Яшел Үзән
| шәһәр (1932 елдан) | |||||
| Яшел Үзән | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
|
|||||
| 55°51′ с. ш. 48°31′ в. д.GЯO | |||||
| Ил | |||||
| Муниципаль район | Яшел Үзән районы | ||||
| Мэр | Михаил Афанасьев[1] | ||||
| Тарих һәм география | |||||
| Нигез салына | 1865 | ||||
| Элеккеге исемнәр | Кабачище | ||||
| Мәйдан |
|
||||
| Мәркәз биеклеге | 90 метр | ||||
| Сәгать кушагы | UTC+03:00 | ||||
| Халык саны | |||||
| Халык саны | 97 651 кеше | ||||
| Рәсми тел | татар теле и рус теле | ||||
| Санлы идентификатор | |||||
| Телефон коды | +7 84371 | ||||
| Почта индекслары | 422540-422551 | ||||
| Прочее | |||||
| Кардәш шәһәрләр | Кронштадт, Дзержинск[2] и Северодвинск[3] | ||||
|
|
|||||
| [http://zelendol.ru/] | |||||
|
|
|||||
.gif)
.png)
Яшел Үзән (рус. Зеленодольск) — Россия Федерациясенең шәһәре (1932), 1958 елдан алып, Татарстан Республикасы Яшел Үзән районы административ үзәге, (1990 елга кадәр Татар АССР). "Яшел Үзән муниципаль районы" муниципаль берәмлегенең үзәге.
2014 елның 29 июленнән РФ Хөкүмәте «Об утверждении перечня моногородов» №1398-р карары (13.05.2016 төз.) буенча Россия Федерациясе аеруча катлаулы социаль-икътисади хәлдәге моношәһәрләр исемлегенә кертелгән.[4]
2025 елның 15 гыйнварында «Хезмәт даны шәһәре» исеме бирелә.
География
Климат
- Уртача еллык температура — +3,4 °C
- Уртача еллык җил тизлеге — 3,2 м/с
- Уртача еллык һава дымлылыгы — 69,9%
| Яшел Үзән климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Уртача температура, °C | −10,5 | −10,6 | −5,5 | 4,9 | 13,5 | 18,5 | 20,4 | 17,9 | 12,2 | 4,5 | −4,4 | −9,7 | 4,4 |
Тарих
XIX гасырда ул Кабачище авылы дип беленгән, аннары аның исеме Паратск затоны булып торган
1928 елдан бирле – Яшел Үзән елга порты
1932 елда шәһәр статусы бирелде
1938 елдан башлап Яшел Үзән районы үзәге.
2025 елның 15 гыйнварында «Җиңү» Россия оештыру комитеты утырышы кысаларында Россия Федерациясе Президенты Владимир Путин Яшел Үзәнгә «Хезмәт даны шәһәре» исемен бирергә кирәклеге турында белдерә.
|
Бүген әлеге югары статусны алуга тагын берничә гаризаны карарбыз. Бу шәһәрләрнең кайберләрендә бүген дә оборона-сәнәгать комплексы предприятиеләре уңышлы эшләп килә. Алар — Курган, Ковров, Миасс, Югары Пышма. Поляр түгәрәктәге шәһәребез — Салехард фронтка ярдәм итү өчен күп эш башкарды. Янәдән бер мисал — башкорт Ишембае, бу сугыш елларында табылган нефтьнең 25 проценты, 5 авиаэскадрилья һәм халык акчасына җиһазландырылган 3 танк колоннасы. Яисә Татарстанның Яшел Үзәне, биредә 139 кораб төзелгән, 4 миллионнан күбрәк артиллерия снаряды җитештерелгән. Кемерово өлкәсенең Ленинск-Кузнецк халкы фронтка 20 миллион тоннадан артык күмер һәм оборона фондына 1,5 миллион сумнан артык акча тапшыра. Владимир Путин[5]
|
|
Утырыш узган көнне Владимир Путин «Россия Федерациясенең "Хезмәт даны шәһәре" мактаулы исемен бирү турында» Указ (16 нчы номерлы) имзалый. Шәһәр халкының 1941-1945 еллардагы Бөек Ватан сугышында җиңүгә ирешүгә, сәнәгать предприятиеләрендә хәрби һәм гражданлык продукциясен өзлексез җитештерүне тәэмин итүгә зур өлеш кертүләре һәм шул ук вакытта массакүләм хезмәт батырлыгы һәм фидакарьлеге өчен Яшел Үзән шәһәренә мактаулы исем бирелә[6].
Шәһәрдә туган танылган шәхесләр
- Дилә Барышева (1962), педагог, рәссам-батик ясау остасы, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре (2017).
- Фәрит Газизуллин (1946), РФ элекке министры, «Газпром» ААҖ директорлар шурасы әгъзасы.
- Рәшит Гыйләҗев (1951), Татарстанның халык рәссамы (2022).
- Рәшит Кәлимуллин (1957), РФ композиторлар берлеге рәисе (2015 елның декабреннән).
- Алсу Фәйзуллина, Габдулла Кариев исемендәге Казан Татар дәүләт яшь тамашачы театры артисты (2008 елдан), Татарстан Республикасы Театр әһелләре берлеге әгъзасы.
