Владимир Путин
.jpg)
Владимир Владимирович Путин (1952 ел, 7 октябрь, Ленинград (хәзерге Санкт-Петербург шәһәре)) — Россия дәүләт һәм сәясәт эшлеклесе. Россия Федерациясенең гамәлдәге президенты, Россия Федерациясе Дәүләт Советы һәм Россия Федерациясе Иминлек Советы Рәисе; 2012 елның 7 маеннан Россия Федерациясе Кораллы Көчләренең Югары Башкомандующие. 2000 елның 7 маеннан 2008 елның 7 маена кадәр президент вазифасын башкара, 1999—2000 һәм 2008—2012 елларда Россия Федерациясе Хөкүмәте Рәисе. 2024 елның 15-17 мартында узган сайлаулар барышында Россия Президенты вазифасына яңадан сайлана (аның өчен 76 277 708 кеше (87,28 %) тавыш бирә[2]).
Ленинград дәүләт университетының (ЛДУ) юридик факультетын тәмамлый. 1977 елдан Совет Социалистик Республикалар Берлеге Дәүләт иминлеге комитетының Ленинград һәм Ленинград өлкәсе буенча идарәсенең тикшерү бүлегендә эшли. 1985—1990 елларда Совет Социалистик Республикалар Берлеге Дәүләт иминлеге комитетының Беренче баш идарәсенең (тышкы разведка) Германия Демократик Республикасындагы резидентурасында хезмәт итә. Ленинградка кайткач, Ленинград дәүләт университеты ректоры ярдәмчесе, соңрак Ленинград шәһәр советы рәисе Анатолий Собчак киңәшчесе булып эшли. 1991 елның 20 августында Дәүләт иминлеге комитетыннан эштән киткәч, Санкт-Петербург Мэриясендә хезмәттә. 1996 елгы губернатор сайлауларында Анатолий Собчак җиңелгәннән соң Мәскәүгә күченә, Россия Федерациясе Президенты эшләре белән идарә итүче урынбасары итеп билгеләнә.
1997 елда Владимир Путин икътисад фәннәре кандидаты гыйльми дәрәҗәсен ала. Россия Федерациясе Федераль иминлек хезмәте башлыгы һәм Иминлек советы сәркатибе, 1999 елның августында Хөкүмәт Рәисе вазифаларын башкара.
1999 елның 31 декабрендә Россия Президенты Борис Ельцин отставкага киткәч, Президент вазифаларын башкаручы итеп билгеләнә. 2000 елның 26 мартында беренче тапкыр Россия Президенты итеп сайлана, 2004, 2012 һәм 2018 елларда яңадан сайлана. 2012 елгы сайлаулар алдыннан Президент вәкаләтләре вакыты конституцион яктан 4 елдан 6 елга кадәр арттырыла. Россия Федерациясе Конституциясенә төзәтмәләр кабул ителгәч, 2024 елда президент сайлауларында да үз кандидатурасын кую хокукын ала[3].
Владимир Путинның беренче президентлык срогы вакытында Россия икътисады, икътисади реформалардан, нефтька һәм газга бәяләрнең биш тапкыр күтәрелүеннән соң,[4][5] елына уртача 7 % процентка үсә[6]. Ул идарә иткән чорда Россия Икенче Чечен сугышында җиңү яулый.
2008—2012 елларда премьер-министр буларак Владимир Путин армия һәм полиция реформалары белән җитәкчелек итә.
Тәрҗемәи хәле
Нәселе
 Тышкы рәсемнәр
| |
|---|---|
|
Владимир Путин әти-әнисе белән Германия Демократик Республикасына китәр алдыннан, 1985 ел |
Халык исәбен алу вакытында үзен рус милләтеннән дип билгели[7].
Әтисе — Владимир Спиридонович Путин (1911 елның 23 феврале — 1999 елның 2 августы), Тверь губернасының Тверь өязе Поминово авылында туа[8], 1933—1934 елларда Диңгез флотында хезмәт итә[9], Бөек Ватан сугышында катнашкан. 1941 елның июненнән Эшче-крестьян Кызыл Армиясендә, 86 нчы дивизиясенең 330 нчы укчы полкы сугышчысы. "Нева пятачогы"н саклаганда, 1941 елның 17 ноябрендә сул аягының балтырына һәм табанына кыйпылчык тия, каты яралана[10][11]. «Сугышчан казанышлар өчен», «Ленинградны саклаган өчен», «Германияне җиңгән өчен» медальләре белән бүләкләнә. 1941 елдан Бөтенсоюз коммунистлар (большевиклар) партиясе әгъзасы. Сугыштан кайткач, И. Е. Егоров исемендәге Ленинград вагон төзү заводында эшли. 1985 елда I дәрәҗә Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә[12].
Әнисе — Мария Ивановна Путина (кыз фамилиясе — Шеломова; 1911 елның 17 октябре — 1998 елның 6 июле)[13], чыгышы белән Тверь губернасының Тверь өязе Заречье авылыннан. Туган авылында Владимир Спиридонович белән таныша[8]. Заводта эшли. Ленинград блокадасын кичергән. Бөек Ватан сугышы вакытында Совет Социалистик Республикалар Берлеге (алга таба ССРБ) Балтыйк флоты штабы Мария Путинага «Ленинградны саклаган өчен» медале тапшыра.
Әтисе — Владимир Спиридонович Путин
Әнисе — Мария Ивановна Путина (кыз фамилиясе — Шеломова)
Владимир Путин әнисе белән. 1958 елның июле
Балачагы һәм яшьлеге
Владимир Путин 1952 елның 7 октябрендә Ленинградның Маяковский урамында урнашкан В. Ф. Снегирёв исемендәге бала тудыру йортында туа[13]. Спас-Преображенский соборында чукындырыла[14][15]. Владимир гаиләдә өченче бала. Ике абыйсы ул туганчы вафат булалар: Альберт (Бөек Ватан сугышы башланганчы) һәм Виктор (1940—1942)[16]. Путиннар гаиләсе Ленинградның Басков тыкрыгындагы коммуналь фатирда бер бүлмәдә торалар (12 йортның бишенче, өске каты). Бу фатирда Путин ССРБ Дәүләт иминлеге хезмәтендә эшли башлаганчы яши. Тоснодагы бакчада мәктәп укучысы Путин бүлмәсендә совет хәрби разведкасын булдыручыларның берсе — Яңа Берзинаның портреты торган. Президент булгач, Владимир Путин балачактан разведчикларга багышланган совет фильмнарын яратып каравы һәм дәүләт иминлеге органнарында эшләргә хыяллануы турында сөйли.
_11.jpg)
1960—1965 елларда дәүләт башлыгы 193 нче санлы сигезьеллык мәктәптә укый. Соңыннан 281 нче урта мәктәпкә укырга керә, уку йортын 1970 елда тәмамлый[9]. 17 яшьлек Владимир эшкә керү максаты белән беренче тапкыр ССРБ Дәүләт иминлеге хезмәтенең Ленинград һәм Ленинград өлкәсе буенча Литейный проспекты идарәсенә бара, әңгәмәдән соң Путинга башта тирәнәйтелгән гуманитар белем алырга тәкъдим итәләр.
1964 елдан «Труд» ирекле спорт җәмгыятенең «Турбостроитель» спорт клубында тренерлар Анатолий Рахлин һәм Леонид Усвяцов җитәкчелегендә дзюдо белән шөгыльләнә[17]. Ленинград спортчылары арасында "Ленфильм"да каскадёр сыйфатында «Ижорский батальон» хәрби драмасында һәм «Блокада» эпопеясендә төшә[18].
1970—1975 елларда Ленинград дәүләт университеты юридик факультетының халыкара бүлегендә укый, уку дәверендә Советлар Союзы Коммунистлар партиясенә керә[19]. Укыган вакытта университетта доцент булып эшләгән Анатолий Собчакны очрата. Димлом эшенең темасы — «Иң уңайлы шартлар булдырган милләт принцибы» (фәнни җитәкчесе Л. Н. Галенская, халыкара хокук кафедрасы)[20].
Хөкүмәткә килгәнче хезмәт юлы
ССРБ Дәүләт иминлеге хезмәте (1975—1991)
1975 елда Ленинград дәүләт университетының юридик факультетын тәмамлый[21], Дәүләт иминлеге хезмәтенә эшкә җибәрелә[22]. Шул ук вакытта Охтада оператив состав әзерләү курсларын уза (401 нче мәктәп) һәм ССРБ Дәүләт иминлеге хезмәте территориаль органнары системасында кече офицер (юстиция өлкән лейтенанты) булып аттестацияләнә[23].
1977 елдан соң ССРБ Дәүләт иминлеге хезмәтенең Ленинград һәм Ленинград өлкәсе буенча идарәсенең тикшерү бүлегендә контрразведка юнәлеше буенча эшли[24]. Владимир Путинның эш урыны «Зур йортта» була[15], 1979 елда Дәүләт иминлеге хезмәтенең югары мәктәбендә алты айлык әзерлек курсларында укый.
1984 елда юстиция майоры дәрәҗәсендә Дәүләт иминлеге хезмәтенең Кызыл Байрак институтының бер ел укый торган факультетына укырга җибәрелә, аны 1985 елда «Тышкы разведка» белгечлеге буенча тәмамлый. Владимир Путин легаль һәм легаль булмаган разведка линиясе буенча әзерлек үтә. Уку бүлеге старостасы була, алман телен өйрәнә[15].
1985—1990 елларда президент Германия Демократик Республикасында Дәүләт иминлеге хезмәтенең тышкы разведкасы линиясе буенча эшли[23]. Аның җитәкчесе Көнчыгыш Германиядәге Совет разведка төркеме башлыгы, Германия Демократик Республикасы (алга таба ГДР) Дәүләт иминлеге министрлыгы карамагындагы ССРБ Дәүләт иминлеге хезмәте вәкиле полковник Лазарь Матвеев. Владимир Путинның Дрезденда хезмәт буенча хезмәттәшләре, аерым алганда, Сергей Чемезов һәм Николай Токарев була[15][25]. Ул Дрезденда территориаль разведкада эшли. Совет разведка төркеме мәнфәгатьләре өлкәсенә, 2018 елда Владимир Путин үзе сөйләгәнчә, күбесенчә Көнбатыш Европа илләре — Америка Кушма Штатлары союздашлары кергән. Бу дәүләтләр, беренче чиратта Германия Федератив Республикасы, 1980 еллар уртасына үз территорияләрендә ССРБ га юнәлдерелгән урта һәм кече ераклыктагы ракеталар урнаштыра[15].
Хезмәт стажы буенча командировка барышында Владимир Путин подполковник дәрәҗәсендә һәм бүлек начальнигының өлкән ярдәмчесе вазифасына күтәрелә. Берлин дивары җимерелгәч, 1989 елның 5 декабрендә немец демонстрантлары төркеме Дәүләт иминлеге хезмәте архивларын алу максаты белән Angelikastrasse урамындагы 4 йорт буенча урнашкан совет резидентурасы йортын штурм белән алырга омтылалар, әмма Владимир Путин табель коралын кулланмыйча, җыелганнарны таралырга күндерә. Ул зур күләмдә яшерен оператив документларны резидентура мичендә яндыра. 1990 елның гыйнварында Владимир Путинның ГДР да командировкасы тәмамлана һәм ул Ленинградка кайта[15].
1989 елда ГДР Милли халык армиясенең «Казанышлар өчен» бронза медале белән бүләкләнә.
Чит ил командировкасы тәмамланып ССРБ га кайткач, Владимир Путин сүзләренчә, үз теләге белән Мәскәүдәге КГБ тышкы разведкасының Үзәк аппаратына күчүдән баш тарта һәм КГБ ның Ленинград идарәсенең беренче бүлеге штатына (ССРБ территориясеннән разведка) кире кайта. 1990 елда Литейный проспектындагы бинада подполковник Путин 643 санлы бүлмәдә эшли. Шул ук алтынчы катта, күрше бүлмәдә Сергей Иванов — киләчәктә Россия Федерациясе Оборона министры, президент Владимир Путинның хакимият башлыгы утыра[24][15].
1991 елның 20 августында Ленинград мэры Анатолий Собчак Гадәттән тыш хәлләр буенча дәүләт комитеты боерыкларын үтәүдән баш тарткач, Владимир Путин КГБ дан эштән китү турында рапорт яза; отставка кабул ителә[15][26].
Санкт-Петербург (1990—1996)
1990 елның яз башыннан Путинның төп рәсми эш урыны Ленинград дәүләт университеты була, биредә ул ректор Станислав Меркурьевның халыкара мәсьәләләр буенча ярдәмчесе вазифасын башкара. Меркурьев Владимир Путинны Собчакка тәкъдим итә[27].
1990 елның маенда Анатолий Собчак халык депутатларының Ленинград Шәһәр Советы рәисе итеп сайлангач, Владимир Путин аның киңәшчесе булып билгеләнә. 1991 елның 28 июненнән Анатолий Собчак Мэр вазифасына сайлангач, ул рәис вазифаларын башкаручы, 15 июльдән Ленинград (1992 елның 16 маеннан — Санкт-Петербург) Мэриясенең тышкы элемтәләр комитеты рәисе[28] булып эшли.
Тышкы элемтәләр комитетыннан тыш, Владимир Путин мэриянең оператив мәсьәләләр буенча комиссиясе җитәкчесе[27] вазифасын башкара.
1993 елдан Анатолий Собчак үзенең чит ил сәфәрләре вакытында Владимир Путинны үзе урынына урынбасар итеп калдыра башлый[29].
1994 елның мартында Владимир Путин Санкт-Петербург Хөкүмәте Рәисенең беренче урынбасары итеп билгеләнә, шулай ук Тышкы элемтәләр буенча комитет җитәкчесе булып эшләвен дәвам итә[29]. Петербург Хөкүмәте Рәисе урынбасары буларак Владимир Путинның бурычлары — мэриянең көч һәм хокук саклау ведомстволарының территориаль органнары (Эчке эшләр баш идарәсе, Россия Федерациясе Оборона министрлыгы, Россия Федераль куркынычсызлык хезмәте, прокуратура, судлар, таможня комитеты), шулай ук сәяси һәм иҗтимагый оешмалар белән эшне координацияләү һәм үзара хезмәттәшлек. Владимир Путин карамагында теркәү палатасы, мэрия идарәләре: юстиция, җәмәгатьчелек белән элемтә буенча идарә, административ органнар, кунакханәләр була.
1996 елның җәендә Анатолий Собчак сайлауларда җиңелеп, мэр вазифасыннан китә, шуннан соң Владимир Путинның Санкт-Петербург Мэриясендәге эше тәмамлана.
Мәскәү (1996—1999)
1996 елның августында Анатолий Собчак губернатор сайлауларында җиңелгәннән соң, Владимир Путинның хәтирәләре буенча, 1991 елның Август путчы көннәрендәге кебек үк янәдән таксида акча эшләргә планлаштыра[30]. Петербургның элеккеге вице-мэры контр-адмирал Вячеслав Щербаков Владимир Путинны Владимир Яковлевның яңа хакимиятенә чакырулары турында искә төшерә, әмма Игорь Сечин сүзләренчә, Владимир Путин бу тәкъдимгә ризалашуны хыянәт дип саный һәм кискен баш тарта.
Дәүләт башлыгы Мәскәүгә Президент эшләре белән идарә итүче Павел Бородинның урынбасары вазифасына эшкә чакырыла. Биредә ул юридик идарә һәм Россия чит ил милке белән идарә итүне җитәкли[31][32].
1997 елның 26 мартында Владимир Путин Россия Президенты Хакимияте җитәкчесе урынбасары — Россия Федерациясе Президентының Баш контроль идарәсе башлыгы итеп билгеләнә, бу вазифада Алексей Кудринны алыштыра[31][33].
Путин сүзләренчә, оборона заказын үтәү белән бәйле Баш контроль идарәсе үткәргән тикшерү нәтиҗәләре Россия Оборона министры Игорь Родионовның 1997 елның маенда отставкага китү сәбәпләренең берсе булга[34].
Россия Федерациясе Федераль куркынычсызлык хезмәте. 1998 ел
1998 елның 25 маенда Владимир Путин Валентин Юмашев тәкъдиме белән Президент хакимиятендә аның төбәкләр белән эшләү өчен җаваплы беренче урынбасары итеп билгеләнә[35][36]. Билгеләнү вакытына Кирмәндә иң абруйлы әхесләрнең берсе булып санала[37].
1998 елның 25 июлендә Владимир Путин Россия Федерациясе Федераль куркынычсызлык хезмәте директоры итеп билгеләнә[36][38]. Әлеге вазифада ул Федераль куркынычсызлык хезмәтенең Икътисади контрразведка һәм стратегик объектларны контрразведка белән тәэмин итү буенча идарәсен гамәлдән чыгара, алар урынына алты яңа идарә төзи[39]. Федераль куркынычсызлык хезмәте вазифасында Владимир Путинга полковник хәрби исеме бирелә[40].
1999 елның 26 мартында Владимир Путин Федераль куркынычсызлык хезмәте директоры вазифасы белән беррәттән Россия Федерациясе Куркынычсызлык Советы сәркатибе булып билгеләнә[31].
1999 елның май башында Борис Ельцин үзенең властен Владимир Путинга тапшыру турында карар кабул итә. 5 августта Путин белән очрашуда Борис Ельцин аны Россия Хөкүмәте рәисе итеп билгеләргә теләве турында хәбәр итә[32].
Диссертация яклау (1997)
1997 елда Владимир Путин Санкт-Петербург дәүләт тау институтында «Стратегическое планирование воспроизводства минерально-сырьевой базы региона в условиях формирования рыночных отношений (Санкт-Петербург и Ленинградская область)»[41][42] темасына икътисади фәннәр кандидаты гыйльми дәрәҗәсенә диссертация яклый[43]. Фәнни җитәкчесе — икътисад фәннәре докторы, профессор Владимир Федосеев, минераль чимал икътисады өлкәсендә танылган белгеч[44].
Хөкүмәт рәисе (август — декабрь 1999)
1999 елның 7 августында Басаев һәм Хаттаб командалыгындагы боевиклар Дагстанга бәреп керә[45], җирле радикаль исламчылар алар ярдәме белән Ботлих һәм Цумадинский районнары территориясенең бер өлешендә шәригать идарәсе кертелүе турында игълан итәләр. Бу басып керү, кайбер бәяләүләр буенча, Путинны Россия Федерациясе Хөкүмәте Рәисе вазифасына билгеләү өчен сәбәп була[46][47].
9 августта президент Борис Ельцин Федераль куркынычсызлык хезмәте директоры Владимир Путинны Сергей Степашин урынына[48] Россия Федерациясе Хөкүмәте Рәисенең беренче урынбасары һәм вазифаларын башкаручы итеп билгели[49][50]. Шул ук көнне чыгышы вакытында Борис Ельцин Владимир Путинны үзенең варисы дип атый[51].
16 августта Владимир Путинны Дәүләт Думасы хөкүмәт рәисе вазифасына раслый[52]. Вазифада Путин боевикларга каршы операцияне оештыра һәм җитәкли[45].
1999 елның сентябрендә Россиядә эре террорчылык актлары сериясе була — Буйнакскта, Мәскәүдә (Гурьянов урамында һәм Кашир шоссесында) һәм Волгодонскта торак йортлар шартлатыла, корбаннар —— 300 дән артык кеше[53].
18 сентябрьдә Чечня чикләре Россия гаскәрләре тарафыннан чолгап алына. 1 октябрьдә Россия армиясенең танк бүлекчәләре Ставрополь крае һәм Дагстан ягыннан Чечняның Наур һәм Шелков районнары территориясенә керәләр[54].
1999 елның 30 декабрендә кайбер Россия басмаларында Владимир Путинның «Россия меңьеллыклар чигендә» дигән мәкаләсе басылып чыга. Мәкаләдә Владимир Путин үткәннәр һәм ил алдында торган бурычлар турында үзенең карашын белдерә һәм үзенең сәяси өстенлекләрен билгели: «патриотлык», «дәүләтчелек», «социаль теләктәшлек», «көчле дәүләт»[48][55]. Дәүләт Думасына сайлаулар нәтиҗәләре буенча Путин тарафыннан хупланган «Бердәмлек» яңа сәяси хәрәкәте 23,3 % тавыш җыеп, икенче урынны ала[45].
Президент вазифаларын башкаручы (1999 елның 31 декабре — 2000 елның 7 мае)
1999 елның 31 декабрендә Борис Ельцинның вакытыннан алда отставкага китүе сәбәпле Владимир Путин Президент вазифаларын башкара[55][56].
Россия Федерациясе Президенты вазифаларын башкаручы буларак Владимир Путин тарафыннан имзаланган беренче дәүләт указы —— «Үз вәкаләтләрен үтәүне туктаткан Россия Федерациясе президентына һәм аның гаилә әгъзаларына гарантияләр турында»[57]. Указ элеккеге Россия президентларына (ул вакытта Ельцинга) кагылгысызлык гарантияләре һәм башка өстенлекләр бирә. 2001 елда Владимир Путин шундый ук федераль канун имзалый[48].
2000 елның 26 мартында узган президентлыкка сайлауларда Владимир Путин беренче турда җиңү яулый, 52,94 % тавыш җыя[48].
Беренче һәм икенче президент сроклары (2000—2008)
2000 елның 7 маеннан Владимир Путин Россия Президенты вазифасында эшли башлый[58]. 2000 елның 17 маенда Россия Хөкүмәте Рәисе вазифасына Михаил Касьяновны билгели[59].
2004 елның 4 февралендә Михаил Касьянов хөкүмәте отставкага җибәрелә[60][61], Хөкүмәтнең яңа рәисе Михаил Фрадков була[62].
