Улан-Удэ

Улан-Удэ
	Торак пункт
Улан-Удэ
	бүр. Улаан-Үдэ
Байрак	Герб
	51°50′ с. ш. 107°37′ в. д.GЯO
Ил	Россия;
Район	Улан-Удэ
Башлык	Игорь Юрьевич Шутенков[d]
Тарих һәм география
Нигез салына	1666
Мәйдан	347,6 км²;
Мәркәз биеклеге	500 метр
Климат төре	кискен котиненталь
Сәгать кушагы	UTC+08:00
Халык саны
Халык саны	▼435 751 чел. (2024);
Рәсми тел	бурәт теле и рус теле
Санлы идентификатор
Телефон коды	3012
Почта индекслары	670000–670099
Прочее
Кардәш шәһәрләр	Тәйбей, Беркли (Калифорния), Әлиста, Омск, Чанчунь[d][…], Акмәсҗит, Йонволь[d], Ямагата, Уланчаб[d], Улан-Батор, Румои, Манҗурия[d], Ланьчжоу[d], Хулун-Буир[d], Хух-Хото[d], Һеҗу, Эрэн-Хото[d], Эрдэнэт[d], Донецк, Дархан[d] и Анъяң
	ulan-ude-eg.ru [рус.]
Показать/скрыть карты
	Улан-Удэ

Улан-Удэ (бүр. Улаан Үдэ — «Кызыл Уда», рус. Улан-Удэ) — Россиянең Бурятия республикасының башкаласы. Байкал күленнән 100 километр көнчыгыштарак, Селенга елгасының ярларында, аңа Уда елгасы кушылу урынында урнашкан. Транссебер магистраленең мөһим тимер юл төене. Селенга елгасындагы пристән. 2010 елның җанисәбе буенча шәһәрдә 404 426 кеше яши.^[22]

1666 елда казакларның Удинское кышлавы буларак барлыкка килгән. 1689 елдан Верхнеудинск кальгасе, аның янәшәсендә шәһәр барлыка килгән. 17 гасырда Байкал арты территориясенең административ һәм хәрби үзәге. 1783 елдан Иркутск калгайлыгының, соңыннан Иркутск губернасының өяз шәһәре; 1851 елдан Байкал арты вилаяте составында. Эре сәүдә үзәге. 1899 елда шәһәр аша Транссебер магистрале үткәрелә.

1905 елгача — сөрген урыны. 1920 елның апрель—октябрьда Ерак Көнчыгыш Җөмһүриятенең башкаласы. 1923 елдан Бурят-Монгол АССР (1958 елдан Бурят АССР) башкаласы. 1934 елның 27 июленнән хәзерге исемен йөртә.

Машиналар төзү вә металл эшкәртү (авиация, приборлар төзү, көймәләр төзү, "Теплоприбор" вә башка заводлар), җиңел, азык-төлек, агач эшкәртү ширкәтләре, пыяла заводы бар. Россия ФА Себер бүлекчәсе филиалы, 4 югары уку йорты, 4 театр (шул исәптә, опера һәм балет театры). Музейлардан тарихи, этнография, нәфис бурят ташы, Шәрекъ сангәте, табигать вә башка музейлар, филармония бар. Мигмарият ядкарьләреннән Одигитриев соборы (18 гасыр), кәрвансарай (19 гасыр башы) һ.б. сакланган. Аэропорт бар.

Халык саны

1897^[23]	1926^[23]	1939^[23]	1959^[24]	1970^[25]	1979^[26]	1989^[27]	2002^[28]	2010^[29]
8 086	~29 400	~125 700	175 172	253 569	300 370	352 530	374 854	404 426

Милләтләр (2010): урыслар — 63,1%, бурятлар — 33,4%.

Эчке бүленеш

Шәһәр 3 районга бүленә:

Совет районы
Тимер Юл районы
Октябрь районы

Мәдәният

Байкал — Бурятияның милли җыр һәм бию театры.

Искәрмәләр

[_ea7acfa22d90f5c5-1] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/taipei.php

[_2965882f9a471665-2] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/chanchun.php

[_a37686a7d6c231bf-3] ttp://en.changchun.gov.cn/yhcs3/wlwd/ycgk9/

[_6f1b5a60428bebdb-4] ttps://www.heidelberg.de/hd/HD/Leben/Simferopol.html

[_ed2ac0d39618b753-5] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/yengvol.php

[_5302e6bb6016ea2f-6] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/yamagata.php

[_76f7a10c4741a433-7] ttp://all.ulan-ude-eg.ru/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/ulanchab.php?clear_cache=Y

[_ca23e179ef6016e3-8] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/ulan-bator.php

[_df90858de7e8d9e7-9] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/rumoi.php

[_443539b0b1ed8513-10] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/manjuriya.php

[_b770d83a49b5ffbf-11] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/g-lanchzhou.php

[_655233efb88148b3-12] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/hulunbuir.php

[_85f0c327c56f7905-13] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/huh-hoto.php

[_a80ce1091f12915d-14] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/khechzhu.php

[_89aec6b6c72a0b9b-15] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/Erlyan.php

[_899c4ef5cb1ac68b-16] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/erdenet.php

[_ff716ea93a7e168b-17] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/doneck/doneck.php

[_d10bff5e6d6d3e2d-18] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/darhan.php

[_69414421304f58d7-19] ttp://м.улан-удэ.рф/industry/econom_biznes/vneshn/goroda/anyan.php

[_0692c6eba21e1fd0-20] GEOnet Names Server — 2018.

[_25df692052573b23-21] ttps://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Сhisl_MO_01-01-2024.xlsx

[demoscope.ru-22] 2002 елгы Бөтенрусия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[mojgorod.ru-23] ¹ ² ³ Народная энциклопедия «Мой город». Улан-Удэ

[24] ttp://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php

[25] 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[26] 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[27] 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[28] 2002 елгы Бөтенрусия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[29] архив күчермәсе, archived from the original on 2013-06-11, retrieved 2014-10-13

[20]

[21]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

Русиянең 50 иң зур шәһәре
1 000 000-нан артык кеше	Мәскәү • Санкт-Петербург • Новосибирск • Екатеринбург • Казан • Нижгар • Чиләбе • Самар • Омск • Ростов-на-Дону • Уфа • Красноярск • Воронеж • Пермь • Волгоград
500 000 — 1 000 000 кеше	Краснодар • Сарытау • Төмән • Тольятти • Ижау • Барнавыл • Сембер • Владивосток • Ярыслау • Өркет • Махачкала • Хабарау • Новокузнецк • Ырынбур • Кемерово • Рәзән • Тум • Әстерхан • Пенза • Яр Чаллы • Липецк • Тула
250 000 — 500 000 кеше	Киров • Чабаксар • Калининград • Брянск • Курск • Иваново • Магнитогорски • Улан-Удэ • Тверь • Ставрополь • Акмәсҗит* • Акъяр* • Түбән Тагил • Смоленск • Белгород
Шәһәрләрнең халык саны 2010 халык исәбе буенча китерелгән. * Кырым шәһәрләренең халык саның 2012 елгы мәгълүматлары буенча китерелгән.