Акъяр

РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
Акъяр
рус. Севастополь
Байрак[d]Илтамга[d]
Flag of Sevastopol.svgCOA of Sevastopol.svg
КЛАДР коды 9200000000000
Канунбирү органы Акъяр шәһәренең канун чыгару җыелышы[d]
Гимн Риваятьле Севастополь[d]
Мәйдан
  • 863,6 км²
Бүләкләр
Рәсми тел рус теле
Әгъзалык Берләшкән шәһәрләр һәм җирле хакимиятләр оешмасы и Союз российских городов[d]
Сурәт
Феноменның икътисады Акъяр икътисады[d]
Хөкүмәт башлыгы вазифасы Акъяр губернаторы[d]
Нәрсә белән чиктәш Кырым Җөмһүрияте и Кырым Автономияле Җөмһүрияте
Рәсми веб-сайт sevastopol.gov.ru [рус.]
Халык саны
Объектның күренешләре өчен төркем Q111069958?
Сәгать поясы UTC+03:00[2] и UTC+02:00
Административ-территориаль берәмлек Россия
Кардәш шәһәр Санкт-Петербург, Галац, Петропавловск-Камчатский, Феррара, Белгород, Кронштадт и Северодвинск[3]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Кырым
Нигезләнү датасы V гасыр до н. э.[4] и 1783
Шәрәфле ватандашлар төркеме :Төркем:Акъярның шәрәфле ватандашлары[d]
Административ үзәк булып тора Севастопольское градоначальство[d] и Севастопольское градоначальство[d]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Кара диңгез
Рельефная позиционная карта
Дәүләт
Номер тамгасы коды 92, 192[5]
Хөкүмәт башлыгы Михаил Развожаев
Логотип РУВИКИ.Медиа Акъяр РУВИКИ.Медиада

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Акъяр (мәгънәләр) битенә күчегез.

Акъяр яки Севастополь (кырымтат. Aqyar, Акъяр, рус. Севастополь) — Россиянең Кырым ярымутравында урнашкан шәһәре. 2014 елның 18 мартыннан бирле Акъяр шәһәре Россия Федерациясенә аерым федерация субъекты - федерация әһәмиятендәге шәһәр буларак керә, хәзерге вакытта тулысынча Россия контроле астындагы торак пункт.

Акъяр шәһәрендә Россия Кара диңгез флотының баш хәрби-диңгез базасы урнашкан.

География

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шәһәр Кырымның көньяк-көнбатыш өлешендә, Гераклея ярымутравында урнашкан. Көньяк һәм көнбатыш ягыннан Кара диңгез сулары белән юыла, төньяк һәм көнчыгышта Кырым Республикасы берәмлекләре белән чикләнә (Бакчасарай районы, Ялта шәһәр округы).

Сәгать поясы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Мәскәү вакыты

Акъяр Мәскәү вакыты (Moscow Time Zone, MSK) сәгать поясында урнашкан. UTC белән аермасы +3:00 сәгать тәшкил итә.

Тарих

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

VI гасырда б.э.к. греклар Херсонес кирмәненә, Алтын Урда чорында татарлар Акъяр шәһәренә нигез салалар.

1475-1781 елларда Акъяр каласында Госман империясенең тәэсире зур.

Акъяр янында башка татар кирмәннәре барлыкка килә: Иң Кирмән, Кача, хәзер алар Акъяр шәһәре составына керә.

Севастополь рейдында торган рус эскадрасы, Иван Айвазовский, 1846 ел

1781 елда Кырым ханлыгы Россия империясе тарафыннан басып алына. 1783 елда Акъяр урынында Екатерина II әмере буенча Севастополь салына.

1854-1856 елда Кырым сугышы вакытында Акъяр (Севастополь) камалышы. 1854 елның 5 (17) октябрендә Севастополь камалышы башлана, шәһәр утка тотыла. Тарихта ул Севастополь камалышы дип таныла. 13 (25) октәберендә Балаклава янындагы бәрелештә Россия гаскәре (23 мең) Акъяр камалышын өзәргә тырыша, ләкин Коалиция гаскәре (20 мең) камалышны саклыйлар.

1856 елда Париж Солых килешүе буенча Россиягә Кара диңгездә яңа флот төзелеше тыела.

1917-1920 елда Акъярда кыен Ватандашлар сугышы бара.

1920 елның 15 ноябрендә Врангель гаскәрләре Акъяр каласыннан чигенгәннән соң Совет хакимияте урнаштырыла.

1941 елның 22 июненьдә фашист гаскәрләре Акъярны бомбага тота.

1941, 30 октябрь — 1942, 4 июль — 250 көн дәвамында булган Севастополь саклануы.

1942 елның 9 июлендә совет гаскәре шәһәрдән чигенергә мәҗбүр була.

Фашистлар шәһәрне Теодорихсвафен (Theoderichshafen) дип йөртәләр.

1944 елның 9 маенда Толбухин җитәкчелегендә Кырым операциясе кысаларында совет гаскәре Акъяр шәһәрен азат итә.