2004 елның 14 мартында Владимир Путин 71,31 % тавыш җыеп[63], икенче срокка президент итеп сайлана[64]. 2004 елның 7 маеннан вазифада.
2007 елның 12 сентябрендә Путин Фрадков Хөкүмәтен отставкага җибәрә[65], Хөкүмәт башлыгы итеп Виктор Зубковны билгели[66].
2008 елның 7 маенда үз администрациясенең элеккеге башлыгы Дмитрий Медведевка Президент вазифаларын тапшыра[67]. Моңа кадәр берничә көн алдан Владимир Путин Time исемлегендә «Дөньяның 100 иң абруйлы кешесе» исемлегендә 2 урынны ала[68][69].
Икенче Чечен сугышы
2000 елның яз башына Федераль гаскәрләр Грозныйны алалар һәм республиканың күпчелек территориясен контрольдә тоталар. 2000 елның мартында Грозныйда 1991 елдан соң беренче тапкыр Гомумроссия сайлауларында тавыш бирү өчен участоклар булдырыла. Федераль хакимиятнең союздашлары Ичкерия мөфтие Әхмәт Кадыйров, аның улы Рамзан һәм Аслан Масхадовтан канәгать булмаган кыр командирлары була. 1999 елның көзендә алар Федераль гаскәрләр ягына күчәләр[48]. 2000 елның июнендә Владимир Путин Әхмәт Кадыйровны Чечня хакимияте башлыгы итеп билгели. 2003 елның мартында Чечняда референдум уза, анда федераль кануннарга туры килә торган Чечня Конституциясе кабул ителә[48]. 2003 елның октябрендә Әхмәт Кадыйров республика башлыгы итеп сайлана, 2004 елның маенда ул теракт нәтиҗәсендә һәлак була. 2007 елның апрелендә улы Рамзан Кадыйров республика башлыгы була.
2009 елның 16 апрелендә Икенче чечен сугышы рәсми рәвештә террорчылыкка каршы операция режимын гамәлдән чыгару белән тәмамлана[70][71].
Төньяк Кавказда террорчылыкка каршы көрәш
Тулы масштаблы хәрби операция туктатылганнан соң чечен сепаратистлары федераль хакимиятләргә каршы сугышны дәвам итәләр, диверсияләр һәм террор тактикасына күчәләр. Боевиклар 2001 елның сентябрендә Гудермеска һәм 2002 елның сентябрендә Руслан Гелаев отрядының Ингушетиягә һөҗүмен дә кертеп, берничә эре рейд уздыра. 2003 ел ахырында Руслан Гелаевның Панкис тарлавыгына (Грузия) Дагстан территориясе аша үтеп керү омтылышы авыр техника һәм авиация кулланып ике айлык кораллы каршылыкка китерә.
2002 елның 23 октябрендә Мәскәүдә Дубровкадагы театр үзәген чечен боевиклары басып алуы аеруча резонанс ала[72].
Боевиклар Мәскәүдә хатын-кыз — үз-үзен үтерүчеләр катнашында берничә теракт, «Кисловодск — Минеральные Воды» электропоездларында ике шартлау оештыра. Мәскәү метрополитенында бомба шартлый. 2004 елның 6 февралендә, «Автозаводская» тукталышындагы теракттан соң, Владимир Путин «Россия террористлар белән сөйләшүләр алып бармый, ул аларны юк итә», дип белдерә[48]. 13 февральдә Катарда Россия махсус хезмәтләре хезмәткәрләре тарафыннан Дубровкадагы терактка катнашы булган Чечен сепаратизмы лидерларының берсе Зелимхан Яндарбиев юк ителә.
2004 елның 24 августында үз-үзен үтерүче хатын-кызлар Домодедово аэропортыннан очып киткән ике пассажир авиалайнерын шартлаталар. 1 сентябрьдә боевиклар Беслан (Төньяк Осетия) мәктәбен, меңнән артык баланы һәм өлкәннәрне әсирлеккә алалар.
2005 елның мартында Федераль куркынычсызлык хезмәтенең махсус операциясе барышында «Ичкерия президенты» Аслан Масхадов юк ителә. Аны һәм кайбер кыр командирларын юк иткәннән соң боевикларның диверсия-террорчылык эшчәнлеге интенсивлыгы шактый кими. 2006 елның 31 гыйнварында Владимир Путин Чечняда контртеррорчылык операциянең тәмамлануы турында сөйләргә мөмкин, дип белдерә. Шул ук елның июлендә Россия махсус хезмәтләренең махсус операциясе нәтиҗәсендә 1 нче номерлы террорчы Шамил Басаев юк ителә. 2019 елда Владимир Путин үзенең Президентлыгының иң катлаулы мизгелләре дип террорчыларның Мәскәүнең Дубровкадагы Театр үзәгендә һәм Беслан мәктәбендә әсирләр алуын атый[73].
Сәяси системаны реформалаштыру
2000 елның маенда Владимир Путин үзенең указы белән федераль округларда тулы вәкаләтле вәкилләр институтын ача. Төбәк кануннарын федераль кануннарга туры китерү буенча масштаблы эш башлый.
2000 елның августында илнең конституциячел-сәяси системасында беренче эре реформа — Федерация Советын формалаштыру тәртибенең үзгәрүе. Аның нәтиҗәсендә губернаторлар һәм төбәкләрнең канун чыгару хакимияте башлыклары, моңа кадәр вазифалары буенча Федерация Советы әгъзалары булган, билгеләнгән вәкилләр белән алыштырыла. Соңгылары Федерация Советында даими һәм һөнәри нигездә эшләргә тиеш (аларның берсен губернатор, икенчесен — төбәкнең канун чыгару органы билгели). Параллель рәвештә 2000 елның сентябрендә президент карамагында киңәшмә органы — Россия Дәүләт Советы төзелә, әгъзалары — ил субъектлары башлыклары[48].
2004 елның 13 сентябрендә, Бесландагы террорчылык актыннан соң, президент төбәк башлыкларын сайлауны гамәлдән чыгару нияте турында игълан итә, бу адымны илнең федераль һәм төбәк хакимиятләре эшенең нәтиҗәлелеген арттыру, террорчылыкка каршы көрәшне көчәйтү зарурлыгы белән аңлата. 2004 елның декабрендә канун кабул ителә, аның буенча төбәк башлыклары канун чыгару җыелышлары тарафыннан президент керткән кандидатлар исемлегеннән сайлана[48]. 2005 елның мартыннан «ышанычны югалту» дигән формулировка белән төбәк башлыкларын эштән чыгару практикасы эшли[48].
2003 елның декабрендә Дәүләт Думасына сайлаулар нәтиҗәләре, федераль исемлек һәм күпчелек бермандатлы округлар буенча да күпчелек урыннарны «Бердәм Россия» партиясе ала.
2005 елның язында Дәүләт Думасына сайлаулар бары тик партия исемлекләре буенча гына кабул ителә. Дәүләт Думасындагы территориаль вәкиллек (бермандатлы сайлау округлары) бетерелә. Төбәк парламентына сайлауларда җиңгән партиягә Россия Президентына губернатор постына үз кандидатурасын тәкъдим итәргә мөмкинлек бирә торган федераль кануннарга төзәтмәләр кабул ителә. Күпчелек төбәкләрдә бу хокук «Бердәм Россия»неке була. Губернаторларның хакимият партиясенә керү барышы массакүләм характер ала.
Хокук саклау системасын реформалаштыру
2000 елда президент күрсәтмәсе буенча суд өлкәсендә кануниятне камилләштерү буенча эшче төркем төзелә. Киләсе елда суд системасын реформалаштыруга юнәлдерелгән берничә төп канун кабул ителә, аларның иң мөһимнәре: «Россия Федерациясендә хөкемдарлар статусы турында», «Россия Федерациясендә хөкем системасы турында»,«Россия Федерациясендә Конституция суды турында», «Россия Федерациясендә адвокатлык эшчәнлеге һәм адвокатура турында».
2001 елның декабрендә Владимир Путин Россия Федерациясенең яңа Җинаять-процессуаль кодексын, 2002 елның июлендә Россия Федерациясенең Арбитраж процессуаль кодексын, ноябрьдә Гражданлык процессуаль кодексын имзалый[74].
2007 елның июнендә прокуратура карамагында Тикшерү комитеты төзү турындагы канун имзалана, ул асылда тикшерү органнарын прокуратура органнарыннан аерып тора[75]. 2011 елда Россия Федерациясе Тикшерү комитеты прокуратура составыннан мөстәкыйль федераль ведомствога аерылып чыга.
2013 елның 21 июнендә ил башлыгы Россиянең югары һәм Югары арбитраж судларын берләштерергә карар кыла, бу Россия Конституциясенә үзгәрешләр кертүне таләп итә[76]. 2014 елның 6 августыннан Россиянең берләштерелгән Югары суды эшли башлый[77].
«Курск» су асты көймәсенең батуы
2000 елның 12 августында Баренц диңгезендә булган «Курск» су асты көймәсе һәлакәтеннән соң Россия Федерациясе Хәрби-диңгез көчләре җитәкчелеге һәм президент эшчәнлеге тәнкыйтьләнә. Су асты көймәсе шартлау нәтиҗәсендә бата, барлык экипаж — 118 кеше һәлак була.
Икътисади үсеш
Владимир Путинның Россия Президенты вазифасын башкаруына (2000—2007 еллар) икътисади нәтиҗәләр ясап, Америка Кушма Штатларының Милли иминлек советының Россия буенча элеккеге өлкән директоры Томас Грэм түбәндәгечә яза: «Икътисад 1990 елларда югалткан барлык позицияләрне кире кайтарып кына калмады, совет чорында гамәлдә булмаган хезмәт күрсәтүләрнең тормышка сәләтле секторын да булдырды. Россиядә күләме буенча Кытай һәм Япониядән соң өченче алтын-валюта байлыгы тупланган»[78] (2021 елда Россия алтын-валюта резервлары буенча бишенче урында)[79].
Россия икътисады тулаем эчке продуктның, сәнәгать һәм авыл хуҗалыгы җитештерүенең, төзелешнең, халыкның реаль керемнәренең үсүе белән характерлана. Ярлылык дәрәҗәсеннән түбән яшәүче халыклар саны кими (2000 елдагы 29 % тан 2008 елда 13,4 % ка кадәр)[80][81][82], эшсезлек дәрәҗәсе 2000 елдагы 10,6 % тан 2008 елда 6,2 % ка кадәр түбәнәя[82][83][84].
2012 елның 22 августында Россия Бөтендөнья сәүдә оешмасы әгъзасы була[85].
2006 елда президент Федераль Җыенга юлламасында Россиядә туучылар санын стимуллаштыру чаралары турында игълан итә: балаларга бирелә торган акчаны арттыру, «ана капиталы» кертү һәм башкалар. Әлеге чаралар туучылар санын арттыруга сәбәп була[86].
2008 елның 1 февралендә Тотрыкландыру фондыннан ике яңа фонд барлыкка килә: Резерв һәм Милли байлык фондлары. Беренчесе бюджет кытлыгын каплау өчен булдырыла, икенчесе гражданнарны пенсия белән тәэмин итү өчен билгеләнә, әмма өлешчә инфраструктура проектларына да тотыла[87].
2000—2010 елларда Россиягә чит ил инвестицияләренең шактый артуы күзәтелә: 2000 елда 11 млрд доллар булса, 2010 елда 115 млрд долларга җитә[88].
Хакимият һәм эре эшмәкәрлекнең үзара мөнәсәбәтләре
Владимир Путин «базарның барлык субъектларының хакимияттән тигез ераклыкта торуы» тезисын тәкъдим итә[89]. Эре эшмәкәрләргә хосусыйлаштыру нәтиҗәләрен яңадан карау булмаячак, дип вәгъдә ителә. Берничә чараның нәтиҗәсе — эре эшмәкәрлекнең Россия сәясәтенә йогынтысы кимү[48][90].
1990 нчы елларда зур керем кергән миллиардерларның кайберләре сәясәткә һәм дәүләт идарәсенә үз йогынтысын югалткан, кайберләре мошенниклык һәм салымнардан тайпылу өчен җинаять эшләре фигурантлары була.
2003 елда «ЮКОС эше» башлана. Мошенниклык һәм аеруча зур күләмдә урлау, шулай ук озак вакытка ирегеннән мәхрүм итү өчен Платон Лебедев һәм Михаил Ходорковский хөкем ителәләр. 2004 елның 24 февралендә, Президент сайлауларына ике атна ярым кала, Владимир Путин Михаил Касьянов Хөкүмәтен отставкага җибәрә[48].
2004 елның июнь-июлендә Президент ярдәмчесе — Россия Федерациясе Президенты Хакимияте җитәкчесе урынбасары Игорь Сечин, матбугат аны Президентның иң якын ышанычлы затларының берсе дип бәяли, «Роснефть» дәүләт нефть ширкәтенең яңа Директорлар советына рәис итеп сайлана[91]. «Роснефть» карамагына «Юганскнефтегаз» нефть чыгару ширкәте күчә[92].
Тышкы сәясәт
Дәүләт башлыгы Көнбатыш, шул исәптән Төньяк Атлантик килешү оешмасы (алга таба НАТО) белән хезмәттәшлек кирәклеге турында белдерә. 2000 елның 5 мартында «Би-би-си» телеканалы тапшыруында ул «Россия — Европа мәдәниятенең бер өлеше» һәм Төньяк Атлантик килешү оешмасын дошман буларак күз алдына китерергә кыен, дип белдерә. Әмма Россия Төньяк Атлантик килешү оешмасын киңәйтүгә тискәре карашта булуын ассызыклый[93]. Шул ук вакытта ике якның да мәнфәгатьләрен исәпкә алып, Россиянең Төньяк Атлантик килешү оешмасына керүен кире какмый.
2000 елда Мәскәүдә президентның Билл Клинтон белән сөйләшүләрендә Россиянең Төньяк Атлантик килешү оешмасына керүе мәсьәләсе күтәрелә, әмма бу килешүдә Америка Кушма Штатлары президенты белән бөтен Америка делегациясе бик сакчыл карый[94][93][95].
2000 елның июнендә дәүләт башлыгы указы белән «Россия Федерациясенең тышкы сәясәт концепциясе» раслана[96]. Төп максаты — илнең иминлеген тәэмин итү; тотрыклы һәм гадел дөнья тәртибен булдыру; Россия чикләре буенча күрше дәүләтләр белән яхшы мөнәсәбәтләр булдыру; чит илләр һәм дәүләтара берләшмәләр белән ышанычлы мөнәсәбәтләр эзләү.
Джордж Бушның беренче президентлык елларын (2001—2005), бигрәк тә 2003 елның мартында Гыйракта сугыш башланганчы, экспертлар «террорчылык белән сугыш» кысаларында хезмәттәшлекнең югары дәрәҗәсен һәм президентларның тыгыз шәхси элемтәләрен күздә тотып, Россия-Америка мөнәсәбәтләренең «тарихи апогее» дип атый[97].
Россия һәм көнбатыш арасындагы якынаюны билгели торган вакыйга — 2001 елның 11 сентябрендә Америка Кушма Штатларында террорчылык актлары. Россия америкалыларга халыкара террорчылыкка каршы көрәштә ярдәм итә. Бу якынаюның кульминацион ноктасы Россиянең Әфганстанда талиблар режимына каршы сугыш әзерләү һәм алып бару өчен АКШ тарафыннан төзелгән террорчылыкка каршы коалициядә катнашуы һәм «Россия — Төньяк Атлантик килешү оешмасы мөнәсәбәтләре: яңа сыйфат» Рим декларациясен имзалау[98].
Документка ярашлы Россия — Төньяк Атлантик килешү оешмасы Советы («Егермелек советы») төзелә, шуннан соң Россия һәм Төньяк Атлантик килешү оешмасы мөнәсәбәтләренең Россия Төньяк Атлантик килешү оешмасына тулы хокуклы әгъзалыгы перспективасы белән югарырак дәрәҗәгә күчүен көтәргә мөмкин була[99]. Россия үзенең һава киңлеген Әфганстанга Америка Кушма Штатлары (алга таба АКШ) һәм Төньяк Атлантик килешү оешмасы хәрби көчләрен һәм хәрбиләрен транзитлау өчен бирә[100][101].
2001 елда Россия җитәкчелеге Куба (Лурдес) һәм Вьетнам (Камрань) хәрби базаларын ябу турында игълан итә. Сәбәбе — икътисади рентабельсезлек, шулай ук чит ил хәрби базаларының гомуми нәтиҗәсезлеге[102].
Профессор Андре Либих белдергәнчә, 2000 еллар башында Россия белән АКШ арасында алга таба якынаюга Америка үзе комачаулый, 2001 елның декабрендә ракетага каршы оборона системаларын чикләү турындагы килешүдән берьяклы чыгу турында игълан итә. Россия күзлегеннән караганда, АКШ ның килешүдән чыгуы яңа партнерлыкка өметләрне юкка чыгара һәм глобаль әһәмияткә ия тотрыксызлык факторы була[103][104]. АКШ ның Россия Ракетага каршы оборона килешүеннән чыгуына җавап итеп Стратегик һөҗүм коралларын кыскарту турында шартнамә килешүеннән чыга, ул 2002 елның маенда имзаланган стратегик һөҗүм потенциалларын кыскарту турында йомшаграк килешү белән алыштырыла.
Россия һәм Көнбатыш мөнәсәбәтләрендәге яңа кризис 2003 елның мартында АКШ һәм аның союздашларының Гыйракка Саддам Хөсәен режимын бәреп төшерү максатыннан керүе белән бәйле була. Россия Германия, Франция белән берлектә АКШ ның Берләшкән Милләтләр Оешмасы Иминлек Советын урап узу гамәлләрен кискен тәнкыйтьли. Әмма Европа союздашлары ахыр чиктә АКШ ны хуплыйлар[103]. Путинның 2012 елда матбугат конференциясендәге бәяләве буенча, Россия-Америка мөнәсәбәтләре нәкъ менә 2003 елда АКШ гаскәрләренең Гыйракка керүеннән соң һәм бу җирлектә барлыкка килгән каршылыклар нәтиҗәсендә бозыла[105].
2003 елның ноябрендә Грузиядә «розалар революциясе» башлана, аның нәтиҗәсендә 2004 елның башында хакимияткә Михаил Саакашвили килә. Аның президентлыгына Россия-Грузия мөнәсәбәтләрендә иң катлаулы чор туры килә, кульминацион ноктасы — 2008 елгы Грузия сугышы[100].2004 елның мартында Төньяк Атлантик килешү оешмасына җиде Көнчыгыш Европа иле керә, шул исәптән Россия белән чиктәш булган Эстония, Латвия һәм Литва. Бу Россиянең дәүләт иминлеген тәэмин итү мәнфәгатьләренә каршы килә[106][107]. «Ведомости» газетасы бәяләвенчә, Төньяк Атлантик килешү оешмасына көнчыгыш дәүләтләренең керүен Путин АКШ президенты Джордж Буш һәм Бөекбритания премьер-министры Тони Блэр тарафыннан «шәхси хыянәт» буларак кабул итә. Россия президенты аларны ул вакытка үзенең дуслары дип саный һәм алар белән партнерлык мөнәсәбәтләрен ныклап җайга сала. 12 ел узгач, үзенең Кырым чыгышында Путин болай дип белдерә: «безне кат-кат алдадылар, безнең арттан карарлар кабул иттеләр. Төньяк Атлантик килешү оешмасына көнчыгыш дәүләтләренең керүе, безнең чикләрдә хәрби инфраструктураны урнаштыру белән дә шулай булды. Безгә һәрвакыт: „Бу сезгә кагылмый“, — дип әйтәләр иде»[108].
| Төп тексты [рус.] |
|---|
|
«Нас раз за разом обманывали, принимали решения за нашей спиной, ставили перед свершившимся фактом. Так было и с расширением НАТО на восток, с размещением военной инфраструктуры у наших границ. Нам всё время одно и то же твердили: „Ну, вас это не касается“» |
2004 ел ахырында Украинада президент сайлауларында Россия хакимияте Виктор Януковичны — Бердәм икътисади киңлек кысаларында Россия белән икътисади хезмәттәшлек һәм рус теленә икенче дәүләт теле статусы бирү өчен чыгыш ясаган Украина төбәкләре партиясеннән кандидатны хуплый. Шулай да яңа Украина президенты Виктор Ющенко Төньяк Атлантик килешү оешмасы конституциясендә каралган битарафлык принцибына каршы (Украина суверенлыгын таный) Украинаның Европа-Атлантика юнәлешен игълан итә. Россия җитәкчелеге Көнбатыш тарафыннан рухландырылган кызгылт сары инкыйлабны да, Юнищенко сәясәтен да тәнкыйтьли[109][110]. Ул (2004—2009) биш ел идарә итү вакытында Украина белән Россия арасындагы мөнәсәбәтләр начарлана[100].
2004 елның 14 октябрендә Пекинга сәфәре вакытында Владимир Путин Тарабаров утравын, Зур Уссуриский утравының яртысын, Амур елгасында 337 км²[111], Зур утрауның яртысын күчерү турында килешү төзи. Бу Россия-Кытай чиген демаркацияләүне тәмамларга мөмкинлек бирә[112]. Уңай нәтиҗә буларак, Кытай белән мөнәсәбәтләр яхшыра һәм киләчәктә территориаль конфликт куркынычы юкка чыга.
2006 ел Россия һәм АКШ арасындагы мөнәсәбәтләрнең начарлануы Грузия белән бәйле булуын билгели, ул Президент Саакашвили җитәкчелегендә АКШ ның соңгы совет союздашына әверелә. Абхазия һәм Көньяк Осетия тирәсендә киеренкелек кискенләшү барышында Россия 2010 елга кадәр тоткарланган Грузиянең транспорт блокадасы башлануы турында игълан итә һәм туры авиаэлемтәне яба[100].