Халык
| 1897[7] | 1939[8] | 1959[9] | 1970[10] | 1979[11] | 1989[12] | 2002[13] | 2010[14] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 090 | ~30 200 | 60 472 | 76 961 | 84 504 | 94 079 | 100 139 | 97 651 |
Милли состав
| Милләт | 1939[15] | 1970[16] | 1979[16] | 1989[16] | 2002[17] | 2010[18] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| руслар | 74,9% | 69,7% | 69,2% | 67,0% | 64,5% | 61,6% |
| татарлар | 21,5% | 26,5% | 27,1% | 29,1% | 32,6% | 35,4% |
| чуашлар | 0,9% | ?% | ?% | 1,3% | 0,9% | 0,9% |
Сәнәгать
- А.М. Горький исемендәге кораб төзү заводы
- Серго исемендәге завод («ПОЗиС» ААҖ)
- Фанер-җиһаз комбинаты
- Фанир заводы
- Шпаллар сеңдерү заводы
- Җиһаз фабрикасы
- Трикотаж фабрикасы
- Тегү фабрикаласы
- Сөт комбинаты
- Икмәк комбинаты
Мәгариф
- Механика көллияте
- Кораб төзелеше техникумы
- Медицина училищесы
- 5 нче гимназия
Мәдәният
Искәрмәләр
- ↑ Азатлык радиосы
- ↑ http://admdzr.ru/ru/informaciya/gorod/o-gorode/goroda-pobratimyi.html
- ↑ https://www.severodvinsk.info/?idmenu=237
- ↑ Распоряжение Правительства РФ от 29.07.2014 N 1398-р «Об утверждении перечня моногородов»
- ↑ Администрация Президента России. Заседание Российского организационного комитета «Победа». www.kremlin.ru (15 гыйнвар 2025).
- ↑ Администрация Президента России. Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести». www.kremlin.ru (15 гыйнвар 2025).
- ↑ Населенныя мѣста Россійской Имперіи въ 500 и болѣе жителей. Санктъ-Петербургъ, 1905.
- ↑ http://www.mojgorod.ru/r_tatarstan/mendeleevsk/index.html
- ↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2013-05-26
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39_ra.php?reg=2381
- ↑ 1 2 3 Мустафин М.Р, Хузеев Р.Г. Всё о Татарстане (Экономико-географический справочник). — Казань, 1994
- ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2019-07-12, retrieved 2014-01-06
- ↑ 2010 ел сан алу базасы, archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2014-01-06
Сылтамалар
 | Шәһәрләр: Казан | Чаллы | Азнакай | Алабуга | Арча | Әгерҗе | Әлмәт | Баулы | Болгар | Бөгелмә | Буа | Зәй | Яшел Үзән | Иннополис | Кукмара | Лаеш | Лениногорск | Мамадыш | Менделеевск | Минзәлә | Нурлат | Тәтеш | Түбән Кама | Чистай
Районнар: Азнакай районы | Аксубай районы | Актаныш районы | Алабуга районы | Алексеевск районы | Апас районы | Арча районы | Әгерҗе районы | Әлки районы | Әлмәт районы | Әтнә районы | Балтач районы | Балык Бистәсе районы | Баулы районы | Биектау районы | Бөгелмә районы | Буа районы | Зәй районы | Кайбыч районы | Кама Тамагы районы | Кукмара районы | Лаеш районы | Лениногорск районы | Мамадыш районы | Менделеевск районы | Минзәлә районы | Мөслим районы | Түбән Кама районы | Нурлат районы | Питрәч районы | Саба районы | Сарман районы | Спас районы | Тәтеш районы | Теләче районы | Тукай районы | Чирмешән районы | Чистай районы | Чүпрәле районы | Югары Ослан районы | Ютазы районы | Яңа Чишмә районы | Яшел Үзән районы | юкка чыккан районнар |  | |
Татарлар саны буенча Русия торак пунктлары | |
|---|---|
| > 100 мең кеше | |
| > 50 мең кеше | |
| > 25 мең кеше | |
| > 10 мең кеше | |
| > 5 мең кеше |  Йошкар-Ола •  Волгоград •  Новосибирск •  Ишембай[1] •  Красноярск • Мәләвез[1] • Актаныш •  Урта Әләзән •  Орски •  Сызран •  Сарапул • Минзәлә • Күзнәй • Яңавыл[1] •  Тум •  Первоуральск • Күмертау[1] • Учалы[1] • Агыйдел • Байлар Сабасы • Чакмагыш[1] •  Ноябрьск •  Прокопьевск • Түбән Мактама • Волжск • Балтач •  Копейск • Бөре[1] • Можга • Сарман • Мөслим • Бүздәк • Кама Аланы • Кемерово • Раевский[1] • Түбән Тагил •  Нократ Аланы • Урыссу •  Дзержинск • Толбазы[1] • Бакалы[1] • Чаткы • Белорет • Актүбә • Биектау •  Өркет • Троицк •  Иске Кулаткы •  Шыгырдан • Когалым • Приютово[1] • Балык Бистәсе • Шәмәрдән •  Яңа Уренгой •  Ростов-на-Дону • Благовещен[1] • Васильево • Югары Пышма • Богырыслан |
