Коми Республикасы
| Русия Федерациясе субъекты | |||||
| Коми Җөмһүрияте Коми Республика Республика Коми | |||||
| |||||
|
| |||||
|
Башкала |
Сыктывкар | ||||
| 13-нче | |||||
|
- Барлыгы |
416 774 км² | ||||
|
- Барлыгы |
↘864 424[1] (2015) 2.07 кеше/км² | ||||
|
- Барлыгы, агымдагы бәяләрдә |
352,3 млрд. сум (2010) 306,9 мең сум | ||||
| Төньяк-Көнбатыш федераль округ | |||||
| Төньяк икътисади район | |||||
| коми-зырян теле, рус теле | |||||
|
Җөмһүрият башлыгы |
Владимир Уйба | ||||
| Ил көе | Коми гимны | ||||
| РФ субъекты коды | 11 | ||||
| ISO 3166-2 коды | RU-KO | ||||
| 87 | |||||
Ко́ми Җөмһүрияте́ (коми Коми Республика) — Россия Федерациясе составында булган җөмһүрият (дәүләт)[2], Россия Федерациясе субъекты.
Башкаласы – Сыктывкар шәһәре.
География
Чиктәшлек
Коми территориясе көньяк-көнчыгыштан төньяк-көнбатышка күтәрелеп бара. Көнчыгышта Төньяк, Котби (Поляр), Котып алды Урал таулары бар. Коминың көнчыгыш чиге шул тауларның субүләре буйлап үтә. Коминың һәм Уралның иң биек ноктасы — Народная тавы (1895 м). Тиман тәбәнәк таулар тезмәсе белән Урал таулары арасында Печора түбәнлеге урнашкан.
Комидә ташкүмер, нефть, табигый газ, асфальтит, титан мәгъдәне, боксит, таш тоз, калий тозы, гипс, акшар, төзелеш материаллары күп. Ягулык-энергетика ресурсларының әһәмияте аеруча зур.
Климат җөмһүриятнең зур өлешендә уртача континенталь; кыз озын һәм суык; җәй кыска һәм җылы. Климатның салкынлыгы көньяк-көнбатыштан төньяк-көнчыгышка арта бара, гыйнварның уртачатемпературасы -17°…-20°, июльнеке +11°…+15°. Җөмһүрият территориясенең 13% мәңгелек туңлык зонасында урнашкан.
Җөһмһүриятнең зур өлешендә еллык явым 600–700 мм, Урал тауларында 1500 миллиметргача.
Эре елгалар: Печора, Вычегда, Мезень. Печораның 1500 километрлы өлешендә көймәләр йөрешле. Вычегда (Төньяк Двина кушылдыгы) — Коминың мөһим су юлы. Эре күлләр — Ямозеро һәм Синдор.
Туфраклар көлсу, төньякта исә тундра токымлы. Территориясенең 12— 15% сазлыклар, 2% тугайлар, шактый өлешен тайга алып тора. Коми территориясенең ~70% өлеше — урман, чыршы, нарат, эрбет агачы, акчыршы, карагач һ.б. үсә.
Кыйммәтле тиреле хайваннардан котып төлкесе, кеш, тиен, төлке, куян; кошлардан көртлек, суер, үрдәк, кыр тавыгы тотыла.
Югары Печора бассейнында Печора-Илыч тыюлыгы һәм "Югыд Ва" милли паркы бар.
Тарихы
1921 елның 22 августында Коми автономияле өлкәсе буларак оештырыла, 1936 елның 5 декабрендә Коми АССР итеп үзгәртелә; 1992 елның 26 маеннан хәзерге исемен йөртә. Коми Җөмһүриятендә Татар җәмгыяте 1930-елларда Печора күмер бассейны чыганагын эшкәртү белән бәйле рәвештә оеша башлый. Бөек Ватан сугышыннан соң Коми АССРда татарлар шактый күбәя. Урта Идел буе һәм Урал буе җөмһүриятләре һәм өлкәләреннән күчеп килүчеләр нефть, газ тармакларын үстерүдә актив катнаша. 1990-еллардан Коми Җөмһүриятелардан Коми Җөмһүриятеннән татарлар китә башлый, бу — күмер чыгару тармагындагы кризис һәм Төньякның халык өчен социаль җәлеп итү дәрәҗәсе кимү белән бәйле.