2000 елларның икенче яртысыннан Путин АКШ тышкы сәясәтенең экспанционист хәрби планнарына, шул исәптән Мюнхен Иминлек сәясәте конференциясендә (2007 елның феврале) ризасызлыгын белдерә. Мюнхенда Путин АКШ гаскәрләрен һәм АКШ ның ракетадан саклану системасы элементларын Көнчыгыш Европага урнаштыруга каршы чыга һәм галәмне милитаризацияләүгә каршы чыгыш ясый. Путин АКШ ның дөньяга бер поляр модель кертергә, дөнья проблемаларын хәрби яктан чишәргә омтылуын ассызыклый һәм Берләшкән Милләтләр Оешмасын алыштырырга тырышкан өчен Төньяк Атлантик килешү оешмасы (алга таба НАТО) һәм Европа Берлегенә шелтә белдерә[113]. Владимир Путинның Мюнхендагы чыгышы Көнбатыш сәясәтчеләре арасында канәгатьсезлек тудыра[100].
Россия җитәкчелегенең канәгатьсезлеге Америка Россия чигенә ракета урнаштыру планын үзгәртми. Бу системаны Көнчыгыш Европада урнаштыру Россиянең атом ракета сәләтен җимерү куркынычы яный[114], 2012 елның февралендә Калининград өлкәсендә Искәндәр ракета системаларын урнаштыруга әзерлек башлана[115].
2007 елның 14 июлендә Путин «Россия Федерациясенең Европада гадәти корал килешүен һәм аның белән бәйле халыкара килешүләрне туктату турында» указ имзалый. 2007 елның декабрендә мораторий үз көченә керә.
2008 елның башында Россия, АКШ һәм НАТО арасындагы мөнәсәбәтләрнең тагын бер начарлануы Төньяк Атлантик альянс җитәкчелеген Украина һәм Грузиянең НАТО га әгъзалыкка әзерлек чаралар планына кушылу мөрәҗәгатьләрен карарга этәрә. НАТО га кергән илләрнең дәүләт һәм хөкүмәт башлыклары Бухарестта Грузия һәм Украина киләчәктә НАТО әгъзалары булачагын игълан итәләр, бу Россия иминлегенә җитди куркыныч тудыра[116], чөнки алар әгъзалык таләпләренә туры киләләр[117]. Бу карар киләсе НАТО саммитларында хуплана.
Президент һәм премьер-министр вазифаларын башкарган чорда Владимир Путин НАТО ның Көнчыгышны җәлеп итүен Россия куркынычсызлыгына һәм мәнфәгатьләренә куркыныч дип саный[118]. Грузия һәм Украинаның НАТО га керү теләкләренә ярашлы, Владимир Путин НАТО саммиты карарына һәм аларның дәүләтчелегенә куркыныч янаган Абхазия һәм Көньяк Осетия лидерларына ярдәм итәргә теләк белдерә[119]. 2014 елның 24 ноябрендә Россия һәм Абхазия президентлары Сочида союздашлык һәм стратегик партнерлык турында 10 еллык килешү имзалыйлар, уртак оборона мәйданын һәм ике илнең тулы хәрби-сәяси интеграциясе перспективасы белән уртак гаскәр төркемен булдыралар[120].
2000—2010 елларга нәтиҗә
Британия тарихчысы, Билькент университетының Халыкара мөнәсәбәтләр кафедрасы мөдире Норман Стоун (2007) фикеренчә, Путин 2000 елларда «Россияне тарихи тенденциядән тартып чыгара алган, әгәр дә дәвам иткән булса, Россиянең дәүләт буларак таркалуына китерергә мөмкин»[121]. Журналист Марк Симпсон The Guardian газетасында бу чорда Путинның Россия дәүләтен һәм хакимиятен торгызганын һәм Россия мәнфәгатьләрен яклаудан курыкмаганын яза[122]. 2007 елда «Тайм» журналы Путинны «Ел кешесе» дип атый[123], аның оста идарәче һәм Россиядәге тотрыклылыкка тугры булуын ассызыклый.
Хөкүмәт рәисе (2008—2012)
2008 елның 8 маенда Дмитрий Медведев инаугурациясеннән бер көн узгач, Дәүләт Думасы Владимир Путинның Россия Премьер-Министры кандидатурасын раслый. Медведев аны билгеләү турында указ имзалый[124].
2008 елның 27 маеннан 2012 елның 18 июленә кадәр Путин шулай ук Беларусия Министрлар Советы һәм Россия Федерациясе Рәисе вазифаларын башкара[125].
Бу чор 2008—2010 еллардагы Россия финанс-икътисади кризисы чорына туры килә.
Тышкы сәясәт (2008—2012)
2008 елның августында Грузиядәге сугыш Россия белән Көнбатыш арасындагы конфликтка яңа этәргеч бирә[127]. Грузия Көньяк Осетияне һәм анда Россия тынычлык саклаучыларына каршы чыга, Премьер-Министр Путин һәм Президент Медведев бергәләп «Грузиядә тынычлыкны ныгыту өчен хәрби операция башлау» турында карар кабул итәләр[128].
5 көн дәвамында Россия гаскәрләре танылмаган республика территориясен грузин армиясеннән чистарта һәм Грузия территориясендәге хәрби объектларны бомбага тотуны дәвам итә, шуннан соң Россия Көньяк Осетия һәм Абхазия мөстәкыйльлеген таный[129]. Көнбатышның Грузиядәге сугыш өчен Рәсәйгә санкцияләр кертү, Абхазия һәм Көньяк Осетиянең бәйсезлеген тану тәкъдименә карамастан, Россиянең Европа Союзы һәм АКШ белән мөнәсәбәтләре яхшыра[100].
Премьер-Министр буларак, Путин БРИКС төркемен формалаштыруда актив катнаша (Бразилия, Россия, Һиндстан, Кытай, Көньяк Африка). Мюнхенга кире кайткач, ул бу дүрт икътисад системасының берләштерелгән тулаем продукты АКШ һәм Европа илләренең тулаем продуктыннан зуррак булуына басым ясый. Путин бу икътисади блокны сәяси блокка әйләндерү өчен тырыша, 2009 елда Екатеринбургта узган БРИКС саммитыннан башлап.
2009 елдан Путин Казакъстан һәм Беларусия белән тыгыз икътисади интеграцияләнүне яклый, нәтиҗәдә Беларусия, Казакъстан һәм Россия чиктә тикшерү берлеге төзелә. Путин аны «Советлар Союзында табигый икътисади һәм сәүдә мөнәсәбәтләрен торгызу өчен беренче реаль адым» дип атый[130].
2011 елның октябрендә Россия, Украина, Беларусия, Казакъстан, Әрмәнстан, Молдова, Кыргызстан һәм Таҗикстан хакимият башлыклары ирекле сәүдә зонасы булдыру турында килешү имзалыйлар[131].
2010 елның ноябрендә Путин АКШ ның «Forbes» журналы тарафыннан дөньяның иң абруйлы кешеләре рейтингында дүртенче урынны ала[132]. 2011 елның ноябрендә Путин Forbes рейтингында 2 урында була. 2011 елда журнал Путинның төп казанышын Евразия Союзын булдыру идеясы дип атый[133].
2010 елда, Германиянең Süddeutsche Zeitung газетасында еллык икътисади форумда катнашуына багышланган мәкаләсендә Путин Европа Союзына Владивостоктан Лиссабонга кадәр тариф һәм техник режимны бетерәчәк икътисади союз төзергә тәкъдим итә[134]. Әмма бу фикер тормышка ашмый. Евросоюзда бу вакытка Россия читләтеп узып, үзенә — Әзәрбәйҗан, Әрмәнстан, Беларусия, Грузия, Молдавия һәм Украина белән элемтәләрне үстерүне күздә тоткан «Көнчыгыш партнёрлык» инициативасы белән җәлеп итүгә юнәлтелгән үз проектын эшли[100].
Россия һәм Көнбатыш мөнәсәбәтләрендә яңа аңлашылмаучанлык 2011 ел башында барлыкка килә, ул вакытта премьер Путин НАТО ның Ливиядәге хәрби операциясен тәре походы белән чагыштыра. Шул ук вакытта, Путин Берләшкән Милләтләр Оешмасы Иминлек Советының Ливия турындагы карарын тәнкыйтьли, аны «тулы булмаган һәм зарарлы» дип атый[135].
2012 елның 4 февралендә Россия Берләшкән Милләтләр Оешмасы Иминлек Советында Сүрия буенча шундый ук резолюция буенча тавыш биргәндә Россия тыю (вето) хокукын куллана[136].
Президент сайлаулары (2012)
2012 елның 4 мартында үткән президент сайлауларында Путин 63,6 % (45,602.075) тавыш җыеп беренче турда җиңә[137][138][139].
Россия президентына кандидат Геннадий Зюганов (КПРФ), «Яблоко» һәм «Башка Россия» партияләре лидерлары, «Голос» ассоциацияләре һәм башка иҗтимагый оешмалар сайлау алды кампаниясе вакытында һәм сайлаулар барышында аларның нәтиҗәләренә массакүләм хокук бозулар йогынты ясаганын раслап, сайлауларны легитим түгел дип тануны таләп итә[140][141][142][143].
Өченче, дүртенче һәм бишенче президент сроклары (2012 елдан)
7 майда Владимир Путин өченче тапкыр президент вазифасында эшли башлый[144]. Инаугурация көнендә президент программа указларын (май указлары) имзалый. Инаугурациянең икенче көнендә ул Дмитрий Медведевны Дәүләт Думасына премьер-министр итеп тәкъдим итә һәм аның ризалыгы белән аңа яңа хакимият төзергә боера[145].
2012 елда дөнья финанс кризисыннан соң икътисади вәзгыять Путин Президентлыгының беренче ике срогы вакытына караганда күпкә катлаулырак була.
2013 елның 12 июненнән дәүләт башлыгы Бөтенроссия Халык фронты (APF) иҗтимагый хәрәкәт җитәкчесе вазифасын башкара[3].
2013 елның башында Россия Украинага Россия йогынтысын калдырмасын өчен актив эшли башлый. Декабрь аенда Россия Украинага якынча 15 миллиард доллар ярдәм, кредитлар һәм төрле өстенлекләр, шул исәптән газ тәкъдим итә. Путин карары буенча, 3 миллиард долларлык кредит формасында беренче ярдәм траншы тормышка ашырыла. Шуңа да карамастан, милләтче көчләр йогынтысында, Украинаның сәяси элитасы Көнбатышны хуплап чыгалар. Евромәйданның төп максаты — Россия белән файдалы мөнәсәбәтләрне җимерү һәм Януковичны вазифасыннан азат итү[146][147].
2014 ел башында милләтчеләр һәм «Уң сектор»ның Украина президенты һәм Югары Рада хакимиятенә штурм ясарга янауларыннан соң Украина Президенты Янукович көчләп вазифасыннан алына. Украинаның көньяк-көнчыгышында һәм Кырымда бу вакыйгалар дәүләт кискен борылышы буларак кабул ителә. Бу шартларда һәм 2014 елның февралендә ярымутравда узган референдумны исәпкә алып, Путин Кырымны Россия Федерациясенә кайтару эшен башларга карар кыла, ул мартта референдум юлы белән гамәлгә ашырыла. Ул Россия һәм Кырым халкының зур ярдәме белән бара[148]. 2014 елдан алып Россия Донбасстагы кораллы низаг вакытында көньяк-көнчыгыш Украина халкына күп яклы ярдәм күрсәтә.
2018 елның 18 мартында Путин 76,69 % тавыш җыеп, дүртенче срокка Россия Федерациясе президенты итеп сайлана[149].
2018 елның 7 маенда дәүләт башлыгы дүртенче тапкыр Россия президенты була[150][151].
2020 елның 15 гыйнварында Путин Федераль Ассамблеяга ясаган мөрәҗәгатендә Россия Федерациясе Конституциясенә берничә үзгәреш кертергә тәкъдим итә. Дәүләт Думасы тарафыннан расланган һәм референдумга чыгарылган версиясендә алар бер затның президент вазифасын ике сроктан артык биләү мөмкинлеген чикләгәндә президент вәкаләтләрен киңәйтүне, дәүләтара органнар карарларына карата Россия Конституциясе өстенлеген беркетүне, яшәү минимумыннан да ким булмаган минималь хезмәт хакы күләмен кертүне, пенсияләрне индексацияләүне һәм башка үзгәрешләрне күздә тота[152].
2020 елның 16 гыйнварында Путин тәкъдиме белән Россия Федерациясе Федераль салым хезмәте башлыгы Михаил Мишустин Хөкүмәт җитәкчесе булып билгеләнә. Хөкүмәтнең шәхси составында сизелерлек үзгәрешләр була[153].
2020 елда Россия Конституциясенә төзәтмәләр кертү буенча тавыш бирү үткәрелә[153]. 2024 елда төзәтмәләр үз көченә кергәннән соң Путин яңа президент сайлауларында үз кандидатурасын кую хокукын ала.
2023 елның 8 декабрендә Кирмәндә Россия Геройларын бүләкләү тантанасында Владимир Путин 2024 елда президент булырга теләвен игълан итә[154].
2024 елның 15-17 мартында үткән сайлаулар вакытында ул Россия президенты итеп сайлана (87,28 %, 76,277,708 кеше)[155].
Социаль-икътисади сәясәт
2013 елның мартында Путин Россиядә ярлылыкка каршы көрәшне дәүләтнең төп бурычларының берсе дип игълан итә[156].
2018 елның 1 гыйнварында Россиядә Резерв фондын Милли иминлек фонды белән берләштерү карары үз көченә керә (Резерв Фонды 2017 елда бюджет дефицитын финанслау өчен тулысынча кулланыла). FNB нефть сатудан баррель өчен 40 доллардан артып китә (2017 елгы бәяләр буенча)[157].
2019 елның 27 декабрендә Путин Россиянең азык-төлек продукциясе иминлеге турындагы яңа доктринасын хуплый. Документ гадәттән тыш хәлләр — табигать афәтләре, начар һава торышы яки уҗым культуралары уңышсыз булган очракта авыл хуҗалыгы продукциясе һәм азык-төлек продуктларының дәүләт резервын булдыруны күздә тота[158].
Дәүләт башлыгы 2020 елның 15 гыйнварында Федераль җыенга юлламасында Россия халкының тормыш дәрәҗәсен күтәрергә тиешле чаралар комплексы турында игълан итә[159]. Әмма бу чараларны гамәлгә ашыруны яңа коронавирус авыруы катлауландыра.
Пенсия реформасы (2019 елдан)
2018 елның 14 июнендә хөкүмәт пенсия яшен арттыру планы турында игълан итә һәм ике көннән соң канун проекты Дәүләт Думасында кертелә[160]. Бу җәмгыятьне гаҗәпләндерә һәм массакүләм ризасызлык тудыра. 29 августта Путин үз чыгышында реформаның котылгысыз булуын һәм йомшарту чараларын тәкъдим итә[161][162]. 27 сентябрь көнне канун проекты Дәүләт Думасы, 3 октябрьдә Федерация Советы тарафыннан кабул ителә һәм шул ук көнне президент документны имзалый[163][164].
Коронавирус арыруы (2020—2022)
2020 елдан башлап COVID-19 коронавирус авыруы Россиянең, бөтен дөньяның социаль-икътисади хәленә зур йогынты ясый. 2020 елның 7 апрелендә Россиядә яңа очраклар саны беренче тапкыр меңнән арта.
2020 елның 25 мартында илдә коронавирус таралуы белән бәйле рәвештә, Путин Россия гражданнарына мөрәҗәгать итә һәм халыкка, икътисадка һәм эшмәкәрлеккә ярдәм күрсәтү чараларын игълан итә[165][166][167]. 1 миллион сумнан артык банк депозитларына керем салымын[168] һәм чит илләргә акча экспортлаучы Россия ширкәтләренә карата финанс-икътисади чараларны көчәйтә. Илдә карантин чаралары кертелә[169][170][171]. Төбәк башлыкларына өстәмә вәкаләтләр бирелә[172].
23 июньдә Путин коронавирус инфекциясенә каршы көрәшкә йомгак ясый һәм алдагы чаралар турында игълан итә. Президент сүзләренчә, «экстремаль шартларда энергия, торак һәм коммуналь хезмәтләр, транспорт, элемтә, сәүдә системалары ышанычлы эшли, гражданнарны төп кирәк-яраклар белән тәэмин итә»[173].
11 августта Путин Россиядә COVID-19 вакцинасын теркәү турында белдерә[174]. 2020 елның сентябрендә Россиядә ирекле вакцинацияләү буенча масштаблы ширкәт эшли, әмма аның эше җитәрлек дәрәҗәдә тиз темплар белән бармый. Путин үзе COVID ка каршы вакцинациянең тулы курсын 23 мартта һәм 2021 елның 14 апрелендә ала[175].
Пандемия Россия икътисадына зыян китерә. Гомумән алганда, Путин фикеренчә, Россиядәге кризис системалы түгел, халыкка һәм эшмәкәрлеккә ярдәм күрсәтү өчен кризиска каршы чаралар вакытында эшләнән[153]. Икътисадчы Андрей Клепач әйтүенчә, икътисадны саклау чаралары күләме тулаем төбәк продуктының 3,5 процентын тәшкил итә[176].
Кораллы көчләр
2012 елның 6 ноябрендә Сергей Шойгу Россия Оборона Министры итеп билгеләнә. Путин сүзләренчә, яңа оборона министры «дәүләт оборона тәртибен һәм армияне коралландыру буенча амбицияле планнарны тәэмин итә белүче» булырга тиеш[177].
2018 елның 1 мартында Президент Путинның еллык мөрәҗәгате бөтен дөньяда зур резонанс ала, аның төп тезисларының берсе — Россиянең оборона мөмкинлекләрен гарантияләү. Беренче тапкыр Путин кораллану системаларының яңа стратегик мөһим эшләнмәләре барышы турында сөйли, аның сүзләренчә, «АКШ ның ракетага каршы оборона буенча килешүдән берьяклы чыгуына һәм бу системаның АКШ территориясендә дә, аларның милли чикләреннән читтә дә гамәли җәелдерелүенә җавап итеп». Шул ук вакытта ул атом (Сармат континенталь баллистик ракета) һәм гиперсоник (Кинжал ракетасы) коралларының, яңа комплексларның үзенчәлекләрен ача[178][179].
Россия Фәннәр академиясе академикы Алексей Арбатов фикеренчә, президент мөрәҗәгатенең «хәрби-техник» өлеше АКШ ның яңа атом стратегиясенә җавап, аның үзәге Россиянең шундый ук стратегиясен туктату өчен чикләнгән атом һөҗүме төшенчәсе[180][181]. Путин бу уңайдан үз юлламасында дөрес һәм ачык белдерү ясый: «Россиягә яки аның союздашларына каршы теләсә нинди атом-төш коралын куллануны без илебезгә атом-төш һөҗүме дип карыйбыз. Җавап мизгелле һәм барлык нәтиҗәләр белән булачак»[182].
_12.jpg)
Атом-төш коралын тыю сәясәте
2020 елның июнендә президентның «Россия Федерациясенең атом-төш куркынычсызлыгы өлкәсендәге дәүләт сәясәте нигезләре» турындагы указы көченә керә, дәүләтнең атом-төш коралын куллана ала торган түбәндәге дүрт шартын билгели:
- Россия территориясенә яки аның союздашларына һөҗүм иткән баллистик ракеталар җибәрү турында ышанычлы мәгълүмат алу;
- дошманның атом коралын яки башка төр коралларны Россиягә яки аның союздашларына каршы куллануы;
- дошманның Россиянең мөһим дәүләт яисә хәрби объектларына йогынтысы, аларны куллану атом көчләренең реакциясенең өзелүенә китерә;
- гадәттәге корал белән Россиягә каршы агрессия, дәүләтнең яшәве куркыныч астында[183].
Тышкы сәясәт (2012 елдан)
_01.jpeg)
2019 елда Bloomberg агентлыгы Путинның 20 ел хакимияттә булу вакытындагы тышкы сәясәтен уңышлы дип бәяли[184]. Аерым алганда, Путин Кытай Халык Республикасы белән мөнәсәбәтләрне ныгыта, Кырымны куша, Сүриядәге сугыш барышын үзгәртә һәм НАТО әгъзасы Төркиянең S-400 ракеталарын һәм коралларын АКШ ка сата. Согуд Гарәбстаны белән эре корал һәм нефть контрактлары төзи. Россия шулай ук 20 елга беренче тапкыр Африкада үз йогынтысын киңәйтә башлый[185].
Америка Кушма Штатлары
2013 елның августында Россия Үзәк разведка идарәсенең элеккеге хезмәткәре Эдвард Сноуденга вакытлыча сыену урыны, Сүриядәге вәзгыять һәм Россиядә кеше хокуклары буенча туган проблемаларда каршылыклар булу нәтиҗәсендә Россия-Америка мөнәсәбәтләре кискен начарая[186][187][188].
2016 елның ноябрендә Дональд Трампның АКШ президенты сайлауларында җиңүе Россия-Америка мөнәсәбәтләренең яхшыруына өмет уята. Әмма Трамп берничә тапкыр Россия лидеры белән мөнәсәбәтләрне яхшырту теләген белдерсә дә, Америка разведка хезмәтләре Россия хакимиятенең сайлауда катнашуы турындагы гаепләүләрне тикшереп торалар[189][190].
2019 елның декабрендә Президент Трамп «Северный поток — 2» газүткәргеч төзелешендә катнашкан ширкәтләрне санкцияләр исемлегенә кертү турындагы документ имзалый.
