Сембер

Сембер
	Торак пункт
Сембер
Байрак	Герб
	54°19′00″ т. к. 48°23′00″ кч. о.HGЯO
Ил	Русия
Эчке бүленеш	4 район
Шәһәр башлыгы	Беспалова Марина Павел кызы
Тарих һәм география
Нигез салына	1648
Мәйдан	622,46 км²
Мәркәз биеклеге	150
Климат төре	уртача
Сәгать кушагы	UTC+04:00 и UTC+03:00
Халык саны
Халык саны	613 793 кеше
Рәсми тел	рус теле
Санлы идентификатор
Телефон коды	8422
Почта индекслары	432000–432999
Прочее
Кардәш шәһәрләр	Оклаһома-Сити, Крефелд, Мейкон, Гомель, Уху[d] и Минск
Бүләкләр
	[http://ulmeria.ru]
	Россия ещё не имеет позиционной карты.

Сембер (рус. Ульяновск, чуаш. Чĕмпĕр, эрз. Ульянонь ош), Ульян — Россиядәге шәһәр, Сембер өлкәсе администрациясе үзәге. Бу шәһәр Идел яры буенда урнашкан. Хәзерге шәһәр башлыгы — Панчин Сергей Сергей улы.

Халык саны — 613 793 кеше, буйсындырылган торак пунктлары белән — 637 288 кеше (2010).^[4]

2020 елның 2 июленнән — «Хезмәт даны шәһәре»^[5].

Исеме

Шәһәрнең беренче исеме, Сембер Болгар кенәзе артыннан бирелә. Шуңа күрә ул урысча да Синбирск, аннары Симбирск булып тора. 1924 елда ул Ульянов-Ленин артыннан Ульяновск дип аталган.

География

Шәhәр Идел елганың сул ягында, Мәскәүдән 890 километр көчыгыштарак урнашкан. Муниципаль берәмлек буларак Новоульяновск шәһәр округы, Чардаклы һәм Сембер районнары белән чикләнә.

Куйбышев тимер юлының Ульяновск станциясе. Шәһәр аша А151 (Сембер — Чуел — М7 автоюлы), Р178 (Саранск — Сембер — Мәләкәс — Самар), Р228 (Сембер — Сызран — Сарытау — Волгоград), Р241 (Сембер — Буа — Казан) автоюллар баралар.


Түбән Новгород ~ 482 км Вологда ~ 1042 км Петербург ~ 1639 км	Чабаксар ~ 246 км Йошкар-Ола ~ 336 км Киров ~ 629 км	Казан ~ 267 км Ижау ~ 587 км Пермь ~ 868 км
Саранск ~ 230 км Мәскәү ~ 903 км Смоленск ~ 1327 км		Мәләкәс ~ 85 км Уфа ~ 578 км Чиләбе ~ 975 км
Пенза ~ 315 км Воронеж ~ 856 км Сочи ~ 1855 км	Сарытау ~ 446 км Әстерхан ~ 1272 км Махачкала ~ 1685 км	Тольятти ~ 184 км Самар ~ 242 км Ырынбур ~ 627 км

Климат

Уртача еллык температура — +5,0 °C
Уртача еллык җил тизлеге — 3,9 м/с
Уртача еллык һава дымлылыгы — 74%

Сембер климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Абсолют максимум, °C	5,6	4,5	16,5	30	36,2	37,5	38,9	39,3	33,9	26,0	14,3	7,8	39,3
Уртача максимум, °C	−6,5	−6,3	0,6	12,0	20,2	24,5	26,3	24,3	18,1	9,6	0,4	−5,3	9,8
Уртача температура, °C	−9,8	−10,4	−3,9	6,1	13,6	18,3	20,2	18,0	12,4	5,3	−2,4	−8,4	4,9
Уртача минимум, °C	−13,3	−14,1	−7,9	1,1	7,4	12,4	14,5	12,5	7,7	1,9	−4,9	−11,4	0,5
Абсолют минимум, °C	−38	−40	−32,8	−20	−6,5	−2,2	3,8	−1	−4,9	−18,9	−29,2	−38	−40
Явым-төшем нормасы, мм	31	24	24	30	39	63	60	48	49	40	32	30	470

Тарих

Сембер крепостена Хитрово Богдан Матвей улы 1648 елда нигез салган.

Степан Разин гаскәрләре чолганышка алганнар, ләкин алар патша гаскәре тарафыннан җиңелгәннәр; Степан Разин үзе дә яралана.

1774 елда Сембер острогында Емельян Пугачёв ябып тотылган.

1708—1717 һәм 1728—1780 елларда — Казан губернасы составында, 1737 елдан аның Сембер провинциясе үзәге, 1780 елдан — Сембер калгайлыгы үзәге,1796 елдан — Сембер губернасы үзәге.

XIX гасырда — Идел буендагы икмәк, балык, терлек һәм урман сәүдәсе эре үзәкләреннән берсе. 1790-елларда Сембердә беренче театры ачыла, 1840-елларда театр училищесы.

1856 елда Сембер шәһәрендә 26 чиркәү, 2613 йорт һәм 677 лавка (кибет) булган. 1890-елларда тимер юл Семберне Инза белән, ә XX гасыр башында — Бөгелмә белән тоташтырыла.

1918 елның июньдә Сембер акгвардиячеләр һәм чехословаклар тарафыннан басып алына. Шул ук елның сентябрьдагы Сембер операциясе нәтиҗәсендә азат ителә.

1924 елда Владимир Ульянов-Ленин хөрмәтенә Сембергә Ульяновск исеме бирелә. 1928 елдан — Урта Идел өлкәсе (1929 елдан — крае) составында, 1936 елдан — Куйбышев өлкәсе үзәге.