Административ-территориаль бүленеше
Районнар
- Вуктыл районы
- Ижма районы
- Княжпогост районы
- Койгородок районы
- Корткерос районы
- Печора районы
- Луза буе районы
- Сосногорск районы
- Сыктывдин районы
- Сысола районы
- Троицко-Печорск районы
- Удора районы
- Усть-Вымь районы
- Усть-Кулом районы
- Усть-Цильма районы
Шәһәр округлары
Халык
Эре шәһәрләр
| Файл:3А-Микрорайон.jpg Сыктывкар  Воркута |
Урын | Шәһәр | Коми исеме | Халык саны | Урын | Шәһәр | Коми исеме | Халык саны |  Ухта  Печора |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Сыктывкар | Сыктывкар | 235 006 | 11 | Микунь | Микунь | 10 730 | ||
| 2 | Ухта | Уква | 99 591 | 12 | Выльгорт | Выльгорт | 10 289 | ||
| 3 | Воркута | Вӧркута | 70 548 | 13 | Түбән Одес | Улыс Одес | 9 680 | ||
| 4 | Печора | Печора | 43 105 | 14 | Северный | Севернӧй | 9 023 | ||
| 5 | Усинск | Ускар | 40 827 | 15 | Краснозатонский | Гӧрд Затон | 8 603 | ||
| 6 | Инта | Инта | 32 080 | 16 | Жешарт | Зӧвсьӧрт | 8 561 | ||
| 7 | Сосногорск | Сӧснагорт | 27 757 | 17 | Ярега | Ярега | 7 806 | ||
| 8 | Емва | Емва | 14 570 | 18 | Троицко-Печорск | Мылдін | 7 276 | ||
| 9 | Вуктыл | Вуктыл | 12 356 | 19 | Визинга | Визин | 6 810 | ||
| 10 | Воргашор | Вӧргашор | 12 044 | 20 | Водный | Воднӧй | 6 382 | ||
| [3] |
Татарлар
Татарлар саны: 1939 елда — 970, 1959 елда — 8459, 1970 елда — 11906, 1979 елда — 17836, 1989 елда — 25980, 2002 елда— 15680 кеше. Хәзерге вакытта татарлар Воркута (4795 кеше), Усинск (3860), Ухта (1644), Сыктывкар (1544), Инта (1096), Печора (681), Сосногорск (477), Вуктыл (359 кеше) шәһәрләрендә тупланып яшиләр; Княжпогост (212), Усть-Вымь (187), Удор (153), Сысола (130), Троицк-Печора (112), Сыктывдин (99), Корткерос (92), Луза буе (45), Усть-Цильма (21), Ижма (15 кеше) районнарында да татарлар бар.
Танылган шәхесләр
- Галина Бутырева (1944, Удора районы) — коми шагыйрәсе, Коми Республикасы башлыгы урынбасары (1995-1999).
Мәдәният
- Асъя кыа — Коми дәүләт җыр һәм бию ансамбле.
Искәрмәләр
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2015 года и в среднем за 2014 год (опубликовано 17 марта 2015 год). Мөрәҗәгать итү датасы: 18 март 2015. Архивировано 18 март 2015 года.
- ↑ Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2
- ↑ Численность населения городских округов, муниципальных районов, поселений и населенных пунктов Коми.
Шулай ук карагыз
Сылтамалар
Фин-угыр дәүләтләре һәм автономияләре | |
|---|---|
 Маҗарстан •  Финляндия •  Эстония
 Хант-Манси автономияле округы | |
Адыгея | Алтай | Башкортстан | Бурятия | Дагстан | Донецк Халык Республикасы | Ингушетия | Кабарда-Балкария | Калмыкия | Карачай-Чиркәсия | Карелия | Коми | Кырым Республикасы | Луганск Халык Республикасы | Мари Ил | Мордовия | Татарстан | Төньяк Осетия | Тыва | Удмуртия | Хакасия | Чечня | Чуашия | Якутия | |