Джозеф Байден АКШ хакимиятенә килгәч, взгыять үзгәрә. 2021 елның 24 гыйнварында су асты участогын төзү эшләре яңадан башлана, май ахырында президент Байден торбаүткәргеч төзелеше «тәмамланган диярлек» һәм проектка каршы яңа санкцияләр кертү АКШ белән Европа мөнәсәбәтләре өчен продуктив булмас иде, дип белдерә[191]. 2021 елның 10 сентябрендә «Северный поток — 2» газүткәргечен төзү тулысынча тәмамлана. 2022 елның 15 февралендә, Россия һәм Көнбатыш мөнәсәбәтләренең катлаулануы, Россия ягыннан куркынычсызлык гарантияләре таләпләре фонында, Байден белдергәнчә, Россиянең Украинадагы хәрби хәрәкәтләре башланган очракта АКШ «Северный поток — 2» торбаүткәргеченең эшли башлавына юл куймаячак[192].
2022 елның 26 сентябрендә газүткәргечләрдә зур диверсия башкарыла, ул торбаүткәргечләрнең дүрт җебенең өчесен җимерүгә һәм «Төньяк агымнар» буенча газ үткәрүне туктатуга сәбәп була. 2022 елның сентябрендә Путин «Төньяк агымнарда» диверсияне «англосакслар» оештырган, нәкъ менә аларга газүткәргечне шартлату файдалы, дигән фикер белдерә[193].
Инаугурация алдыннан Байден Президент Путин белән SNV-III килешүен Россия һәм АКШ арасында өстәмә шартларсыз биш елга озайту турында телефон аша сөйләшә[194][195], 3 февральдә килешү көченә керә[196].
Путин һәм Байден беренче сөйләшүләрен 2021 елның 16 июнендә Женевада үткәрә. Аерым алганда, стратегик тотрыклылык турында Россия-Америка диалогын башлау турында килешү төзелә.
2021 елның декабрендә Россия җитәкчелеге АКШ һәм НАТО га иминлек гарантиясе һәм Россия һәм НАТО илләренең иминлеген тәэмин итү чаралары турындагы килешү проектларын тапшыра. Проектларда Россия альянсның Украина территориясенә киңәйтмәскә, Көнчыгыш Европа һәм Балтыйк буе илләреннән корал һәм кораллы көчләрне чыгаруга гарантия бирә. Россия Көнбатыш партнерлары иминлек гарантияләреннән баш тартса, хәрби-техник чаралар кулланырга әзер дип кисәтелә[197][198][199].
2022 елның гыйнварында узган сөйләшүләр уңышсызлык белән тәмамлана, АКШ һәм НАТО Россиянең төп таләпләрен кире кага — бу альянсны алга таба киңәйтүдән баш тарту һәм НАТО ның 1997 ел чикләренә кайтуы. 2022 елның февраленнән Россия һәм АКШ арасында стратегик тотрыклылык мәсьәләләре буенча диалог өзелә, мөнәсәбәтләр начарлана[200][201].
2022 елның 24 февралендә Путин карары буенча махсус хәрби операция башлана, аның барышында АКШ системалы рәвештә Украинага хәрби ярдәм күрсәтә. 2023 елның ноябренә АКШ тан гомуми ярдәм, Америка хакимиятенең административ-бюджет идарәсе мәгълүматлары буенча, 111 млрд доллардан артык тәшкил итә[202][203][204].
_01.jpg)
.jpg)
Сүрия кризисы
2011 елның язында Сүрия гражданнар конфликты башланганнан бирле Россия Президенты Башар Асадка дипломатик ярдәм күрсәтә. Россия Сүрия хакимиятенә корал, хәрби техника һәм кирәк-яраклар, белгечләр әзерләү һәм хәрби консультантлар биреп ярдәм күрсәтә[205]. 2015 елда Путин Советлар Союзыннан соң беренче тапкыр чит илләрдә Хмейим һава базасын төзергә һәм ачарга була[206].
Путин Көнбатыш илләрен бөтен дөньядагы һәм аерым алганда Якын Көнчыгыштагы вәзгыятьне тотрыксызландыруда гаепли[207]. 2015 елның 30 сентябрендә Башар Асад үтенече буенча, Россия Сүриядә «Ислам дәүләте» һәм «Джебхат ан-Нусра» террорчылык төркемнәренә каршы хәрби операция башлый[208].
2017 елның 11 декабрендә Хмейим һава базасында президент Сүриядәге хәрби операциянең бетүен, Россия гаскәрләренең төп өлешен илдән чыгаруны игълан итә. Төп нәтиҗә — Сүрияне бәйсез дәүләт буларак саклап калу, БМО эгидасы карамагында сәяси җайга салу өчен шартлар тудыру[209]. Сүрия территориясендә дошманлашучы якларны татулаштыру буенча Россия үзәге эшләвен дәвам итә, Сүриядә тыныч тормышны торгызу һәм качакларны кайтару буенча программаны гамәлгә ашыру башлана. Халыкара килешүләр нигезендә Сүриядә даими нигездә ике Россия база пункты эшли — Хмеймим авиабазасы һәм Тартуста Россия Хәрби-диңгез флотының матди-техник тәэмин итү пункты[210].
Хәрби уңыш сәяси өстенлекләргә ирешүгә һәм Россия шартларында сәяси килешү урнаштыруга китерә, Төркия һәм Согуд Гарәбстаны сугышта иганәче көчләрнең катнашу перспективасызлыгына инана, Башар Асад 2000 елдан бирле президент вазифасын саклап кала[211]. 2023 елга Россия Хәрби-космос көчләренең Сүриядә халыкара террорчылык боевикларына каршы локаль хәрби гамәлләре дәвам итә[212].
_05.jpg)
Төркия
2015 елның ноябрендә Төркия белән мөнәсәбәтләр Төркия хәрби самолеты Сүрия һава киңлегендә бәреп төшерелгәннән соң шактый начарлана[213]. 2015 елның 28 ноябрендә Путин "Россиянең милли иминлеген тәэмин итү һәм Россия гражданнарын җинаять һәм башка канунсыз гамәлләрдән саклау чаралары һәм Төркиягә каршы махсус икътисади чаралар куллану турында указ имзалый. Төркиягә чартер рейслары туктатыла, Россия турфирмаларына Төркия курортларына юлламалар сатуны тыялалар. Күп кенә уртак халыкара проектлар ябыла, шул исәптән «Төркия агымы» — ике ил арасында визасыз режим гамәлдән чыгарыла.
Мөнәсәбәтләр 2016 елның 27 июнендә Рәҗәп Тайип Эрдоган Россиядән гафу үтенгәнче туктатыла. 2016 елдан Россия, Иран һәм Төркия Сүриядә атышуны һәм тынычлык урнашуны контрольдә тотуда арадашчы ролен башкаралар. 2019 елның 22 октябрендә Путин һәм Эрдоган Сүриянең төньяк-көнчыгышында яңа тәэсир итү зоналарын көчәйтергә һәм Сочидагы сөйләшүләрдә Сүрия-Төркия чиге буйлап уртак патрульләр үткәрергә килешәләр[214].
2020 елның гыйнварында Кара диңгез төбеннән салынган Россияне һәм Көньяк Европа илләрен тоташтырган «Төркия агымы» газүткәргече ачыла[215].
2022—2023 елларда Төркия арадашлыгында Кара диңгез ашлык инициативасы гамәлдә була. 2022 елның мартында Истанбулдагы Госманлы солтаннарының Долмабахче сараенда Төркия арадашлыгында Россия-Украина сөйләшүләрендә, Рәсәй һәм Украина «Украинаның даими битарафлыгы һәм иминлек гарантиясе килешүе» нигезендә тынычлык проекты буенча компромисска ирешәләр. Ул кайбер дәүләтләр, шул исәптән Россия һәм АКШ гарантияләрендә Украинаның Демилитаризациясен һәм нейтраль статусын күздә тота. Көнбатыш илләре тарафыннан юкка чыгарыла һәм Россия үзенең хәрби-техник яктан үз-үзен яклау эшен дәвам итә[216][217].
Советтан соңгы илләр
2014 елның 24 ноябрендә Путин Абхазия президенты Раул Хаджимба белән союздашлык һәм стратегик партнерлык турында 10 еллык килешү имзалый, ул гомуми оборона киңлеген һәм гаскәрләрнең уртак төркемен булдырган. Россия Абхазиягә финанс ярдәмен сизелерлек арттыра[218][219].
2020 елда Беларусиядә президент сайлаулары сәяси кризиска китерә. Иң кискен чорда Путин хакимиятне саклап калу турында Александр Лукашенко[153] белән даими элемтәдә тора[220]. Россия һәм Беларусия президентлары Беларусиянең бурычын 1 миллиард доллар күләмендә рефинанслау турында килешү имзалыйлар[221].
2021 елның 5 ноябрендә Путин һәм Лукашенко «2021-2023 елларга Союз дәүләте төзү турындагы килешү нигезләмәләрен гамәлгә ашыруның төп юнәлешләре турында» Союз дәүләте декретын имзалыйлар, интеграцияләү буенча 28 программа раслана[222][223][224].
ССРБ таркалганнан җимерелгәннән соң 2020 елда Әрмәнстан белән Азәрбайҗан арасындагы икенче сугыш мөһим вакыйга була. Азәрбайҗан Таулы Карабах белән янәшә урнашкан территориянең күп өлешен, шулай ук Таулы Карабах өлешен үз контроленә ала. 44 көнлек сугыш 9 ноябрьдә Әрмәнстан Премьер-министры Никол Пашинян, Азәрбайҗан президенты Илһам Алиев һәм Путин арасында гариза имзалау белән тәмамлана. Килешүнең төп пункты — Россия тынычлык саклаучыларын низаг зонасына урнаштыру турындагы килешү, бу кораллы каршылыкның яңадан торгызылуына һәм дипломатик барышның торгызылуы өчен шартлар тудырырга тиеш була[225]..
Әмма Пашинянның Прага һәм Брюссельдәге Карабах мәсьәләсендә берьяклы ташламалары, 2022 елның көзендә Россия Тышкы эшләр министрлыгы бәяләве буенча, 2020 елның 9 ноябрендә Путин, Алиев һәм Пашинян тарафыннан имзаланган гариза шартларын тамырдан үзгәртә. Алар өч лидерның килешүенә каршы килә, анда Таулы Карабах статусы турындагы мәсьәләне киләчәк буыннарга калдырырга ниятләнә. Пашинянның ялгыш гамәлләре 2023 елның сентябрендә Яңа махсус операция нәтиҗәсендә Азәрбайҗанның Таулы Карабах өстеннән тулы контроль урнаштыра, Таулы Карабах Республикасы җитәкчеләре әсирлеккә алына, 100 меңнән артык Карабах әрмәннәре качаклар була[226], 2024 елның 1 гыйнварыннан Таулы Карабах Республикасы рәсми рәвештә юкка чыга[227]. Әрмәнстан һәм Россиянең дустанә мөнәсәбәтләре катлаулана. 2023 елның октябрендә Әрмәнстанның Халыкара җинаять суды Рим Статусына керүе дә тискәре нәтиҗәләргә китерә, мартта Путинны кулга алу турында канунсыз боерык бирә[228].
Халыкара форумнар
2015 елның сентябрендә Путин Нью-Йоркта Берләшкән Милләтләр Оешмасы Генераль Ассамблеясенә 10 ел эчендә беренче тапкыр мөрәҗәгать итә. Ул «Ислам дәүләтенә» каршы көрәшү өчен киң террорчылыкка каршы коалиция чакыра[229].
2020 елның 23 гыйнварында Путин Иерусалимда узган Бөтендөнья холокостны искә алу форумында катнаша, анда яңа глобаль инициатива белән чыгыш ясый. 2020 елда актуаль глобаль проблемаларны уртак фикер алышу өчен БМО Иминлек Советына биш нигез салучы дәүләт башлыклары һәм даими әгъзалары очрашуын уздырырга тәкъдим итә[230][231][232]. Әмма коронавирус авыруы бу планнарны тормышка ашырырга мөмкинлек бирми.
Президент вазифасында Путин берничә тапкыр «Азия-Тын океан икътисади хезмәттәшлеге» (АТЭС) форумнары саммитларында, Көнчыгыш икътисади форумында, Евразия икътисади форумында, Шанхай хезмәттәшлек оешмасында, Коллектив иминлек килешүе оешмасының (ОДКБ) Коллектив иминлек советында, «Бер пояс — бер юл» форумында, Бәйсез Дәүләтләр Берлеге (БДБ) саммитларында, Петербург халыкара икътисади форумында катнаша.
Кытай Халык Республикасы, Азия-Тын океан төбәге
Көнбатыш белән Украина арасындагы мөнәсәбәтләрдә кризис булганчы, Путин Россия тышкы сәясәтенең өстенлекле юнәлеше итеп «көнчыгышка борылу» игълан итә[233]. Бу «борылыш» Азия-Тын океан төбәге илләренең күпчелеге Көнбатыш санкцияләрен хупламаганга мөмкин була, шулай ук Россиягә алардан зыянны киметергә мөмкинлек бирә. Азия-Тын океан төбәге Россия өчен углеводородлар һәм коралларның яңа экспорт базарына әверелә, иң яңа технологияләр белән тәэмин итә торган һәм Көнбатыш капиталына төп альтернатива була[234].
2012 елның октябрендә Путин «Газпром» га газүткәргеч проектын карарга боера, проект «Себер көче» дип атала[235]. 2019 елның 2 декабрендә Кытайга газны торба аша китерү башлана[236]. «Көнчыгыш Себер — Тын океан» торбаүткәргечен эшләтеп җибәрү белән Россия Согуд Гарәбстанын кысрыклап, Кытайга иң эре нефть чыгаручы була. 2014 елдан Россия Кытай һәм Һиндстан инвесторлары өчен үзенең чыгару секторын һәм транспорт инфраструктурасын ача[234].
Россия һәм Кытай хезмәттәшлеге оборона технологияләре өлкәсендә дә үсә, Россия ярдәме белән Кытайда ракета һөҗүме турында кисәтү системасы булдырыла[237].
2022 елның февралендә Украинада башланган хәрби хәрәкәт барышында Кытай нейтраль позиция ала, Россиянең яңа территорияләрен таный, әмма Россиягә каршы санкцияләргә дә кушылмый, 2023 елның февралендә азат ителгән территорияләрдән Россия гаскәрләрен читкә чыгаруны күздә тотмаган 12 пункттан торган үз планын чыгара[238].
2023 елның март һәм октябрендә Мәскәүдә һәм Пекинда Путин һәм Си Цзиньпинның шәхси сөйләшүләре уза. Яз көне ике җитәкче Төньяк диңгез юлын үстерү буенча уртак эш органын, «Себер көче — 2» газүткәргечен төзүнең төп шартларын, Монголия аша Россиядән Кытайга транспорт коридорын булдыру һәм цифрлаштыру турында килешү төзиләр. «Бер пояс — бер юл» октябрь форумында Россия һәм Кытай сәяси үзара ышанычны тирәнәйтергә сүз куешалар, һәр дәүләт үсешенең үз моделе хокукы билгеләнә. Израиль белән Палестина арасында Якын Көнчыгыш низагының кискенләшүе, шулай ук ике күрше дәүләтнең хезмәттәшлегенең кайбер конфиденциаль мәсьәләләре турында фикер алышалар. Россия һәм Кытай мөнәсәбәтләре Путин һәм Си Цзиньпинның уртак белдерүендә «яңа чорга керә торган бөтен нәрсәне колачлый торган партнерлык һәм стратегик хезмәттәшлек мөнәсәбәтләре» дип атый[239][240][241][242][243].
Путин 2024 елгы президент сайлауларында яңадан сайланганнан соң беренче тапкыр май аенда эш сәфәре белән Кытайга бара[244].
Кырым Россиягә кушылганнан соң Украина белән мөнәсәбәтләр
2014 елның 19 мартында Кырым суверенитетын игълан иткән көнне, Путин Киреч бугазы аша автомобиль һәм тимер юл күпере төзү бурычын куя[245], ул ярымутрауның Россиягә интеграциясенең төп элементы буларак карала[246]. 2018 елның 15 маенда Путин Кырым күперенең автоюл өлеше буенча хәрәкәт ачылышында катнаша[247]. 2019 елның 23 декабрендә тимер юл хәрәкәте ачыла[248].
2019 елның 11 июлендә Зеленский белән Путин арасында беренче телефон сөйләшүе Украина ягы тәкьдиме белән үтә һәм әсирләрне азат итү буенча хезмәттәшлек башлана[249].
2019 елның 9 декабрендә Парижда «Норманд дүртлеге» саммиты уза — лидерларның «Норманд форматы»нда 2016 елдан беренче очрашуы. Саммит барышында шулай ук Путин һәм Зеленскийның бердәнбер ике яклы очрашуы була[250][251].
2021 елда Россия АКШ һәм НАТО илләреннән көнчыгышка керүе, Украинаның НАТО га кабул ителмәве, НАТО ның 1997 елга блок чикләренә кайтуы һәм Россия белән чиктәш дәүләтләрдә кораллануның һөҗүм итү системаларын урнаштырудан баш тарту гарантияләрен таләп итә[201][252]. НАТО Россиянең төп шартларын кире кага.
2022 елның 21 февралендә Путин ДНР һәм ЛНР ны[253] тану турындагы указ имзалый һәм 24 февральдә Путин карары белән махсус хәрби операция башлана. 2024 елның 14 июнендә Путин низагны чишү буенча сөйләшүләр башлануын күрсәтә.
Россиянең эре эшмәкәрләр белән мөнәсәбәтләре
1980 еллар ахырында Путин Николай Токарев һәм Сергей Чемезов белән Дрездендагы КГБ резиденциясендә бергә эшләгәннән соң танышалар[254][255].
2013 елның декабрендә Россия һәм дөнья матбугатының игътибарын Путинның эшмәкәр Михаил Ходорковскийның 10 ел төрмәдә утыруыннан соң кичерүе җәлеп итә. Бу Сочидагы кышкы Олимпиада алдыннан Россиянең имиджын яхшырту омтылышы буларак бәяләнә[256][257].
2014 елның мартында АКШ «Россия Федерациясенең югары дәрәҗәле вазифаи затларының шәхси банкы» дип аталган «Россия» банкына һәм президент белән эшлекле мөнәсәбәтләр белән бәйле дип саналган эре Россия эшмәкәрләренә каршы санкцияләр[258] кертә (Геннадий Тимченко, бертуган Аркадий һәм Борис Ротенберглар, Юрий Ковальчук)[259].
Тәнкыйть
Дөньяның төрле илләре матбугатында Путинның дәүләт, хөкүмәт башлыклары һәм Рим папасы белән планлаштырылган очрашуларга соңга калуы билгеләп үтелә[260].
Үз мәкаләсендә Россия оппозициясенең Путинга карата кискен сүзләрен тикшергәндә, Массачусетс институтыннан русистика профессоры Элизабет Вуд[261] оппозиционерларның милли риториканы икътисади либерализм белән берләштерергә тырышуларын, үз лозунглары нигезендә Путинны начар яктан күрсәтүләрен билгеләп үтә. Сәяси протестның иң гади ысулы булып сәяси җитәкчелек шәхесе белән идарә иткән режимны тигезләүче һөҗүмнәр торса да, мондый практика бөтен дөнья буйлап таралган. Вуд фикеренчә, оппозиционерларның протест активлыгы үтә шәхси һәм кимсетүле характерда[262].
Россия Президентын Украинадагы хәрби операция өчен тәнкыйтьләп, Польшаның элеккеге премьеры Матеуш Моравецкий 2024 елның гыйнварында Express басмасына биргән интервьюсында шул ук вакытта Россиянең һәм Президент Путинның «халыкара сәясәттә зур ресурслар, стратегик тирәнлек, сабырлык» булуын таный[263].
2024 елның июнендә күренекле британ сәясәтчесе, Reform UK уң партиясе лидеры Найджел Фараж, Путинга үз мөнәсәбәте турында уйланып, Би-би-сига биргән интервьюсында Россия Президенты аңа кеше буларак ошамый, әмма ул «аңа сәяси эшлекле буларак соклана», дип билгеләп үтә[264].
Ришвәтчелеккә һәм салым түләүдән тайпылуга каршы көрәш
2006 елда президент Россия исеменнән Берләшкән Милләтләр Оешмасы ришвәтчелеккә каршы конвенция имзалый. 2012 елдан Путин ришвәтчелеккә каршы берничә милли план кабул итә. 2012 елда дәүләт башлыгы вазифасына билгеләнгәч[265], аның ризалыгы белән ришвәтчелеккә каршы яңа зур эш башлана һәм ришвәтчелек белән бәйле өлкән түрәләрне, губернаторларны һәм эшмәкәрләрне кулга алу саны арта. Озак вакытка хөкем ителгәннәр арасында — Алексей Улюкаев, Никита Белых, Александр Хорошавин, Сергей Фургал, Виктор Ишаев, Леонид Маркелов, Вячеслав Гайзер, Вячеслав Дудка, Андрей Нелидов, Николай Деколай Подгорнов[266][267].
2023—2024 елларда Россия Федерациясе Оборона министрлыгының югары дәрәҗәле түрәләренә каршы ришвәтчелеккә каршы эшләр дулкыны башлана, аның барышында дистәләгән абруйлы вазифаи затларга каршы җинаять эшләре кузгатыла, шул исәптән оборона министрының төзелеш һәм тыл белән тәэмин итү буенча ике урынбасары, Кадрлар баш идарәсе башлыгы[268][269].