1943 елдан Сембер өлкәсе үзәге булып тора.

Халык

1811^[6]	1840^[6]	1856^[6]	1897^[7]	1914^[6]	1926^[6]	1931^[6]	1939^[6]	1959^[8]	1970^[9]	1979^[10]	1989^[11]	2002^[12]	2010^[4]
~13 300	~17 700	~26 500	41 684	~55 200	~68 700	~68 900	~103 800	205 942	351 085	463 964	625 155	635 947	613 793

Милли состав

Милләт	2002^[13]	2010^[14]
руслар	74,0%	75,7%
татарлар	12,7%	12,6%
чуашлар	7,3%	7,1%
мордва	1,4%	1,3%
украиннар	1,4%	1,0%

Административ бүленеш

Файл:Urban districts of Ulyanovsk.svg

Шәһәр 4 районларына бүленә:

Ленин районы — шәһәрнең иң иске районы. Ул Идел һәм Зөя арасының төньягында ята вә гадәт буенча Үзәккә һәм Төньякка бүленә.

Кардәш шәһәрләр

Файл:YJlb9HoBCK 1.JPG

Шәһәрдә туганнар

Владимир Ленин (1870 — 1924) — Россия империясе һәм ССРБ сәясәт һәм дәүләт эшлеклесе, революционер, ССРБ нигезләүчесе.
Вакытлы хөкүмәте министр-рәисе.
Надия Бакыева (1912-1999), педагогия фәннәре докторы.
Шакир Измайлов (1897-1937), ТАССР хезмәт халык комиссары.
Асия Измайлова (1903-1993), җырчы.
Назыйм Мөхитов, биатлончы.
Шамил Һидиятуллин, журналист.
Илдар Бикчәнтәев, футболчы

Файл:AhsEM-QkfTY (1).jpg

Спас-Вознесение соборы

Файл:Сембер җәмигъ мәчете.jpg

Үзәк җәмигъ мәчете

Дин

Православие

РПЧнең Сембер митрополиясе

Сембер епархиясе

Спас-Вознесение соборы

Ислам

ҮДН карамагындагы Сембер мөфтияте

Үзәк җәмигъ мәчете

РФ МДН карамагындагы СӨ МҮДН

«Ихлас» мәчете

Католиклык
Яһүд дине

Искәрмәләр

Тышкы сылтамалар

Сембер Яндекс.Панорамаларда

[_e2f8a40f35190717-1] ttp://www.wuhu.gov.cn/English/SisterRelationship/8644711.html

[_10455018bcf2b1e5-2] ttp://english.ah.gov.cn/AboutAnhui/InternationalExchanges/SisterProvincesandCities/4004821.html

[_4b7bbd472f0523c0-3] 3,0 ^3,1 Федеральный закон от 09.03.2016 № 69-ФЗ (рус.) — 2016.

[gks.ru-4] 4,0 ^4,1 архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2013-01-03

[5] Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести»

[autogenerated1-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 ^6,6 http://www.mojgorod.ru/uljanov_obl/uljanovsk/index.html

[7] ttp://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1358

[8] 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[9] 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[10] 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[11] 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[12] 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[13] 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2015-09-15, retrieved 2014-02-14

[14] 2010 ел сан алу базасы, archived from the original on 2018-03-27, retrieved 2014-02-14

[B1-15] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[1]

1,00

1,01

1,02

1,03

1,04

1,05

1,06

1,07

1,08

1,09

1,10

1,11

1,12

1,13

1,14

1,15

1,16

1,17

1,18

1,19

1,20

ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин

Русиянең 50 иң зур шәһәре
1 000 000-нан артык кеше	Мәскәү • Санкт-Петербург • Новосибирск • Екатеринбург • Казан • Нижгар • Чиләбе • Самар • Омск • Ростов-на-Дону • Уфа • Красноярск • Воронеж • Пермь • Волгоград
500 000 — 1 000 000 кеше	Краснодар • Сарытау • Төмән • Тольятти • Ижау • Барнавыл • Сембер • Владивосток • Ярыслау • Өркет • Махачкала • Хабарау • Новокузнецк • Ырынбур • Кемерово • Рәзән • Тум • Әстерхан • Пенза • Яр Чаллы • Липецк • Тула
250 000 — 500 000 кеше	Киров • Чабаксар • Калининград • Брянск • Курск • Иваново • Магнитогорски • Улан-Удэ • Тверь • Ставрополь • Акмәсҗит* • Акъяр* • Түбән Тагил • Смоленск • Белгород
Шәһәрләрнең халык саны 2010 халык исәбе буенча китерелгән. * Кырым шәһәрләренең халык саның 2012 елгы мәгълүматлары буенча китерелгән.

Татарлар саны буенча Русия торак пунктлары
> 100 мең кеше	Казан • Уфа^[1] • Яр Чаллы • Мәскәү • Түбән Кама
> 50 мең кеше	Әлмәт • Стәрлетамак^[1] • Сембер • Ижау • Чиләбе
> 25 мең кеше	Екатиринбур • Октябрьски^[1] • Ырынбур • Нефтекама^[1] • Самар • Яшел Үзән • Пирем • Азнакай • Салават^[1] • Туймазы^[1] • Петербург • Төмән • Әстерхан • Алабуга • Бөгелмә • Тольятти • Лениногорски
> 10 мең кеше	Түбән Варта • Зәй • Чистай • Магнитогорски • Омск • Дүртөйле^[1] • Нурлат • Арча • Соргыт • Тубыл • Баулы Раевский^{Приютово^{Казакъстан торак пунктлары ↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин}}