млрд сум тәшкил иткән. 2017 ел мәгълүматлары буенча, район территориясендә 117 кече эшммәкәрлек предприятиесе һәм 458 эшмәкәр теркәлгән. Шул ук ел мәгълүматлары буенча, эшсезлек дәрәҗәсе 0,56 % гыйбарәт[36].

Транспорт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Район территориясе буенча Р-239 «Казан — Ырынбур — Казакъстан белән чик» автомобиль юлы уза, ул Алексеевск янындагы күпер буенча һәм күпердән көнчыгышка таба Чистай шәһәренә юнәлә. Күпердән көнбатышка 16К-0191 «Алексеевск — Биек Колок» (Самарга таба) автомобиль юлы, 16к-0196 «Левашево — Тукай» (Болгарга таба) юлы уза. Район үзәгеннән көньякка «Алексеевск — Биләр — Мамык — Нурлат» юлы бара. Көньякка таба күпердән «Көнбатыш Ауропа — Көнбатыш Кытай» транспорт коридоры төзелеше дәвам итә[3].

Экология

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Кама яры

Алексеевск районында региональ әһәмияттәге табигый-тыюлык фондының дүрт объекты урнашкан[3]:

  • «Упкын» күле — Хотеевка авылында табигать һәйкәле. Күл 1895 елда карст җимерелү нәтиҗәсендә барлыкка килә: авыл йортлары астындагы бушлыкларны су юа һәм алар 20 метр тирәнлеккә төшә.
  • Кече Чирмешән елгасы, озынлыгы — 213 км (шуларның 192 км Татарстан территориясе буенча бара) һәм бассейнның мәйданы — 3190 км2.
  • «Биләр» дәүләт аучылык тыюлыгы — 1967 елда республика территориясендә Кама аръягының экологик-географик зонасында, аучылык ресурсларын торгызу һәм саклау өчен оештырыла.
  • 587 га мәйданлы «Ивановский сосновый бор» дәүләт табигать тыюлыгы. Ивановский бистәсе янында урнашкан. Тыюлыкта 70 төр кош теркәлгән, аларның 16 сы Татарстанның Кызыл китабына кертелгән.

Социаль өлкә

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Сэлэт лагере

Алексеевск районында 57 белем бирү учреждениесе эшли. Мәдәни өлкәдә китапханәләр, туган як музее, туган якны өйрәнүче Виталий Абрамов исемендәге музей, Салих Баттал исемендәге Олы Тигәнәле музее эшли. Районда рус һәм татар телләрендә «Таң» («Заря») газеты басыла[35].

Биләр тарихи-археологик музей-тыюлыгы районның төп истәлекле урыннарының берсе булып тора. Биләр үзе 800 га мәйданлы һәйкәлләр комплексын үз эченә ала, аңа ныгытылган өлешләр, киң шәһәр яны, некрополия, шәһәр яны утарлары һәм башкалар керә. Биредә төрле халыкларның иҗат коллективлары чыгыш ясый[3][10]. Биләр җирлегендә «Сәләт» яшьләр һәм яшүсмерләр форумы уза[37].