Бритnst & Young Британ аудитор ширкәтенең 2012 елның язында үткәрелгән тикшеренүе нигезендә, 2011 елда Россиядә ришвәтчелек куркынычы шактый кимегән һәм күп кенә параметрлар буенча уртача дөнья дәрәҗәсеннән түбәнрәк. 2011 елда Россиядә сораштырылган менеджерларның 39 % ы эшмәкәрлекне яклау яки корпоратив файда алу өчен ришвәт бирү кирәклеге турында белдергән булса, 2012 елда андыйлар 16 % ка җитә[270].
Халыкара җинаять суды гаепләве
2023 елның 17 мартында Халыкара җинаять суды Владимир Путин һәм Мария Львова-Белованы кулга алуга ордер бирә. Суд мәгълүматлары буенча, Путин һәм Львова-Белова «хәрби җинаять өчен җаваплылыкка тартылдылар дип фаразлана», ул Украинаның Россия контролендәге территорияләреннән Украина балаларын Россия Федерациясенә канунсыз депортацияләүдән гыйбарәт.
Россия ягы гаепләүләрне кире кага, Халыкара җинаять суды юрисдикциясен танымый. Президентның матбугат сәркатибе Дмитрий Песков раславынча, суд карарлары Россия Федерациясендә хокук күзлегеннән караганда «әһәмиятсез»[271].
Дөньяга караш, сәяси карашлар, дингә мөнәсәбәт
Дөньяга караш
Сәяси өстенлекләре буенча политологлар һәм журналистлар Владимир Путинны консерваторларга кертәләр.
Владимир Путин мисал итеп китергән фәлсәфәчеләр һәм тарихчылар арасында күбесенчә уң консерваторлар: И. А. Ильин[272], К. Н. Леонтьев, Л. Н. Гумилев, Н. А. Бердяев, Н. М. Карамзин, Д. И. Менделеев, В. С. Соловьев. Политологлар Путинның яраткан фәлсәфәчесе дип, И. А. Ильинны атыйлар[273].
Философ Мишель Ельчанинов президентның дөньяга карашының төп үзенчәлекләрен консерватизм, «рус юлы»ның көнбатышка каршы теориясе һәм евразиячелек дип бәяли. Путинның дөньяга карашына совет үткәне эз калдыра[274].
Президент 2011 һәм 2013 елда үзен «коммунистик булмаган консерватор»[275] һәм консерватив тайпылышлы прагматик[276] дип атый, 2014 елда үзен либераллар рәтенә кертә[277] һәм үзен «Россиядә иң зур милләтче» дип атый[278]. Шул ук вакытта Путин «Россия руслар өчен» идеясен тәнкыйтьли[279], аны сепаратистик һәм ирредентистик амбицияләргә каршы килүче дип кабул итә — 2022 ел телеинтервьюларының берсендә ул үзенең максаты итеп «рус халкын берләштерүне» күрүен белдерә. Песков сүзләренчә, Путин монархиягә скептик һәм «оптимизмнан башка» карый[280] — Путин үзе 2016 елда аңа һәрвакыт социалистик идеяләр ошаганын әйтә[281].
Путин сталинизмны демонизацияләүгә каршы чыга[282], шулай ук кайчак тәнкыйтьчеләр тарафыннан сталинист буларак характерланган, әмма Алексей Венедиктов раславынча, «Путин — сталинист түгел, һәм ул Сталинны яратмый», рус монархларыннан иң күңеллесе дип Екатерина II саный. Президентның Ленин адресына һәм аның 1922 елда ССРБ төзегәндә Донбасс, Харьковщина һәм Малороссиянең бер төркем Россия территорияләрен Украина ССР составына тапшыру һәм республикаларның үзбилгеләнү хокукы белән Союз дәүләтеннән аерылганчыга кадәр ССРБ ның милли-дәүләт төзелеше моделенә карата тәнкыйтьләре киң билгеле. Шул ук вакытта Путин Кызыл мәйдандагы В. И. Ленин Мавзолеен ябу турындагы радикаль таләпләр белән килешми[283].
Дәүләт башлыгы даими рәвештә әйдәп баручы Көнбатыш сәясәтчеләре тарафыннан еш кулланыла торган «кагыйдәләргә нигезләнгән тәртип» төшенчәсен тәнкыйтьли — чөнки Россия катнашыннан башка бу кагыйдәләрне кем, кайчан һәм нинди нигездә урнаштыруы төгәл билгеле түгел[284].
Россия һәм Совет тарихына мөнәсәбәт
2013 елда Путин урта мәктәп өчен Россия тарихы дәреслекләренең бердәм линейкасын булдыру инициативасы белән чыга[285]. Россия тарихын мәктәпләрдә әлеге дәреслекләр буенча өйрәнү 2016-2017 уку елында башлана.
2005 елда Путин ССРБ таркалуын XX гасырның иң зур геосәяси катастрофасы дип атый[286]. Шул ук вакытта ул җәмгыятьне яңа демократик Россияне төзекләндерү өчен консолидациягә чакыра[286]. Октябрь инкыйлабы юлбашчысы В. И. Ленинның эшчәнлек нәтиҗәләре һәм идеяләре турында Путин кискен итеп әйтә, аны тарихи Россияне җимерүдә гаепли[287][288].
2019 елның декабрендә президент Халыкара һәм Россия форумнарында Икенче бөтендөнья сугышы башлану өчен Көнбатышның җаваплылыгы турындагы мәсьәләгә берничә чыгышын багышлый. Дәүләт башлыгы Европарламент резолюциясен кискен тәнкыйтьли, анда Сталин коммунизмы һәм нацизм җинаятьләре тигезләнгән, шулай ук сугыш шул исәптән «ике тоталитар держава Германия һәм ССРБ» арасында һөҗүм башламау турындагы килешү нәтиҗәсе була, дип белдерә. Путин фикеренчә, сугышның чын сәбәпләре Версаль солыхының кабаль шартлары булган, ул Германия өчен «милли кимсетү» буларак карала һәм Европа дәүләтләренең Германиягә карата алдагы сәясәте булачак сугыш өчен плацдарм булдыра[289][290]. «Пакт Молотова — Риббентропа» 1930 нчы елларда Гитлер Германиясенең башка Европа илләре белән имзалаган тынычлык килешүләренең соңгысы дип атала. Аерым Путин Польшаны тәнкыйтьли һәм аның хәзерге җитәкчелегенә «элек булган хәлләр өчен гафу үтенергә» киңәш итә[291].
2022 елның 20 апрелендә Путин князь Рюрикның Норман теориясенә каршы чыгыш ясый.
Октябрьдә Путин XVIII гасырда Емельян Пугачёвның баш күтәрүе шул исәптән Россия империясендә үзәк хакимиятнең көчсезләнүе нәтиҗәсендә мөмкин булды, дигән фикер белдерә[292].
2023 елның гыйнварында Ленинград камалышы тәмамлануның 80 еллыгында, Путин искәрткәнчә, камалышта немец-фашист гаскәрләре генә түгел, «күп кенә европа илләре» вәкилләре дә катнаша, моңа кадәр Россия билгеле бер толерантлык нәтиҗәсендә һәм безнең мөнәсәбәтләр фонын бозмас өчен белдермәгән[293].
2023 елның көзендә президент Советлар Союзының 1956 елда Венгриягә һәм 1968 елда Чехословакиягә танклар керткәндә хата җибәрүен таный. «Тышкы сәясәт өлкәсендә берни дә эшләргә ярамый, бу башка халыкларның мәнфәгатьләре белән ачыктан-ачык каршылыкка бара», — дип ассызыклый. Бу сүзләрне Венгриядә дә хуплыйлар[294][295].
Дингә мөнәсәбәт
2012 елның гыйнварында сайлау кампаниясе вакытында Путин үзенең бала чагында православие динен кабул итүен әйтә. 1952 елның ноябрендә (Михайловлар көне) Ленинградтагы Спас-Преображенский соборында чукындырыла[296].
2001 елның 16 августында Путин даими рәвештә Мәскәү һәм бөтен Русь Патриархы Алексий II (1999 елның 31 декабреннән — Борис Ельцин Путинга президент хакимиятен тапшырган көннән башлап һәм 2000 елның 11 гыйнварыннан башлап, Путин Алексий II белән бергә Кирмәндә Раштуаның 2000 еллыгын бәйрәм итүгә багышланган тантаналы кабул итүдә катнаша), Мәскәү һәм бөтен Русь Патриархы Кирилл белән очраша[297]. Дини хезмәтләрдә, ил буйлап сәфәрләр барышында төрле православие храмнарында һәм монастырьларында була, гыйбадәт кылулар вакытында үзен чукындыру билгесе белән бизи[298].
Җәмәгать образы
2013 елда Путин «Forbes» журналының «дөньяның иң абруйлы кешеләре» еллык рейтингында беренче урынны ала[299][300]. Рейтингны төзүчеләр фикеренчә, Путин беренче урынны «үз илендә һәм халыкара мохиттә актив көч күрсәткән мөстәкыйль шәхес» буларак күрсәткәне өчен ия була[301]. Нәтиҗә 2014[302], 2016 елда[303] кабатлана.
Путин 2015 елның октябрендә үзен «тимер канатлы күгәрчен» дип атый[304], үзе өчен иң күңелсез кешелек сыйфатлары дип ялган һәм компетентсызлыкны билгели[305]. Дрезденда хезмәт иткән елларында президентны хезмәттәшләреннән аек яшәү рәвеше алып баруы аерып тора[25], әмма 2018 елда ул сырага мәхәббәтен белдерә[306], киләчәктә шәраб ясау белән шөгыльләнү мөмкинлеген дә кире какмый[307].
Имидж акцияләре
_14.jpg)
2008 елның 31 августында Путин Уссурия тыюлыгында була, анда Уссурия юлбарысларын коткару программасы белән таныша[308].
2010 елның 28 апрелендә Путин Франц-Иосиф җире архипелагында була, анда ак аюлар популяциясен күзәтүче галимнәр экспедициясе эше белән таныша. Аюларның берсенә Путин GPS-муенчагы кидертә[309].
2012 елның 5 сентябрендә Салехард янындагы «Кушеват» орнитология станциясендә Путин Кызыл китапка кертелгән стерхларны коткару буенча «Өмет очышы» проекты кысаларында үткәрелгән экспериментта катнаша[310].
2018 елның җәендә дәүләт башлыгы Россиядә футбол буенча XXI дөнья чемпионатын ача[311].
Кызыксынулары
Тау чаңгысында шуа. Самбо һәм дзюдо буенча спорт остасы. Самбо (1973) һәм дзюдо (1975) буенча Ленинград чемпионы[312], самбо буенча Россиянең атказанган тренеры (1998)[313], «Труд» ДСО ЦС чемпионы, ССРБ кубогы призеры, «Жальгирис» һәм «Калев» ДСО беренчелекләрендә җиңүче, югары уку йортлары чемпионатларында берничә тапкыр җиңүче була[314]. Яшүсмер елларында 11 ел дәвамында Путинның дзюдо буенча тренеры Анатолий Рахлин (1938—2013), соңыннан дзюдо буенча Россия хатын-кызлар җыелма командасы тренеры. Рахлин сүзләренчә, Путин яхшы көрәшә алган, ярышларда тапкырлык белән белән җиңү яулаган. Путин үзе билгеләп үткәнчә, дзюдо буенча остаз, мөгаен, аның тормышында «хәлиткеч роль» уйнагандыр. 1998 елдан президент Санкт-Петербургның Явара-Нева дзюдо спорт клубының мактаулы президенты булып тора[315]. 2014 елда Кекусинкай каратэ-до оешмасының Халыкара Комитеты Путинга сигезенче дан кекусинкайны тапшыра[316].
1999 елда Путинның Василий Шестаков һәм Алексей Левицкий белән авторлыкта дзюдоның гамәли дәресләре буенча «Учимся Дзюдо с Владимиром Путиным» китабы басыла[317]. 2008 елның 6 октябрендә Санкт-Петербургта әлеге китапка кушымта видеосын тәкъдии итү чырасы була[318][319].
Путин (уңда) Монисей елгасында Монако кенәзе Альбер II (сулда) һәм Шойгу белән бергә балык тота. Тыва, 2007 елның 13 августы
Чын Harley-Davidson байк-шоуында. Севастополь, 2010 елның 24 июле
Токио, 2012 елның 19 апреле
Төнге хоккей лигасы уенында. Сочи, 2015 елның 16 мае
.jpg)
Шәхси тормышы
Гаилә
1983 елның 28 июлендә 30 яшьлек Путин 25 яшьлек Людмила Александровна Шкребневага өйләнә[320].
2013 елның 6 июнендә «Россия-24» телеканалына биргән интервьюсында Владимир һәм Людмила Путиннар аларның никахлары ике яклы карар буенча тәмамланган дип игълан итәләр[321]. Никахлашу, бераз соңрак Путин билгеләп үткәнчә, үткәрелмәгән, шуңа күрә, аның сүзләренчә, аерылышуның дини ягы юк. Дмитрий Песков сүзләренчә, 2014 елның март аенда аерылышу рәсмиләштерелгән[322][323].
Балалары һәм оныклары
Никахта ике кыз туа: Мария (1985 елның 28 апрелендә Ленинградта) һәм Екатерина (1986 елның 31 августында Дрезденда) — Санкт-Петербург дәүләт университетында укыганнар (2003 елда укырга кергәннәр) — Мария биология-туфрак факультетында, Екатерина Көнчыгыш факультетында[324].
2012 елның 20 декабрендә, матбугат конференциясендә журналист соравына җавап биреп, Путин аның ике кызы да Мәскәүдә, укыйлар һәм өлешчә эшлиләр, дип хәбәр итә.
2012 елның 15 августында Мәскәүдә Марияның улы туа[325], аның тууын Путинның күптәнге дусты, музыкант Сергей Ролдугин 2014 елда раслый[326], 2017 елның июнендә Путин Оливер Стоунга биргән интервьюсында оныгының тууын үзе раслый[327]. 2017 елның 15 июнендә Владимир Путин икенче оныгы тууын әйтә[328].
Туганнары
- Бабасы — Спиридон Иванович Путин (1879—1965).
- Икетуган абыйсы — Игорь Александрович Путин (1953 елның 30 мартында Ленинградта туган), белеме буенча инженер, юрист, 24 ел Кораллы Көчләрдә хезмәт итә, дәүләт хезмәтендә эшли, 2013 елда «Мастер-Банк» вице-президенты һәм идарә әгъзасы[329][330].
- Икетуганының улы — Роман Игоревич Путин (1977 елда туган), «МРТ компанияләр төркеме» ҖЧҖ Директорлар советы рәисе, «МРТ-АВИА» ширкәте хуҗаларының берсе[331][332].
- Икетуган абыйсы — Евгений Михайлович Путин (1933 елның 25 феврале — 2024 елның 10 марты), Ивановода эшләгән врач-уролог[333][334][335][336][337][338].
- Икетуган апасының улы — Михаил Шеломов. 2000—2017 елларда «Совкомфлот»ның Петербург офисында баш белгеч булып эшләгән. Бүлендек ширкәтләр аша «Россия» Банкы акцияләренең 8,4 % ы, «Согаз» ның 12,47 % ы (2004 елдан), «СОГАЗ-күчемсез милек» нең 100 % ы (2009 елдан) һәм Петербург янындагы Игорь тау чаңгысы курортыннан ерак түгел автоузыш трассасын төзегән «Игора драйв» компаниясенең 50 % ы акцияләренә ия.
- Икетуган абыйсының улы — Михаил Путин. Белеме буенча табиб, 2018 елда «Газпром» рәисе урынбасары вазифасында эшли. Дәүләт башлыгының матбугат сәркатибе Дмитрий Песков матбугатка хәбәр иткәнчә, ул Владимир Путинның ерак туганы, аның белән президент аралашмый диярлек.
Керемнәр турында мәгълүмат
2018 елда Путинның декларацияләнгән кереме 8,6 миллион сум тәшкил итә. Декларация нигезендә, президент милкендә 77 м² мәйданлы фатир һәм 18 м² гараж бар, шулай ук 153,7 м² мәйданлы фатир кулланылышта. Путин элеккечә ике газ М21 автомобиленә, «Нива» автомобиленә һәм «Скиф» прицепына ия. Президентның рәсми кереме 2019 ел өчен декларация нигезендә 9,7 миллион сум тәшкил итә[339], күчемле һәм күчемсез милек составы 2018 ел белән чагыштырганда үзгәрмәгән.
Сәламәтлеге
_01.jpg)
Тәмәке тартмый һәм әйләнә-тирәдәгеләрнең тәмәке тартуын хупламый[341], әмма табибы Сергей Миронов сүзләренчә, медикаментлар кабул итүгә шикләнеп карый, мунча керергә ярата[342]. Бик кирәк булган очракта дәвалау үзәк клиник хастаханәсенә йөри[343].
Россиянең гамәлдәге Югары җитәкчеләре арасында Путин яшь буенча дүртенче урында. Беренче өчлектә: Россия Федерациясе Конституция суды — рәисе Валерий Зорькин, Россия Федерациясе Федерация Советы Рәисе — Валентина Матвиенко, Россия Федерациясе Тышкы эшләр министры Сергей Лавров[344].
Резиденциясе һәм хезмәт транспорты
2000 елдан Путин Мәскәү астындагы Ново-Огарево резиденциясендә даими яши[345]. Шулай ук рәсми Президент резиденцияләре: Санкт-Петербург янында Стрельнядагы Константин сарае; Сочида Бочаров Инеше; Тверь өлкәсендә «Русь» («Завидово» милли паркы территориясендә). Кремльдә Путинның эш фатиры бар[346].
Эшкә вертолетта оча, Путин аны Мәскәүдәге бөкеләр белән аңлата[347]. 2018 елга кадәр хезмәт автомобиле — Mercedes Pullman[348]. Даими президент самолеты булып Ил-96 тора, аның бортында дәүләт башлыгының хезмәт кабинеты һәм апартаментлары, киңәшмәләр өчен зал, Кораллы Көчләр белән идарә итү команда пульты урнашкан[349].
_07.jpg)
Владимир Путин мәдәнияттә
Путинны еш кына популяр, урам, интернет-мәдәниятендә телгә алалар. Аңа рәсемнәр, плакатлар, җырлар, граффити, видеороликлар һәм фильмнар, анекдотлар һәм башкалар багышланган. «Язның унҗиде мизгеле» совет телефильмын анализлап, кино белгечләре Стивен Ловелл һәм Марк Липовецкий Путин белән Штирлицны чагыштырып карыйлар, икесенең дә патриотик миссиясе Европа имиджы белән яраша, дип билгеләп үтәләр[350][351].
Филателиядә
В. В. Путин фотосурәтләре Россиянең өч почта маркасында[352][353][354], шулай ук Азәрбайҗан[355], КХДР[356], Либерия[357], Молдавия[358], Словакия[359], Словения[360], Украина һәм Үзбәкстан[361] почта маркаларында басыла.
Фильмография
- 2001 — «Путин. Високосный год»[362][363]. Владимир Путин президентлыгының беренче елы турында фильм.
- 2007 — «55» — Никита Михалковның Владимир Путин президентлыгы турындагы документаль фильмы. Путинның 55 еллыгына күрсәтелә.
- 2012 — «Путин, Россия и Запад» фильмы[364][365].
- 2015 — «Президент» — Владимир Соловьевның тулы метражлы документаль фильмы.
- 2015 — «Крым. Путь на Родину» — Андрей Кондрашовның тулы метражлы документаль фильмы.
- 2015 — «Миропорядок» — Владимир Соловьевның тулы метражлы документаль фильмы.
- 2016 — «Украина в огне» — Игорь Лопатенкның Америка тулы метражлы документаль фильмы.
- 2017 — «Интервью с Путиным» — Оливер Стоунның дүрт серияле Америка документаль фильмы.
- 2017 — «Большой, любимый, дорогой» — «Унынчы муза» балалар киностудиясенең Россия кыска метражлы нәфис фильмы.
- 2018 — «Валаам» — Андрей Конновның документаль фильмы.
- 2018 — «Миропорядок 2018» — Андрей Конновның Россия документаль фильмы.
- 2018 — «Путин» — Андрей Кондрашовның Россия тулы метражлы фильмы.
- 2018 — «Свидетели Путина» — Виталий Манскийның документаль фильмы.
- 2018 — «Дело Собчака» —Вера Кричевскаяның документаль фильмы.
- 2019 — «В борьбе за Украину» — Игорь Лопатенкның Америка тулы метражлы документаль фильмы.
- 2020 — «Путин: история русского шпиона»[366] Британия мини-сериалы. Өч серияле документаль фильм[367].
- 2024 — Tucker Carlson Network видеоплатформасына нигез салучы журналист Такер Карлсонга интервью[368].
Бүләкләре һәм мактаулы исемнәре
- Владимир Путин 2007 елда Time Америка журналы версиясе буенча «Ел кешесе» дип атала[3].
2013, 2014, 2015 һәм 2016 елларда Путин Forbes Америка журналы версиясе буенча дөньяның иң абруйлы кешеләре исемлегенә керә[3].
Күп кенә Россия һәм чит ил академияләре һәм университетларының мактаулы докторы[3].
Бөек Петр исемендәге милли иҗтимагый премия (2001), «Православие халыкларының бердәмлеген ныгыту буенча күренекле эшчәнлек өчен» премиясе (2002), «Иман һәм тугрылык өчен» Андрей Первозванный премиясе (2004), Конфуция исемендәге тынычлык премиясе (КХР, 2011)[3].
2024 елның язында Чечен Республикасы гудермесындагы Россия спецназ университетына Путин исеме бирелә[369][370].
2025 елның апрелендә этноспорт өлкәсендәге лидерлыгы өчен Бөтендөнья этноспорт федерациясе лауреаты була, бүләк Санкт-Петербургта үткән VII Халыкара этноспорт форумында тапшырыла[371].