1948 елда Акъяр РСФСР эчендәге аерым идарә-хуҗалык субъектына әверелә.

1954 елда Хрущев Кырым өлкәсен Украин ССР бүләк итә; Акъяр шәһәре дә Украин ССР составына күчә.

1978 елгы УССР Конституциясе Акъярны республика буйсынуындагы шәһәр дип игълан итә.[6]

1991 Совет Берлеге таркалганнан соң Украина составында кала.

Шул чорда РФ һәм Украина арасындагы килешү буенча 2042 елга кадәр монда Россиянең Кара диңгез флоты торырга тиеш була.

2014 елда булган Кырым кризисы һәм 2014 елның 16 мартында узган Кырым статусы турында референдум нигезендә 2014 елның 18 мартында Россия Федерациясе составына Кырым Республикасын һәм Акъяр шәһәре кабул итү турында килешү имзалана. Акъяр шәһәре аерым федерация субъекты (федерация әһәмиятендәге шәһәр) буларак Россия эченә керә.

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Акъяр климаты
Күрсәткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Уртача максимум, °C 5,9 6,0 8,9 13,6 19,2 23,5 26,5 26,3 22,4 17,8 12,3 8,1 15,9
Уртача минимум, °C −0,2 −0,4 2,0 6,1 11,1 15,5 18,2 17,9 13,9 9,9 5,4 2,0 8,5
Явым-төшем нормасы, мм 26 25 24 27 18 26 32 33 42 32 42 52 379
Чыганак: База данных погоды, Туристический портал

Халык

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Халык саны
1801182218501866187418791889189719231926
20 000↗25 000↗45 046↘10 000↗17 500↗20 500↗39 800↗53 600↗63 000↗74 500
19391959196719701979[7]1989[7]1991199519962001[7]
↗114 000↗148 033↗209 000↗229 000↗300 686↗356 123↗366 000↗370 000↘365 000↘342 451
2009[8]2010[8]2011[8]2012[9]2013[9]2014[9]2015[10]
↗380 069↗380 456↗380 821↗381 234↗383 437↗385 870↗398 973

Милләтләр (2001, буйсынган торак пунктлары белән): руслар — 71,6%, украиннар — 22,4%, белоруслар — 1,5%, татарлар — 0,7%, кырымтатарлар — 0,5%.[11]

Административ бүленеш

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Административная карта-схема Севастополя.png
  1. Гагарин районы
  2. Ленин районы
  3. Нахимов районы
  4. Балаклава районы
  5. Инкерман шәһәр шурасы
Sevastopol004.jpg
Balaclava bay.jpg
Балаклавские горы.jpg
Көньяк бухта Балаклава бухтасы Балаклава биеклекләреннән Акъяр күренеше
Акъярда торган Кырым сугышына багышланган һәйкәлләр
Sevastopol monument.jpg
Руины Херсонеса.JPG
Севастополь русский монумент.jpg
Батырган көймәләргә һәйкәл Херсонес хәрәбәләре Кырым сугышы каһарманнарына һәйкәл

Кардәш шәһәрләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Акъярда туганнар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/OkPopul_Comp2024_Site.xlsx
  2. ↑ Федеральный закон от 21.07.2014 № 248-ФЗ "О внесении изменений в Федеральный закон "Об исчислении времени"
  3. ↑ https://www.severodvinsk.info/?idmenu=237
  4. ↑ https://sev.gov.ru/gorod/history/
  5. ↑ Гридасова М. В Севастополе начали выдавать автомобильные номера с кодом 92 (рус.) // (unknown type) — 2014.
  6. ↑ УССР Конституциясе
  7. ↑ 1 2 3 Кількість та територіальне розміщення населення України. Дані Всеукраїнського перепису населення 2001 року про адміністративно-територіальний поділ України, чисельність, розміщення та склад населення України за статтю, групування населених пунктів, адміністративних районів, сільських рад за чисельністю населення станом на 5 грудня 2001 року. Мөрәҗәгать итү датасы: 17 ноябрь 2014. Архивировано 17 ноябрь 2014 года.
  8. ↑ 1 2 3 Статистичний збірник "Чисельність наявного населення України на 1 січня 2011 року" . - Киів, ДКС, 2011. - 112с. Мөрәҗәгать итү датасы: 1 сентябрь 2014. Архивировано 1 сентябрь 2014 года.
  9. ↑ 1 2 3 Статистичний збірник "Чисельність наявного населення України на 1 січня 2014 року". Мөрәҗәгать итү датасы: 1 сентябрь 2014. Архивировано 1 сентябрь 2014 года.
  10. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2015 года и в среднем за 2014 год (опубликовано 17 марта 2015 год). Мөрәҗәгать итү датасы: 18 март 2015. Архивировано 18 март 2015 года.
  11. ↑ http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/general/nationality/sevastopol/

Әдәбият

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чыганак — https://tt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Акъяр&oldid=8125673