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ Глава Алексеевского муниципального района. Мөрәҗәгать итү датасы: 10 ноябрь 2020. Архивировано 20 гыйнвар 2021 года.
  2. ↑ Руководитель Исполнительного комитета Алексеевского муниципального района Республики Татарстан. Мөрәҗәгать итү датасы: 10 ноябрь 2020. Архивировано 12 ноябрь 2020 года.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Экологический гид, 2015
  4. ↑ 1 2 Герб Алексеевского муниципального района. Геральдика.ру. Мөрәҗәгать итү датасы: 18 ноябрь 2020.
  5. ↑ Бистәнең 300 еллыгына
  6. ↑ Алексеевский район. TatCenter.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 18 ноябрь 2020. Архивировано 30 октябрь 2020 года.
  7. ↑ Козонков Владимир Константинович. Реальное время. Мөрәҗәгать итү датасы: 18 ноябрь 2020. Архивировано 19 сентябрь 2020 года.
  8. ↑ 1 2 Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан. Федеральная служба государственной статистики (2020). Мөрәҗәгать итү датасы: 18 ноябрь 2020. Архивировано 24 гыйнвар 2021 года.
  9. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2015 года. Мөрәҗәгать итү датасы: 17 апрель 2015. Архивировано 17 апрель 2015 года.
  10. ↑ 1 2 Алексеевский район — столица Волжско-Камской Булгарии, церкви в стиле барокко и птицы из Красной книги. Реальное время (15 август 2016). Мөрәҗәгать итү датасы: 18 ноябрь 2020.
  11. ↑ https://web.archive.org/web/20120203125040/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls.
  12. ↑ https://web.archive.org/web/20040404104249/http://www.tatstat.ru/statnas.asp.
  13. ↑ https://web.archive.org/web/20040705160118/http://www.tatstat.ru/statnas.asp.
  14. ↑ https://web.archive.org/web/20101129055808/http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act.
  15. ↑ https://web.archive.org/web/20101129055829/http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act.
  16. ↑ https://web.archive.org/web/20101129055849/http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act.
  17. ↑ http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst92/DBInet.cgi?pl=8112027.
  18. ↑ https://web.archive.org/web/20150518102941/http://www.gks.ru/bgd/regl/B09_109/IssWWW.exe/Stg/d01/tabl-21-09.xls.
  19. ↑ http://www.tatstat.ru/VPN2010/20101/%D0%A2%D0%BE%D0%BC1-%D0%BD%D0%BE%D0%B2.zip.
  20. ↑ https://web.archive.org/web/20150924113335/http://www.tatstat.ru/VPN2010/DocLib8/%D0%9E%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%B0%20%D1%87%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%8F%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%20%D0%BD%D0%B0%201%20%D1%8F%D0%BD%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8F%202011%D0%B3.pdf.
  21. ↑ https://web.archive.org/web/20130516092833/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar.
  22. ↑ https://web.archive.org/web/20131012013314/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar.
  23. ↑ https://web.archive.org/web/20140810010825/http://tatstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/tatstat/resources/a34a46804f041c26ae6abe22524f7e0f/%D0%9C%D0%9E%D1%87%D0%B8%D1%81%D0%BB2014.pdf.
  24. ↑ https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar.
  25. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar.
  26. ↑ http://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar.
  27. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar.
  28. ↑ http://tatstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/tatstat/resources/64ec280049620f14a900ff3fbd401489/МОчисл2019.pdf.
  29. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx.
  30. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Bul_MO_2023.xlsx.
  31. ↑ Где в Татарстане жить хорошо: рейтинг районов республики по качеству жизни. Inkazan.ru (16 март 2020). Мөрәҗәгать итү датасы: 18 ноябрь 2020.
  32. ↑ Среднемесячная номинальная начисленная заработная плата работников организаций по видам экономической деятельности. Федеральная служба государственной статистики (2020). Мөрәҗәгать итү датасы: 18 ноябрь 2020. Архивировано 22 октябрь 2020 года.
  33. ↑ 1 2 Рейтинг «Реального времени»: «Рублевка» сравнялась по эффективности с нефтехимической столицей Татарстана. Реальное время (5 май 2017). Мөрәҗәгать итү датасы: 18 ноябрь 2020. Архивировано 7 декабрь 2020 года.
  34. ↑ О стратегии социально-экономического развития Алексеевского муниципального района Республики Татарстан на 2016-2021 годы и плановый период до 2030 года. Алексеевский районный совет (19 июль 2016). Мөрәҗәгать итү датасы: 18 ноябрь 2020.(үле сылтама)
  35. ↑ 1 2 Алексеевский район. TatCenter.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 18 ноябрь 2020.
  36. ↑ Паспорт муниципального образования «Характеристика уровня социально-экономического развития муниципального образования. Алексеевский муниципальный район» на 30 ноября 2017 года. "Комитет Республики Татарстан по социально-экономическому мониторингу (22 декабрь 2017). Мөрәҗәгать итү датасы: 18 ноябрь 2020. Архивировано 20 гыйнвар 2021 года.
  37. ↑ В Алексеевском районе откроется международный молодежный форум «Сэлэт». Татар-Информ (3 июль 2020). Мөрәҗәгать итү датасы: 11 октябрь 2020.

Чыганаклар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Әдәбият

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Зиганшин И. И., Иванов Д. В., Томаева И. Ф. Экологический гид по зелёным уголкам Республики Татарстан. — Казань: Фолиант, 2015.
  • Алексеевский район // Татарская энциклопедия / Гл. ред. М. Х. Хасанов. — Казань: Институт Татарской энциклопедии и регионоведения Академии наук Республики Татарстан, 2002. — Т. 1. — С. 107—108. — 672 с.
Чыганак — https://tt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Алексеевск_районы&oldid=9847930