Хәрби исеме һәм класслы чин
- Запастагы полковник (1999)[372][373].
- Россия Федерациясенең 1 нче класслы хакыйкый дәүләт киңәшчесе (1997 елның 3 апреле)[374].
Библиография
- Путин В. В. Стратегическое планирование воспроизводства минерально-сырьевой базы региона в условиях формирования рыночных отношений (Санкт-Петербург и Ленинградская область): дисс. … канд. экон. наук. — Санкт-Петербург, 1997. — 218 с.
- Путин В. В. Избранные речи и выступления. — М.: Книжный мир, 2008. — 471 с.
- Путин В. В. Прямая речь. — М.: Звонница-МГ, Новый ключ, 2016. — Т. 1—3. — 1000 экз.
- Путин В. В. Россия на рубеже тысячелетий // Независимая газета. — 1999. — 30 декабря.
- Владимир Путин Почему трудно уволить человека // Русский пионер. — 2009. — 16 июня.
- Путин В. В. Россия сосредотачивается — вызовы, на которые мы должны ответить // Известия. — 2012. — 16 января.
- Путин В. В. Россия: национальный вопрос // Независимая газета. — 2012. — 23 января.
- Путин В. В. О наших экономических задачах // Ведомости. — 2012. — 30 января. — № 15(3029)
- Путин В. В. Демократия и качество государства //Коммерсантъ. — 2012. — 6 февраля. — № 20/П (4805)
- Путин В. В. Строительство справедливости. Социальная политика для России //Комсомольская правда. — 2012. — 13 февраля.
- Путин В. В. Быть сильными: гарантии национальной безопасности для России // Российская газета. — 2012. — 20 февраля. — № 35(5708)
- Putin V. A Plea for Caution From Russia // The New York Times. — 2013. — September 11.
- Wladimir Putin Offen sein, trotz der Vergangenheit // ZEIT ONLINE[375]. 22. Juni 2021
Искәрмәләр
- ↑ Lenta.ru, «Виктор Зубков утвержден премьер-министром России», 14 сентября 2007
- ↑ Итоговый результат Путина на выборах главы государства составил 87,28%. 21 март 2024 тикшерелде.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 ТАСС, 7 октября 2021. Биография Владимира Путина
- ↑ Putin: Russia’s Choice, (Routledge 2007), by Richard Sakwa, Chapter 9.
- ↑ Judah, Ben, Fragile Empire: How Russia Fell In and Out of Love with Vladimir Putin, Yale University Press, 2013, p. 17
- ↑ Kramer, Andrew E.. Pessimistic Outlook in Russia Slows Investment, and the Economy (18 February 2020).
- ↑ Колесников, А. Владимиру Путину дали семейный номер : [арх. 4 май 2019] : Семья премьера прошла перепись населения // Коммерсантъ. — 2010. — № 193/П [4493] (18 октябрь). — С. 5. [Тикшерелгән 12 апрель 2015]
- ↑ 1 2 В КОРНЯХ У ПРЕЗИДЕНТА. www.mk.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 10 февраль 2019. Архивировано 10 февраль 2019 года.
- ↑ 1 2 От первого лица, 2000, Гл. «Сын»
- ↑ Память народа :: Документ о награде :: Путин Владимир Спиридонович, Медаль «За боевые заслуги». pamyat-naroda.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 15 ноябрь 2015. Архивировано 17 ноябрь 2015 года.
- ↑ Путин Владимир Спиридонович 1911 г. р : [арх. 14 октябрь 2014] // Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941–1945 гг : Электронный банк документов. [Тикшерелгән 12 апрель 2015]
- ↑ Документ о награде: Путин Владимир Спиридонович, Орден Отечественной войны I степени. pamyat-naroda.ru. «Память народа». Мөрәҗәгать итү датасы: 15 ноябрь 2015. Архивировано 17 ноябрь 2015 года.
- ↑ 1 2 ПУТИНА Мария Ивановна это. politike.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 20 гыйнвар 2022 года.
- ↑ Песков пояснил, в каких церквях крестили родителей Путина. ТАСС (7 гыйнвар 2018). Мөрәҗәгать итү датасы: 25 март 2018. Архивировано 26 март 2018 года.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 «Путин». Фильм Андрея Кондрашова. Часть 2. Телеканал «Россия 1» (19 март 2018). Мөрәҗәгать итү датасы: 25 март 2018. Архивировано 24 март 2018 года.
- ↑ Медведев, 2007
- ↑ Профессор Д. Момот о В.В. Путине и их тренере Усвяцове Л.И ~ Проза (Быль). www.chitalnya.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 24 сент. 2022 г.. Архивировано 12 апрель 2021 года.
- ↑ Путин в кино: почему не сложилась карьера актёра. Как каскадёр Владимир Путин снимался на «Ленфильме» в 1970-х. Gazeta.ru (14 декабрь 2017). Мөрәҗәгать итү датасы: 2 гыйнвар 2018. Архивировано 3 гыйнвар 2018 года.
- ↑ От первого лица, 2000, Гл. «Студент»
- ↑ Путин Владимир Владимирович. Выпускники — Исполнительная власть. Юридический факультет Санкт-Петербургского университета. Мөрәҗәгать итү датасы: 30 июль 2013. Архивировано 13 август 2013 года.
- ↑ Биография Владимира Путина. tass.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 28 май 2022. Архивировано 4 ноябрь 2019 года.
- ↑ Геворкян Н. П., Тимакова Н. А., Колесников А. И. От первого лица. Разговоры с Владимиром Путиным. — Вагриус, 2000. — ISBN 5-264-00257-6. 22 август 2009 елда.архивланган
- ↑ 1 2 Биография Владимира Путина. Российская газета (18 ноябрь 2008). Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июль 2016. Архивировано 1 июль 2016 года.
- ↑ 1 2 АИФ: Владимир Путин объяснил свои амбиции на президентство. Аргументы и факты, 18.10.2011. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 февраль 2012. Архивировано 27 май 2012 года.
- ↑ 1 2 Роман Шлейнов. Николай Токарев: путь от КГБ до «Транснефти». Ведомости (11 февраль 2013). Мөрәҗәгать итү датасы: 9 декабрь 2016. Архивировано 25 ноябрь 2016 года.
- ↑ Путин и Золотов рассказали о своём участии в событиях августа 1991 года. Росбизнесконсалтинг (22 май 2018). Мөрәҗәгать итү датасы: 22 май 2018. Архивировано 22 май 2018 года.
- ↑ 1 2 Биография Владимира Владимировича Путина. www.gazeta.ru (27 февраль 2001). Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июль 2016. Архивировано 6 март 2018 года.
- ↑ * Распоряжение мэра Ленинграда от 28 июня 1991 года № 15-р «Об образовании комитете по внешним связям»
- Распоряжение мэра Ленинграда от 15 июля 1991 года N 59-р «О комитете по внешним связям при мэрии Ленинграда»
- ↑ 1 2 * Биография Владимира Владимировича Путина Архивная копия от 6 март 2018 на Wayback Machine // Газета.ру, 27.02.2001
- Событие. Восьмилетка Владимира Путина // km.ru, 26.03.2009
- ↑ Вести.Ru, 15 марта 2018. Путин планировал работать таксистом в Петербурге. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 16 март 2018 года.
- ↑ 1 2 3 Владимир Владимирович Путин. Биография. Официальный сайт Президента России. Мөрәҗәгать итү датасы: 22 сентябрь 2015. Архивировано 28 сентябрь 2015 года.
- ↑ 1 2 Рой Медведев, «Два президента. Борис Ельцин и Владимир Путин (К выходу в свет книги Б. Н. Ельцина „Президентский марафон“)» Архивная копия от 5 май 2011 на Wayback Machine
- ↑ Юмашев рассказал, как Путин получил работу в Кремле. «Коммерсантъ» (22 нояб. 2019 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 22 ноябрь 2019. Архивировано 23 ноябрь 2019 года.
- ↑ ГКУ объявляет войну коррупции Архивная копия от 25 май 2008 на Wayback Machine // Коммерсантъ, 27.05.1997
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 25.05.1998 г. № 575. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 февраль 2017. Архивировано 27 февраль 2017 года.
- ↑ 1 2 Владимир Путин: у меня большой опыт работы в КГБ СССР. Коммерсант (30 июль 1998). Мөрәҗәгать итү датасы: 30 июль 2019. Архивировано 30 июль 2019 года.
- ↑ Кремлёвская чистка Архивная копия от 25 май 2008 на Wayback Machine // Коммерсантъ, 26.05.1998
- ↑ Указ президента России от 25.07.1998 № 886 «О Путине В. В.» Мөрәҗәгать итү датасы: 8 октябрь 2010. Архивировано из оригинала 3 июнь 2011 года.
- ↑ Событие. Восьмилетка Владимира Путина. Финмаркет (26 март 2009). Мөрәҗәгать итү датасы: 28 февраль 2012.
- ↑ КГБ во власти и бизнесе Архивная копия от 4 сентябрь 2012 на Wayback Machine // Коммерсантъ, 23.12.2002
- ↑ Каталог записей - Search RSL. search.rsl.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 26 февраль 2022 года.
- ↑ Титульник диссертации. Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июль 2016. Архивировано 24 сентябрь 2015 года.
- ↑ Вартанов М. Путина не смогли завалить «чёрные рецензенты» Архивная копия от 18 август 2016 на Wayback Machine // Gazeta.Ru, 28.03.2006
- ↑ Федосеев Владимир Анатольевич. Мөрәҗәгать итү датасы: 13 декабрь 2019. Архивировано из оригинала 2 декабрь 2013 года.
- ↑ 1 2 3 Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 743—744
- ↑ От Дагестана до Москвы через Грозный. «Коммерсантъ» (2 август 2004). Мөрәҗәгать итү датасы: 25 май 2022. Архивировано 25 май 2022 года.
- ↑ Отрывок из книги Петра Авена «Время Березовского»: интервью с Валентином Юмашевым / Классный журнал / Русский пионер. ruspioner.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 25 май 2022. Архивировано 8 июнь 2022 года.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 «Но потом, как видите, втянулся». «Коммерсантъ» (29 мар. 2020 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 28 июль 2021 года.
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 09.08.1999 г. № 1012. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 март 2022 года.
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 09.08.1999 г. № 1011. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 февраль 2017. Архивировано 27 июнь 2021 года.
- ↑ Телеобращение Ельцина: полный текст. gazeta.lenta.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 20 декабрь 2006. Архивировано 23 гыйнвар 2009 года.
- ↑ [1] Архивная копия от 14 ноябрь 2021 на Wayback Machine Результаты голосования
- ↑ «Как Верховный суд РФ рассматривает дела террористов» // Коммерсантъ, 18 марта 2005
- ↑ Чеченская Республика Ичкерия в августе-сентябре 1999 года // Igpi.Ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 2 сентябрь 2012. Архивировано из оригинала 3 гыйнвар 2017 года.
- ↑ 1 2 Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 768
- ↑ Президент России Борис Ельцин, объявив сегодня о своей отставке с поста главы государства, возложил исполнение обязанностей президента на председателя Правительства Владимира Путина Архивная копия от 28 июнь 2021 на Wayback Machine // Официальный сайт президента России, 31 декабря 1999
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 31.12.1999 г. № 1763. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 1 октябрь 2021 года.
- ↑ Вступление Владимира Путина в должность президента России //Москва, Кремль 7 мая 2000. Мөрәҗәгать итү датасы: 10 май 2015. Архивировано из оригинала 5 март 2016 года.
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 17.05.2000 г. № 861. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 февраль 2017. Архивировано 8 июнь 2021 года.
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 24.02.2004 г. № 264. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 февраль 2017. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ Операция "Чистые головы". Коммерсантъ (1 мар. 2004 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 8 июнь 2021 года.
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 05.03.2004 г. № 300. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 февраль 2017. Архивировано 8 июнь 2021 года.
- ↑ Владимир Путин лидирует на выборах президента России. /www.putin2004.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 24 сент. 2022 г..
- ↑ Вступление Владимира Путина в должность президента России //Москва, Кремль 7 мая 2004. Мөрәҗәгать итү датасы: 11 февраль 2020. Архивировано из оригинала 2 октябрь 2015 года.
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 12.09.2007 г. № 1184. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 февраль 2017. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 14.09.2007 г. № 1202. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 февраль 2017. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ Выступление Владимира Путина на церемонии вступления Дмитрия Медведева в должность президента России. Мөрәҗәгать итү датасы: 11 май 2015. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ Путин на втором месте в списке Time «100 самых влиятельных людей мира». Перевод статьи Мадлен Олбрайт. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 14 июнь 2021 года.
- ↑ оригинал. Мөрәҗәгать итү датасы: 2 май 2008. Архивировано 25 август 2013 года.
- ↑ Вторая чеченская война официально завершена. РИА Новости (16 апрель 2009). Мөрәҗәгать итү датасы: 10 июнь 2021. Архивировано 10 июнь 2021 года.
- ↑ Хроника второй чеченской войны. КоммерсантЪ (30 сентябрь 2015). Мөрәҗәгать итү датасы: 10 июнь 2021. Архивировано 10 июнь 2021 года.
- ↑ Млечин, 2012, Николай Патрушев. Неодворяне у власти и в бизнесе
- ↑ Путин назвал самые сложные моменты своего президентства // РБК, 19.12.2019. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ В.Путин подписал Гражданский процессуальный кодекс РФ и закон о введении его в действие // правовой дайджест СМИ Санкт-Петербурга [недоступная ссылка — история]. www.kadis.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 24 сент. 2022 г..
- ↑ При Генпрокуратуре создан Следственный комитет — Борис Ямшанов — «Следствие поправок» — Российская газета — Владимир Путин подписал закон, поставивший … Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июль 2016. Архивировано 14 июнь 2021 года.
- ↑ В. Путин предложил объединить Верховный и Высший арбитражный суд :: Общество :: Top.rbc.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 22 июнь 2013. Архивировано из оригинала 24 июнь 2013 года.
- ↑ Судный день. Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июль 2016. Архивировано 7 август 2016 года.
- ↑ Томас Грэм. Царь — модернизатор // The Wall Street Journal, 22 января 2008
- ↑ Индия вышла на 4-е место по размеру золотовалютных резервов в мире. «Прайм» (15 март 2021). — «согласно последним обнародованным данным Центробанка России на 5 марта, золотовалютные резервы Российской Федерации составляют 580,1 миллиарда долларов, это пятый показатель в мире.» Мөрәҗәгать итү датасы: 1 сентябрь 2021.
- ↑ Основные социально-экономические индикаторы уровня жизни населения. Федеральная служба государственной статистики (15 июль 2006). Мөрәҗәгать итү датасы: 14 июнь 2022. Архивировано из оригинала 15 июнь 2006 года.
- ↑ Уровень бедности и глубина бедности. www.demoscope.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 19 гыйнвар 2007. Архивировано 14 июнь 2021 года.
- ↑ 1 2 Двадцать лет вместе. «Коммерсантъ» (10 май 2020). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 2 март 2022 года.
- ↑ Индексы производства по отдельным видам экономической деятельности Российской Федерации в % к 1992 году Архивная копия от 14 июнь 2021 на Wayback Machine // Росстат
- ↑ ТАСС, 11 февраля 2019. История нацпроектов в России
- ↑ Последствия вступления России в ВТО в масштабе секторов и всей экономики. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 21 декабрь 2018 года.
- ↑ Путин — о нацпроектах Архивная копия от 27 март 2008 на Wayback Machine // Росбалт, 26 апреля 2007
- ↑ Близок час растраты: куда приведет Россию использование средств из Фонда национального благосостояния. Forbes.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 14 июнь 2022. Архивировано 14 сентябрь 2019 года.
- ↑ Поступление иностранных инвестиций по типам Архивная копия от 13 февраль 2022 на Wayback Machine // Росстат
- ↑ Хроники 1999–2009 гг.: «Обязан посадить». «Ведомости» (23 март 2009). Мөрәҗәгать итү датасы: 24 март 2009. Архивировано из оригинала 26 март 2009 года.
- ↑ [РБК, 14 сентября 2023. ЕС перестал называть российских бизнесменов олигархами]
- ↑ Игорь Сечин возглавил совет директоров «Роснефти». «Коммерсантъ» (27 июл. 2004 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 8 июнь 2021 года.
- ↑ Ирина Резник. Прокурорский дисконт. Ведомости, № 180 (1954) (25 сентябрь 2007). Мөрәҗәгать итү датасы: 1 февраль 2013. Архивировано из оригинала 8 июнь 2013 года.
- ↑ 1 2 Интервью в эфире программы «Завтрак с Фростом» на телеканале «Би-би-си». kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 29 июль 2021. Архивировано 25 июль 2021 года.
- ↑ Интерфакс, 21 февраля 2022. Путин рассказал, как спросил Клинтона о возможности РФ вступить в НАТО
- ↑ Putin’s Russia Is 20 Years Old and Stronger Than Ever. Or Is It? (2019-12-28). 14 июнь 2022 тикшерелде.
- ↑ Концепция внешней политики Российской Федерации (фактически утратила силу) от 28 июня 2000. docs.cntd.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 март 2022 года.
- ↑ Константиновна, Рыбалко Ольга (13 мар. 2014 г.). «Вторая администрация Дж. Буша-мл. И американо-российские отношения». Вестник Волгоградского государственного университета. Серия 4: История. Регионоведение. Международные отношения (6): 59–65.
- ↑ Отношения Россия – НАТО: новое качество. Декларация глав государств и правительств Российской Федерации и государств – членов НАТО. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 29 июль 2021. Архивировано 24 октябрь 2021 года.
- ↑ Алексей Богатуров. ТРИ ПОКОЛЕНИЯ ВНЕШНЕПОЛИТИЧЕСКИХ ДОКТРИН РОССИИ // Международные процессы. Журнал теории международных отношений и мировой политики. Архивировано из оригинала 1 авг. 2016 г. года.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Магистр иностранных дел. «Коммерсантъ» (9 янв. 2020 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 28 июль 2021 года.
- ↑ ФЕДЕРАЛЬНЫЙ ЗАКОН от 07.06.2007 N 99-ФЗ. Мөрәҗәгать итү датасы: 19 ноябрь 2010. Архивировано из оригинала 3 июнь 2011 года.
- ↑ Россия хочет вернуться на военные базы во Вьетнаме и на Кубе и планирует размещение военных баз на Сейшелах - Газета.Ru | Политика. Архивировано 18 август 2016 года.
- ↑ 1 2 Андре Либих. Владимир Путин и 15 минут его славы // Le Temps, 07.11.2013. Мөрәҗәгать итү датасы: 29 июль 2021. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ Лавров: Выход США из Договора об ограничении ПРО дестабилизировал ситуацию в мире. ВЗГЛЯД.РУ. Мөрәҗәгать итү датасы: 29 июль 2021. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ ВЕДОМОСТИ - Путин не заметил «перезагрузки». Мөрәҗәгать итү датасы: 31 март 2013. Архивировано 25 июль 2014 года.
- ↑ Реакция В.Путина на приближение НАТО к границам РФ. РБК (03 апр 2004). Мөрәҗәгать итү датасы: 14 июнь 2022. Архивировано 14 июнь 2022 года.
- ↑ «Это заколдованный круг. И мы в нем находимся». «Коммерсантъ» (19 нояб. 2018 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 29 июль 2021. Архивировано 17 май 2021 года.
- ↑ Психология власти Крымская исповедь президента Путина. Ведомости. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 март 2022 года.
- ↑ Что ждёт Крым и Севастополь? Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 2 июль 2015 года.
- ↑ Лужков, Юрий Россия. Украина. НАТО. Крым. Известия (31 мар. 2008 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 март 2022 года.
- ↑ Россия и Китай поделят спорные острова (2004-10-21). 14 июнь 2022 тикшерелде.
- ↑ Россия и Китай завершили процесс юридического оформления госграницы. Мөрәҗәгать итү датасы: 8 октябрь 2010. Архивировано 4 ноябрь 2004 года.
- ↑ Мюнхенская речь Путина | ИноСМИ - Всё, что достойно перевода. Мөрәҗәгать итү датасы: 31 март 2013. Архивировано 3 апрель 2013 года.
- ↑ Путин: развёртывание системы ПРО США грозит обнулить российский ядерный потенциал - Интерфакс. Мөрәҗәгать итү датасы: 31 март 2013.
- ↑ Польша обеспокоена информацией о размещении комплексов «Искандер» в Калининградской обл. — РосБизнесКонсалтинг. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 декабрь 2013. Архивировано 1 сентябрь 2018 года.
- ↑ Заявление по итогам встречи в верхах в Бухаресте – обнародовано главами государств и правительств, участвовавшими в заседании Североатлантического совета в Бухаресте 3 апреля 2008 г. NATO. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 2 апрель 2022 года.
- ↑ Civil.Ge | What NATO Summit Declaration Says on Georgia. old.civil.ge. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 14 сентябрь 2017 года.
- ↑ Russia army vows steps if Georgia and Ukraine join NATO. www.reuters.com (11 апр. 2008 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 17 октябрь 2015 года.
- ↑ Путин обещает предметно поддержать Абхазию и Южную Осетию. Известия (3 апр. 2008 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 март 2022 года.
- ↑ Путин и Хаджимба подписали новый договор между Россией и Абхазией. Мөрәҗәгать итү датасы: 24 ноябрь 2014. Архивировано 5 март 2013 года.
- ↑ Неудивительно, что им нравится Путин Архивная копия от 14 август 2011 на Wayback Machine // The Times, 4 декабря 2007, Перевод на русский Архивная копия от 8 июнь 2021 на Wayback Machine
- ↑ Дифирамбы Ельцину // The Guardian, 25 апреля 2007 (оригинал публикации: Toasting Yeltsin Архивная копия от 24 апрель 2011 на Wayback Machine // // The Guardian, 25 April 2007)
- ↑ Choosing Order Before Freedom. Time. Мөрәҗәгать итү датасы: 2017-13-10. Архивировано 9 июль 2021 года.
- ↑ Президент России. special.kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 февраль 2017. Архивировано 27 февраль 2017 года.
- ↑ Лукашенко назначил Путина главой союзного Совмина - Телеграф Новости | В Беларуси. web.archive.org (22 янв. 2009 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 10 июль 2016. Архивировано из оригинала 22 гыйнвар 2009 года.
- ↑ Примечание: это не рейтинг политика, а именно «индекс доверия». Индекс доверия рассчитывался ВЦИОМ как разница между рейтингом и антирейтингом. Подробности см. в первоисточнике Архивная копия от 17 октябрь 2011 на Wayback Machine:
- ↑ Грузия не ожидала жёсткой реакции России на удар по Южной Осетии 22 августа 2008 года
- ↑ ВЕДОМОСТИ - Президент и премьер поспорили о своевременности ввода войск в Южную Осетию. Мөрәҗәгать итү датасы: 31 март 2013. Архивировано 12 август 2012 года.
- ↑ Россия сообщила ООН о признании независимости Абхазии и Южной Осетии Архивная копия от 7 апрель 2022 на Wayback Machine 26.08.2008
- ↑ Путин нацеливается на евразийский экономический союз. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 8 июнь 2021 года.
- ↑ Главы правительств стран СНГ подписали договор о создании зоны свободной торговли. Росбалт. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 март 2022 года.
- ↑ Путин вошёл в пятёрку самых влиятельных людей мира по версии Forbes. РИА Новости (4 ноябрь 2010). Мөрәҗәгать итү датасы: 3 июнь 2012. Архивировано 22 июнь 2012 года.
- ↑ Самые влиятельные люди мира — 2011 | Forbes.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 4 ноябрь 2011. Архивировано из оригинала 5 ноябрь 2011 года.
- ↑ Путин предложил Европе экономический альянс от Владивостока до Лиссабона. Lenta.RU. Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июль 2016. Архивировано 30 май 2016 года.
- ↑ Lenta.ru: Россия: Путин назвал операцию в Ливии бессовестным крестовым походом. Мөрәҗәгать итү датасы: 31 март 2013. Архивировано 3 апрель 2013 года.
- ↑ Голосование в СБ ООН по проекту сирийской резолюции. Реакция, комментарии | РИА Новости. Мөрәҗәгать итү датасы: 31 март 2013. Архивировано 3 апрель 2013 года.
- ↑ Праздник не помешал публикации постановления ЦИК о победе В. Путина // Top.rbc.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 8 март 2012. Архивировано из оригинала 10 март 2012 года.
- ↑ Путин в третий раз возглавил Россию. РИА Новости. Мөрәҗәгать итү датасы: 8 май 2012. Архивировано 27 май 2012 года.
- ↑ 5 марта 2012 года. В 10:00 по московскому времени в Информационном центре ЦИК России «Выборы-2012» выступил Председатель Центральной избирательной комиссии Российской Федерации Владимир Евгеньевич Чуров: «ПРЕДВАРИТЕЛЬНЫЕ ИТОГИ ГОЛОСОВАНИЯ НА ВЫБОРАХ ПРЕЗИДЕНТА РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ». Мөрәҗәгать итү датасы: 6 март 2012. Архивировано 7 июнь 2012 года.
- ↑ Г.А. Зюганов: «Мы не признаем выборы, считаем их нелегитимными, нечестными и непрозрачными!» Пресс-конференция в избирательном штабе КПРФ. kprf.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 26 март 2022 года.
- ↑ Лидеры «ЯБЛОКА» выступили на митинге «За честные выборы!» на Пушкинской площади | Партия ЯБЛОКО. Мөрәҗәгать итү датасы: 6 март 2012. Архивировано 1 гыйнвар 2014 года.
- ↑ Другая Россия. Новости. Путина вернули в Кремль эгоизм и трусость вождей оппозиции. web.archive.org (2 янв. 2014 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 10 июль 2016. Архивировано из оригинала 2 гыйнвар 2014 года.
- ↑ Краткое заявление ассоциации «ГОЛОС» по итогам наблюдения хода выборов Президента России, назначенных на 4 марта 2012 г. — Ассоциация «ГОЛОС». web.archive.org (11 мар. 2012 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 10 июль 2016. Архивировано из оригинала 11 март 2012 года.
- ↑ Каталог. rusmarka.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 15 июнь 2021 года.
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 08.05.2012 г. № 612. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 9 май 2018 года.
- ↑ Дробот Е. В. Россия — Украина: возможности и риски // Российская академия народного хозяйства и государственной службы при президенте Российской Федерации, Выборгский филиал. Выборг, 2016
- ↑ Sanshiro Hosaka The Kremlin's Active Measures Failed in 2013: That's When Russia Remembered Its Last Resort—Crimea // Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization. — В. 3. — Т. 26. — С. 321–364. — ISSN 1940-4603.
- ↑ ТАСС, 9 марта 2015. Путин объяснил, в связи с чем принял решение возвратить Крым в состав России
- ↑ Анастасия Корня, Елена Мухаметшина, Ольга Чуракова. За счёт чего Владимир Путин установил выборный рекорд. Ведомости (19 март 2018). Мөрәҗәгать итү датасы: 20 март 2018. Архивировано 20 март 2018 года.
- ↑ Владимир Путин вступил в должность Президента России [рус.]. 7 май 2018 тикшерелде.
- ↑ Путин вступил в должность президента России [рус.], Известия (2018-05-07). 7 май 2018 тикшерелде.
- ↑ Разбираемся в конституционных поправках. www.advgazeta.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 7 июнь 2022.
- ↑ 1 2 3 4 «Идеальный шторм». С какими вызовами столкнулся Путин в 2020 году // ТАСС, 31.12.2020. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 30 ноябрь 2021 года.
- ↑ Путин сообщил о планах выдвигаться на новый президентский срок. https://ria.ru (8 декабрь 2023). Мөрәҗәгать итү датасы: 8 декабрь 2023.
- ↑ Памфилова огласила итог выборов президента России. 21 март 2024 тикшерелде.
- ↑ В. Путин: По-прежнему велик процент людей, живущих за чертой бедности. РБК. Мөрәҗәгать итү датасы: 31 март 2013. Архивировано 3 апрель 2013 года.
- ↑ Резервный фонд официально прекратил своё существование. РБК (1 февраль 2018). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 1 апрель 2022 года.
- ↑ Путин утвердил доктрину продовольственной безопасности страны. РБК (27 декабрь 2019). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ Силуанов и Кудрин оценили прозвучавшие в послании Путина меры почти в полтриллиона рублей. Коммерсантъ (15 гыйнвар 2020). Мөрәҗәгать итү датасы: 15 гыйнвар 2020. Архивировано 15 гыйнвар 2020 года.
- ↑ Правительство внесло в Госдуму проект повышения пенсионного возраста [рус.], РИА Новости (2018-06-16). 30 октябрь 2018 тикшерелде.
- ↑ Предложения Путина по изменению пенсионного законодательства [рус.], РИА Новости (2018-08-29). 16 апрель 2022 тикшерелде.
- ↑ Минфин: Реализация предложений Путина по изменениям пенсионной системы потребует 500 млрд, РЕН ТВ (2018-08-29). 16 апрель 2022 тикшерелде.
- ↑ Владимир Путин подписал закон о совершенствовании пенсионной системы. Государственная дума. Мөрәҗәгать итү датасы: 4 октябрь 2018. Архивировано 3 октябрь 2018 года.
- ↑ Официальный интернет-портал правовой информации. publication.pravo.gov.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 4 октябрь 2018. Архивировано 4 октябрь 2018 года.
- ↑ Обращение к гражданам России. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 8 апрель 2022 года.
- ↑ Путин подписал закон о кредитных каникулах // ТАСС, 03.04.2020. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 10 апрель 2022 года.
- ↑ Перечень поручений по итогам совещания о санитарно-эпидемиологической обстановке. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 21 март 2022 года.
- ↑ Путин подписал закон о налогообложении процентов по вкладам свыше 1 млн рублей // ТАСС, 01.04.2020. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ В 26 регионах России ввели режим самоизоляции — РИА Новости, 31.03.2020. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 23 гыйнвар 2022 года.
- ↑ Путин обратился к россиянам в связи с распространением коронавируса — РИА Новости, 25.03.2020. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ Путин предоставил россиянам неделю выходных из-за коронавируса // ТАСС. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 1 гыйнвар 2022 года.
- ↑ Путин дал регионам полномочия выбирать режим для борьбы с коронавирусом // ТАСС, 02.04.2020. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 2 апрель 2022 года.
- ↑ Обращение к гражданам России. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 8 апрель 2022 года.
- ↑ Владимир Путин нашёл средство от COVID. Коммерсантъ (11 сентябрь 2020). Мөрәҗәгать итү датасы: 3 сентябрь 2020. Архивировано 11 август 2020 года.
- ↑ Путин сообщил о нескольких десятках заболевших COVID в его окружении. РБК (16 сентябрь 2021). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 12 ноябрь 2021 года.
- ↑ Клепач А. Н. Российская экономика на пути к новой модели развития. Среднесрочные и долгосрочные вызовы и поле решений. Институт исследований и экспертизы ВЭБ.РФ (21 октябрь 2020). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 8 июнь 2021 года.
- ↑ Шойгу назначен министром обороны вместо Сердюкова | РИА Новости. Мөрәҗәгать итү датасы: 31 март 2013. Архивировано 3 апрель 2013 года.
- ↑ Гиперболоид инженеров Путина. «Коммерсантъ» (1 мар. 2018 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 март 2022 года.
- ↑ Баллистическая экономика. «Коммерсантъ» (1 мар. 2018 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 март 2022 года.
- ↑ Обзор ядерной политики — 2018 // Аппарат министра обороны США (на рус. яз.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 18 февраль 2022 года.
- ↑ Mehta, Aaron Nuclear Posture Review puts Russia firmly in crosshairs. Defense News (2 февр. 2018 г.).
- ↑ «Вызов брошен». «Коммерсантъ» (12 мар. 2018 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 5 декабрь 2018 года.
- ↑ РБК, 2 июня 2020. Россия определила четыре случая применения ядерного оружия
- ↑ Putin’s Russia Is 20 Years Old and Stronger Than Ever. Or Is It? (2019-12-28). 14 июнь 2022 тикшерелде.
- ↑ Bloomberg перечислил главные достижения Путина на посту президента // РБК, 30.12.19. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 11 июль 2021 года.
- ↑ «Им не о чем говорить». Газета.Ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июль 2016. Архивировано 18 август 2016 года.
- ↑ Б. Обама опроверг предположения о плохих отношениях с В. Путиным — РосБизнесКонсалтинг. Мөрәҗәгать итү датасы: 10 август 2013. Архивировано 22 гыйнвар 2019 года.
- ↑ Б. Обама отменил встречу с В. Путиным в Москве // Top.rbc.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 7 август 2013. Архивировано из оригинала 10 август 2013 года.
- ↑ Трамп несбывшихся надежд. «Коммерсантъ» (29 дек. 2017 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 5 апрель 2022 года.
- ↑ В новый год без Вашингтона. «Коммерсантъ» (18 дек. 2017 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 5 апрель 2022 года.
- ↑ Байден назвал непродуктивным введение новых санкций против Nord Stream 2 // РБК, 26.05.2021. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 2 апрель 2022 года.
- ↑ ТАСС, 16 февраля 2022. Байден заявил, что Запад в случае агрессии против Украины остановит «Северный поток — 2»
- ↑ РБК, 27 сентября 2023. Ученые из Норвегии зафиксировали четыре взрыва на «Северных потоках»
- ↑ Телефонный разговор с Президентом США Джозефом Байденом. kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 26 март 2022 года.
- ↑ О чём говорили Путин и Байден. Главное // ТАСС, 26.01.2021. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 12 ноябрь 2021 года.
- ↑ Соглашение между Россией и США о продлении ДСНВ вступило в силу // ТАСС, 03.02.2021. Мөрәҗәгать итү датасы: 2 декабрь 2021. Архивировано 10 ноябрь 2021 года.
- ↑ ТАСС, 1 февраля 2022. Путин: Запад проигнорировал принципиальные требования РФ в ответах по безопасности
- ↑ Грубо выражаясь, к НАТО говоря. Россия и США не договорились ни о чём конкретно, но хоть не разругались совсем // Коммерсантъ, 11.01.2022
- ↑ Что и требовалось торговать. Россия добилась от США и НАТО важных уступок, но не по ключевым вопросам // Коммерсантъ, 13.01.2022
- ↑ Кремль прокомментировал переговоры Путина и Байдена. «Коммерсантъ» (7 дек. 2021 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 27 гыйнвар 2022 года.
- ↑ 1 2 Между Киевом и наковальней. «Коммерсантъ» (8 дек. 2021 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 14 февраль 2022 года.
- ↑ The American Conservative, 8 ноября 2023. Bradley Devlin Why Can’t Anyone Say How Much We’ve Spent on Ukraine? Is the Biden Administration’s inability to provide Congress with an accurate total of aid sent to Ukraine stonewalling or stupidity?
- ↑ gazeta.ru, 23 октября 2022. Виктор Сокирко. Каких «евросолдат» получит Украина. Запад обязался подготовить для ВСУ 15 тыс. бойцов по программам НАТО
- ↑ Известия, 29 июня 2023. Международная помощь Украине достигла €170 млрд
- ↑ «Russia says U.N. Syria draft unacceptable: Itar-Tass». Архивная копия от 28 гыйнвар 2012 на Wayback Machine
- ↑ ТАСС, 28 сентября 2018. Боевое крещение Сирией. О каком российском оружии узнал весь мир. 30 сентября 2015 года началась операция Вооруженных сил РФ в Сирии. ТАСС — о вооружении и военной технике, которые прошли апробацию в Арабской Республике за три года
- ↑ Владимир Путин в ООН и правила поведения для нашего мира Архивная копия от 22 апрель 2021 на Wayback Machine // РИА Новости
- ↑ Основные этапы российской операции в Сирии. «Коммерсантъ» (11 дек. 2017 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 март 2022 года.
- ↑ «В добрый путь». «Коммерсантъ» (11 дек. 2017 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 14 ноябрь 2021 года.
- ↑ Министр обороны доложил Верховному Главнокомандующему о выполнении его приказа по выводу российских войск из Сирии. Департамент информации и массовых коммуникаций Министерства обороны (22 декабрь 2017). Мөрәҗәгать итү датасы: 22 декабрь 2017. Архивировано 23 декабрь 2017 года.
- ↑ M. Kofman, M. Rojansky What Kind of Victory for Russia in Syria? [ингл.] // Military Review : журнал. — С. 6—23. — ISSN 0026-4148.
- ↑ Коммерсантъ, 11 ноября 2023. ВКС России нанесли авиаудары по объектам боевиков в Сирии
- ↑ Что мы знаем о сбитом на турецко-сирийской границе Су-24. BBC News Русская служба (24 ноябрь 2015). Мөрәҗәгать итү датасы: 12 июнь 2022. Архивировано 12 июнь 2022 года.
- ↑ ТАСС, 22 октября 2019. Путин и Эрдоган завершили переговоры в Сочи. Они длились более шести часов
- ↑ Путин и Эрдоган открыли «Турецкий поток» // РБК, 08.01.2020. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 1 апрель 2022 года.
- ↑ ТАСС, 17 июня 2023. Путин показал руководителям стран Африки парафированный проект договора с Украиной
- ↑ РБК, 29 марта 2023. К чему пришли Москва и Киев на переговорах во дворце османских султанов И о каких ключевых разногласиях говорят эксперты
- ↑ Россия и Абхазия подписали новый договор о союзничестве и стратегическом партнёрстве. Мөрәҗәгать итү датасы: 24 ноябрь 2014. Архивировано 5 март 2013 года.
- ↑ Путин и Хаджимба подписали новый договор между Россией и Абхазией. Мөрәҗәгать итү датасы: 24 ноябрь 2014. Архивировано 5 март 2013 года.
- ↑ Путин: Россия по просьбе Лукашенко создала резерв правоохранителей для помощи Беларуси. TUT.BY (27 август 2020). Мөрәҗәгать итү датасы: 27 август 2020. Архивировано из оригинала 27 август 2020 года.
- ↑ «Мы у себя этот миллиард оставим»: Лукашенко заявил о договорённости с Путиным по долгу на $1 млрд. forbes.ru (27 август 2020). Мөрәҗәгать итү датасы: 27 август 2020. Архивировано 28 август 2020 года.
- ↑ Интеграции открыли путь. «Коммерсантъ» (5 нояб. 2021 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 26 ноябрь 2021 года.
- ↑ Совместное заявление Председателя Правительства Российской Федерации и Премьер-министра Республики Беларусь о текущем развитии и дальнейших шагах по углублению интеграционных процессов в рамках Союзного государства. 10.09.2021. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 20 март 2022 года.
- ↑ Две страны — одна экономика. «Коммерсантъ» (10 сент. 2021 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 15 март 2022 года.
- ↑ Победа пришла откуда не ждали. «Коммерсантъ» (30 дек. 2020 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 21 ноябрь 2021 года.
- ↑ РБК, 30 сентября 2023. Более 100 тыс. жителей Нагорного Карабаха уехали в Армению
- ↑ РБК, 28 сентября 2023. Глава Карабаха подписал указ о прекращении существования республики
- ↑ РБК, 28 сентября 2023. МИД России предупредил Армению о последствиях ратификации статута МУС
- ↑ Сирийская партия: как на инициативы Путина в ООН отреагировал Запад. Мөрәҗәгать итү датасы: 29 сентябрь 2015. Архивировано 30 сентябрь 2015 года.
- ↑ Путин в Иерусалиме предложил созвать новый саммит пяти государств // РБК, 23.01.2020. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 28 гыйнвар 2020 года.
- ↑ Путин инициировал встречу глав стран—постоянных членов Совбеза ООН. «Коммерсантъ» (23 янв. 2020 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 28 гыйнвар 2020 года.
- ↑ Китай поддержал инициативу Путина о саммите постоянных членов Совбеза ООН // РБК, 24.01.2020. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 3 апрель 2022 года.
- ↑ Александр Андреев. Поворот на Восток. www.ria.ru. РИА Новости (21 май 2014). Мөрәҗәгать итү датасы: 27 март 2017. Архивировано 28 март 2017 года.
- ↑ 1 2 Has Russia’s Pivot to Asia Worked? thediplomat.com. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 2 апрель 2022 года.
- ↑ Газопровод «Якутия — Хабаровск — Владивосток» получил название «Сила Сибири» Архивная копия от 4 декабрь 2019 на Wayback Machine // News.Ykt.Ru
- ↑ Россия начала поставки газа в Китай по газопроводу «Сила Сибири». ТАСС. Мөрәҗәгать итү датасы: 2 декабрь 2019. Архивировано 2 декабрь 2019 года.
- ↑ Путин заявил об отсутствии планов по созданию военного союза с Китаем // РБК, 19.12.2019. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ РБК, 24 февраля 2023. Китай опубликовал план урегулирования конфликта на Украине из 12 пунктов
- ↑ РИА Новости, 21 марта 2023. «На верной стороне истории». О чем договорились Путин и Си Цзиньпин
- ↑ Известия, 18 октября 2023. Путин рассказал подробности переговоров с Си Цзиньпином в Пекине. Путин: с главой КНР обсуждались двусторонняя повестка и Ближний Восток
- ↑ ТАСС, 22 марта 2023. «Новая глава в отношениях»: мировые СМИ о визите Си Цзиньпина в Россию
- ↑ Ведомости, 16 октября 2023. В графике Путина — посещение глобального форума, полномасштабные переговоры с Си и встречи с еще четырьмя лидерами
- ↑ Коммерсантъ, 21 марта 2023. Главные заявления Владимира Путина и Си Цзиньпина по итогам переговоров в Кремле
- ↑ ТАСС, 9 апреля 2024. МИД РФ: государственный визит Путина в Китай предстоит в 2024 году
- ↑ Керченский мост будет автомобильным и железнодорожным. ТАСС (19 март 2014). Мөрәҗәгать итү датасы: 8 февраль 2018. Архивировано 18 май 2018 года.
- ↑ Shaun Walker. Russia's bridge link with Crimea moves nearer to completion (ингл.). the Guardian (31 август 2017). Мөрәҗәгать итү датасы: 7 июнь 2018. Архивировано 14 сентябрь 2021 года.
- ↑ Открытие автодорожной части Крымского моста [рус.], Kremlin.ru (2018-05-15). 16 апрель 2022 тикшерелде.
- ↑ Путин открыл железнодорожное движение по Крымскому мосту. ТАСС. Мөрәҗәгать итү датасы: 23 декабрь 2019. Архивировано 13 апрель 2020 года.
- ↑ Киев назвал ключевую тему разговора Путина с Зеленским Архивная копия от 11 июль 2019 на Wayback Machine // РБК, 11.07.2019
- ↑ «Есть ли потепление? Я думаю, что да». «Коммерсантъ» (9 дек. 2019 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 12 декабрь 2019 года.
- ↑ Совместно согласованные итоги Парижского саммита «Нормандского формата». kremlin.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 12 декабрь 2019 года.
- ↑ Остросюжетная внешняя политика. «Коммерсантъ» (30 дек. 2021 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 28 июль 2022. Архивировано 22 гыйнвар 2022 года.
- ↑ Путин заявил Шольцу и Макрону о намерении подписать указ о признании ДНР и ЛНР. Ведомости. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 17 март 2022 года.
- ↑ РБК, 8 мая 2017. Путин навестил своего бывшего начальника по резидентуре КГБ в Дрездене
- ↑ Николай Токарев: путь от КГБ до «Транснефти». Ведомости. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 25 март 2022 года.
- ↑ Почему Путин сказал, что помилует Ходорковского | ИноСМИ. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 14 июнь 2021 года.
- ↑ Освобождение Михаила Ходорковского — милость князя Путина | ИноСМИ. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 7 июнь 2021 года.
- ↑ 2014 Executive Orders Signed by Barack Obama. National Archives (26 авг. 2016 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 март 2022 года.
- ↑ РБК, 29 марта 2016. Информационный вброс: что известно про друга президента Сергея Ролдугина
- ↑ Часов не замечает: к кому и на сколько опаздывал Путин. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 1 апрель 2022 года.
- ↑ Elizabeth A. Wood Архивная копия от 9 июль 2021 на Wayback Machine Wilson Center Home
- ↑ Wood, Elizabeth. Personal Attacks on Vladimir Putin, 2011–12 // Roots of Russia’s War in Ukraine. — Washington, D.C. : Woodrow Wilson Center Press, 2016. — P. 103—104. — ISBN 9780231801386.
- ↑ РБК, 13 января 2024. Экс-премьер Польши заявил о «глубоко тревожной» ситуации на Украине
- ↑ РБК, 22 июня 2024. Идеолог Brexit заявил, что конфликт Москвы и Киева спровоцировал Запад
- ↑ 25 лет коррупционной «заразе». Газета.Ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 октябрь 2022. Архивировано 27 октябрь 2022 года.
- ↑ ТАСС, 10 февраля 2023. Кого из бывших губернаторов приговорили к реальным срокам заключения
- ↑ РБК, 1 декабря 2022. Суд приговорил братьев Магомедовых к 19 и 18 годам лишения свободы
- ↑ Lenta.ru, 12 b.kz 2024/ В Госдуме раскрыли масштаб воровства в Минобороны
- ↑ Коммерсантъ, 13 июля 2024. В деле бывшего замминистра обороны Иванова могут появиться новые фигуранты
- ↑ Ernst & Young отметила снижение коррупционных рисков в России. Ведомости. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 8 апрель 2022 года.
- ↑ РБК, 17 марта 2023. Суд в Гааге выдал ордер на арест Путина и Львовой-Беловой
- ↑ Гнездилов А. Иван Ильин и идеология Кремля // Демократ, 12.22 Архивная копия от 5 гыйнвар 2023 на Wayback Machine, с. 14—18
- ↑ В поисках мудрости. Коммерсант. Власть. Мөрәҗәгать итү датасы: 9 гыйнвар 2019. Архивировано 10 гыйнвар 2019 года.
- ↑ Цели Путина, идеология России. Frankfurter Allgemeine Zeitung. Мөрәҗәгать итү датасы: 9 гыйнвар 2019. Архивировано 10 гыйнвар 2019 года.
- ↑ Тьерри де Монбриаль Русский дневник: 1977—2011. — М., Аспект-Пресс, 2019. — ISBN 978-5-7567-1027-4. — с. 447
- ↑ Путин дал интервью агентству «Ассошиэйтед Пресс» и Первому каналу — Российская газета. Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июль 2016. Архивировано 7 сентябрь 2013 года.
- ↑ В.Путин подтвердил, что он «настоящий либерал». РБК. Мөрәҗәгать итү датасы: 15 июнь 2018. Архивировано 15 июнь 2018 года.
- ↑ Путин: Самый большой националист в России - это я. Ведомости. Мөрәҗәгать итү датасы: 15 июнь 2018. Архивировано 23 сентябрь 2018 года.
- ↑ Путин счел лозунг «Россия для русских» вредным для страны (17 фев 2021).
- ↑ Песков: Путин относится к монархии без оптимизма. Ведомости (15 март 2017). Мөрәҗәгать итү датасы: 10 сентябрь 2017. Архивировано 9 октябрь 2017 года.
- ↑ Путин: Мне до сих пор нравятся коммунистические идеи, я не выбрасывал партбилет. Ведомости. Мөрәҗәгать итү датасы: 9 гыйнвар 2019. Архивировано 10 гыйнвар 2019 года.
- ↑ Путин и Сталин: в чем проблема «демонизации» истории. РБК. Мөрәҗәгать итү датасы: 6 март 2023.
- ↑ РБК, 26 января 2016. Александр Резник. Назад в будущее: почему Путин критикует Ленина
- ↑ ТАСС, 16 октября 2023. Путин назвал чушью западный порядок, основанный на правилах
- ↑ * В. Путин рассказал, каким должен быть новый учебник истории России Архивная копия от 2 июнь 2013 на Wayback Machine // РБК, 19.02.2013
- Д. Ливанов: Изучение истории России закончится на В. Путине Архивная копия от 22 июнь 2013 на Wayback Machine // РБК, 17.06.2013
- ↑ 1 2 Послание Федеральному Собранию Российской Федерации. Мөрәҗәгать итү датасы: 8 октябрь 2010. Архивировано 29 июнь 2009 года.
- ↑ Путин рассказал учёным о подрывной роли Ленина в российской истории Архивная копия от 21 гыйнвар 2016 на Wayback Machine // Интерфакс
- ↑ Путин ответил на вопрос о выносе тела Ленина из Мавзолея // РБК, 19.12.19. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 2 апрель 2022 года.
- ↑ Путин заявил, что его удивила резолюция ЕП об исторической памяти. РИА Новости (20 декабрь 2019). Мөрәҗәгать итү датасы: 25 декабрь 2019. Архивировано 25 декабрь 2019 года.
- ↑ Москва раскритиковала Европарламент из-за принятия «антисоветской» резолюции. Интерфакс (20 сентябрь 2019). Мөрәҗәгать итү датасы: 25 декабрь 2019. Архивировано 25 декабрь 2019 года.
- ↑ Sergey Radchenko. Vladimir Putin Wants to Rewrite the History of World War II [неопр.]. Foreign Policy. Мөрәҗәгать итү датасы: 15 февраль 2023. Архивировано 20 февраль 2022 года.
- ↑ Путин назвал одной из причин пугачевского восстания ослабление центральной власти (2022-10-05). 28 февраль 2023 тикшерелде.
- ↑ Интерфакс, 18 января 2023. Путин заявил, что РФ не напоминала об участии европейцев в блокаде Ленинграда из-за толерантности
- ↑ Пленарное заседание восьмого Восточного экономического форума. Президент России Владимир Путин принял участие в пленарном заседании восьмого Восточного экономического форума. Официальный сайт президента России (12 сентябрь 2023). Мөрәҗәгать итү датасы: 31 август 2024.
- ↑ Глава ЕК заявила, что некоторые политики в ЕС «мутят воду» насчет Украины. РБК (30 август 2024). Мөрәҗәгать итү датасы: 31 август 2024.
- ↑ Владимир Путин рассказал о своём крещении. 7 января 2012 Архивная копия от 24 октябрь 2012 на Wayback Machine //Православие и мир
- ↑ Председатель правительства В. В. Путин поздравил Святейшего Патриарха Кирилла с третьей годовщиной интронизации / Патриархия.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 29 гыйнвар 2013. Архивировано 1 февраль 2013 года.
- ↑ Путин на Рождество призвал помогать нуждающимся и проявлять милосердие // НТВ.Ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 8 гыйнвар 2013. Архивировано 7 гыйнвар 2013 года.
- ↑ Howard, Caroline The World's Most Powerful People 2013. Forbes. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 14 март 2017 года.
- ↑ РИА-Новости: Путин сместил Обаму с первого места в рейтинге Forbes. Мөрәҗәгать итү датасы: 30 октябрь 2013. Архивировано 31 октябрь 2013 года.
- ↑ «Russian autocrat Vladimir Putin scores the highest points in 2013 because he so frequently shows his strength at home and on the global stage» (источник Архивная копия от 13 март 2022 на Wayback Machine)
- ↑ Путин возглавил рейтинг самых влиятельных людей мира по версии Forbes. Аксель Шпрингер Раша (5 ноябрь 2014). — ««…за год, когда Путин присоединил Крым, устроил опосредованную войну на Украину и подписал сделку стоимостью более 70 млрд долларов на строительство газопровода с Китаем (это крупнейший строительный проект на планете), наш выбор кажется просто пророческим», — указывает журнал.» Мөрәҗәгать итү датасы: 5 ноябрь 2014. Архивировано 5 ноябрь 2014 года.
- ↑ Путин в четвертый раз признан самым влиятельным человеком мира по версии Forbes. Газета.Ru. Rambler&Co (14 декабрь 2016). Мөрәҗәгать итү датасы: 14 декабрь 2016. Архивировано 15 декабрь 2016 года.
- ↑ Путин назвал себя голубем с железными крыльями. РБК. Мөрәҗәгать итү датасы: 2 сентябрь 2015. Архивировано 24 октябрь 2015 года.
- ↑ Песков рассказал о своей правдивости. РБК (18 гыйнвар 2018). Мөрәҗәгать итү датасы: 18 гыйнвар 2018. Архивировано 14 март 2018 года.
- ↑ Путин рассказал об отказе от алкогольного напитка. Lenta.RU. Мөрәҗәгать итү датасы: 15 февраль 2023. Архивировано 15 февраль 2023 года.
- ↑ Путин рассказал о том, чем может заняться после ухода с поста. РБК (25 янв 2021). Мөрәҗәгать итү датасы: 15 февраль 2023. Архивировано 15 февраль 2023 года.
- ↑ Известия, 31 августа 2008. Премьер-министр РФ Владимир Путин посетил в воскресенье заповедник дальневосточного отделения РАН и ознакомился с программой по изучению и спасению уссурийских тигров
- ↑ Российская газета, 29 апреля 2010. Владимир Путин надел на белого медведя спутниковый передатчик
- ↑ Известия, 6 сентября 2012. Президент пролетел на мотодельтаплане над Обью ведя стаю стерхов, а после этого рассказал «Известиям», почему управлять истребителем было легче
- ↑ Официальный сайт президента России, 14 июня 2018. Владимир Путин принял участие в торжественной церемонии открытия чемпионата мира FIFA на стадионе «Лужники»
- ↑ Биография Владимира Путина. tass.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 28 май 2022. Архивировано 4 ноябрь 2019 года.
- ↑ Спортивные увлечения Владимира Путина. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 11 гыйнвар 2022 года.
- ↑ Советский спорт - новости футбол, хоккей, биатлон и другие виды спорта. Советский спорт. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 25 ноябрь 2020 года.
- ↑ Руководство клуба — Явара-Нева. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 15 июль 2021 года.
- ↑ 21 октября Международный комитет Кёкусин-кан присвоил Президенту Российской Федерации В.В. Путину мастерскую степень 8-й дан Кёкусин-кан. Федерация Кёкусин-кан каратэ-до России (21 ноябрь 2014). Мөрәҗәгать итү датасы: 21 ноябрь 2014. Архивировано 6 декабрь 2014 года.
- ↑ Кузнецова, Татьяна Путин научит японцев дзюдо Архивная копия от 27 март 2012 на Wayback Machine Газета «Умный город» за Май 12, 2009
- ↑ Новости@Mail.Ru: В Санкт-Петербурге ночью покажут фильм, в котором снялся Владимир Путин. web.archive.org (9 окт. 2008 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 10 июль 2016. Архивировано из оригинала 9 октябрь 2008 года.
- ↑ Владимир Путин снялся в кино |. GAZETA.SPb (24 окт. 2007 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 9 июль 2021 года.
- ↑ Владимир Путин – личный сайт. Владимир Путин – личный сайт. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 12 апрель 2022 года.
- ↑ Путин о разводе: «Мы не венчались!» РБК daily. Мөрәҗәгать итү датасы: 25 ноябрь 2013. Архивировано из оригинала 3 декабрь 2013 года.
- ↑ Песков официально подтвердил развод Путина Архивная копия от 18 август 2016 на Wayback Machine. Газета. Ру.
- ↑ Владимир Путин и Людмила Путина объявили, что их брак завершён. РИА Новости (6 июнь 2013). Мөрәҗәгать итү датасы: 6 июнь 2013. Архивировано 6 июнь 2013 года.
- ↑ Колядина Е. Людмила Вербицкая, ректор Санкт-Петербургского госуниверситета: Дочери Путина были отлично подготовлены Архивная копия от 20 гыйнвар 2022 на Wayback Machine // Комсомольская правда, 05.08.2005
- ↑ Путин стал дедушкой, РБК. Ежедневная деловая газета (2012-08-16). 15 ноябрь 2015 тикшерелде.
- ↑ Айсылу Кадырова. «Я страшно боюсь вопросов о Путине» Архивная копия от 1 апрель 2022 на Wayback Machine «Вечерняя Казань», 20.03.2014
- ↑ Кроме политики: Путин рассказал Стоуну о своих внуках. RT (10 июнь 2017). Мөрәҗәгать итү датасы: 10 июнь 2017. Архивировано 10 июнь 2017 года.
- ↑ У Путина родился второй внук. НТВ (15 июнь 2017). Мөрәҗәгать итү датасы: 15 июнь 2017. Архивировано 16 июнь 2017 года.
- ↑ Игорь Александрович Путин. Биографическая справка | РИА Новости. Мөрәҗәгать итү датасы: 20 ноябрь 2013. Архивировано 23 ноябрь 2013 года.
- ↑ У Мастер-банка поехала крыша. Газета.Ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июль 2016. Архивировано 7 август 2016 года.
- ↑ Губернатор Василий Юрченко уволил Путина :: Новосибирск Архивная копия от 28 декабрь 2013 на Wayback Machine. Top.rbc.ru.
- ↑ Силовики нагуляют автожир. Архивная копия от 29 октябрь 2013 на Wayback Machine Ъ-Газета.
- ↑ Общественная служба новостей, 11 марта 2014. Ушёл из жизни двоюродный брат президента РФ Владимира Путина
- ↑ Новости Иваново, 11 марта 2024. Умер Евгений Путин. Ивановскому брату президента 25 февраля исполнился 91 год
- ↑ Новости Иваново. 90-летний юбилей отмечает Евгений Михайлович Путин. Это ведущий ивановский врач-уролог, который ставил на ноги своих пациентов в период 1970-90 годах
- ↑ lenta.ru, 12 марта 2024. Умер двоюродный брат Путина
- ↑ Царьград, 12 марта 2024. В Иванове в 91 год скончался двоюродный брат президента Владимира Путина. Евгений Путин в Иванове был ведущим врачом-урологом с 1970-х годов
- ↑ Московский комсомолец в Иваново, 12 марта 2024. В Суздале скончался Евгений Путин, когда-то работавший врачом в Иванове
- ↑ Владимир Путин: официальная декларация. declarator.org. Мөрәҗәгать итү датасы: 25 гыйнвар 2021. Архивировано 25 гыйнвар 2021 года.
- ↑ ТАСС, 7 января 2018. Путин прибыл на Рождественское богослужение в Симеоновскую церковь в Петербурге. Мөрәҗәгать итү датасы: 5 май 2018. Архивировано 3 май 2018 года.
- ↑ Песков рассказал, как Путин относится к курильщикам. ТАСС. Мөрәҗәгать итү датасы: 28 февраль 2023. Архивировано 25 сентябрь 2022 года.
- ↑ Лейб-медик. / Общество и наука / Спецпроект № 31 (895). Итоги (5 август 2013). Архивировано из оригинала 23 август 2013 года.
- ↑ Главный доктор Кремля Сергей Миронов. Коммерсантъ (3 ноябрь 2002). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 октябрь 2024.
- ↑ ТАСС, 23 сентября 2023. Биография председателя Конституционного суда России Валерия Зорькина
- ↑ Путины меняют адрес. www.lenpravda.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 1 апрель 2022 года.
- ↑ Инаугурация президента России Владимира Путина. Комментарий Сергея Брилёва. Россия 1 (7 май 2018). Мөрәҗәгать итү датасы: 7 май 2018. Архивировано 7 май 2018 года.
- ↑ В. Путин будет добираться на работу по воздуху. РБК. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 май 2013. Архивировано из оригинала 7 июнь 2013 года.
- ↑ Давид Акопян. Кортеж для президента: 5 фактов о новом лимузине Путина. РБК-Autonews (7 май 2018). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 23 май 2018 года.
- ↑ Пилот борта №1 рассказал об экстремальной посадке с Путиным. Интервью командира президентского авиаотряда «Россия» Владимира Федорушкина. НТВ (8 сентябрь 2019). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 гыйнвар 2022 года.
- ↑ Ловелл С. «Семнадцать мгновений весны» и семидесятые. Перевод Н. Полтавцевой // Новое литературное обозрение : журнал. — № 5.
- ↑ Липовецкий М. Искусство алиби: «Семнадцать мгновений» в свете нашего опыта // Неприкосновенный запас. 2007. № 3. С. 131.
- ↑ №584. 26 марта 2000 года Президентом Российской Федерации избран В. В. Путин. АО «Марка». Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июнь 2020. Архивировано 11 июнь 2020 года.
- ↑ №1585. 7 мая 2012 года В. В. Путин вступил в должность Президента Российской Федерации. АО «Марка». Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июнь 2020. Архивировано 11 июнь 2020 года.
- ↑ № 2343. Вступление в должность Президента Российской Федерации. АО «Марка». Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июнь 2020. Архивировано 11 июнь 2020 года.
- ↑ 2001, December, 20. Friendly relations between Azerbaijan and Russia. (ингл.). Азермарка (20 декабрь 2001). Мөрәҗәгать итү датасы: 11 февраль 2020. Архивировано 6 апрель 2012 года.
- ↑ Акопов П. Политики с зубцами и без // Политический журнал. — 2005. — № 33 (84). — 10 октября. [Тикшерелгән 12 февраль 2010] 2009 елның 29 июль көнендә архивланган.
- ↑ МирМ@рок :: Новости сайта. mirmarok.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 11 июль 2021 года.
- ↑ Summitul Comunităţii Statelor Independente. Chişinău 2002 [недоступная ссылка — история]. Знаки почтовой оплаты и филателия. 2002. Poşta Moldovei. Мөрәҗәгать итү датасы: 10 август 2010. Архивировано 6 апрель 2012 года.
- ↑ Slovakia Summit 2005 (ингл.). Postage stamps. Chronological list. Postal Philatelic Service; Slovenská pošta, a.s.. Мөрәҗәгать итү датасы: 10 август 2010. Архивировано из оригинала 19 апрель 2005 года.
- ↑ Michel-Katalog Europa. Bd. 1. Mitteleuropa 2006. — Unterschleißheim: Schwaneberger Verlag GmbH, 2006. — 1151 S. — ISBN 3-87858-691-4. [алм.]
- ↑ 645. Почтовая марка с купоном «Ислам Каримов и Владимир Путин» [недоступная ссылка — история]. Каталог. 2006. Почтовые марки. Почтовые марки Узбекистана; Открытое акционерное общество «Узбекистон почтаси». Мөрәҗәгать итү датасы: 10 август 2010.
- ↑ Фильм Виталия Манского «Родина или Смерть» выходит в российский прокат — Российская газета. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 22 сентябрь 2021 года.
- ↑ Юбилей Владимира Путина отметят на мировом уровне. «Коммерсантъ» (4 окт. 2012 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 23 июль 2021 года.
- ↑ Россия, Путин и НТВ Телелидеры // 20-26 февраля Архивная копия от 24 июнь 2021 на Wayback Machine газета «Коммерсантъ» № 36 от 29.02.2012, стр. 4
- ↑ BBC показала третью часть фильма «Путин, Россия и Запад», посвящённую отношениям Москвы и Тбилиси Архивная копия от 24 июнь 2021 на Wayback Machine INTERFAX.RU 3 февраля 2012
- ↑ В Великобритании показывают сериал о Путине. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 23 июль 2021 года.
- ↑ Британский телеканал снимет документальный фильм о Владимире Путине — Международная панорама — ТАСС. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 23 июль 2021 года.
- ↑ Интервью Такеру Карлсону. Официальный сайт президента России (9 февраль 2024). Мөрәҗәгать итү датасы: 9 февраль 2024.
- ↑ РБК, 29 октября 2024. Кадыров приехал в атакованный дронами университет спецназа в Гудермесе
- ↑ Абдулла ШАКИРОВ. Университет спецназа в Гудермесе назвали именем Владимира Путина. kp.ru - (20 февраль 2024). Мөрәҗәгать итү датасы: 21 февраль 2024.
- ↑ Путин стал лауреатом премии за лидерство Всемирной федерации этноспорта. Награду за него получил Дегтярев
- ↑ Аргументы и Факты: новости России и мира. aif.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 15 апрель 2022 года.
- ↑ Полковник из запаса. «Коммерсантъ» (10 авг. 1999 г.). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 13 март 2022 года.
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 3 апреля 1997 года № 285 «О присвоении квалификационных разрядов федеральным государственным служащим Администрации Президента Российской Федерации». Мөрәҗәгать итү датасы: 11 февраль 2020. Архивировано из оригинала 20 октябрь 2011 года.
- ↑ Статью Путина к 80-летию начала войны опубликуют в ZEIT ONLINE и еженедельнике Die Zeit — Общество — ТАСС. Мөрәҗәгать итү датасы: 16 апрель 2022. Архивировано 23 июль 2021 года.
Әдәбият
- Гуревич В. Д. Владимир Путин. Родители. Друзья. Учителя. — СПб.: Изд-во Юрид. ин-та, 2004. — 173 с. — ISBN 5-86247-068-9.
- Дегоев В. В., Ибрагимов Р. Ю. Россия при Путине: обретения, тревоги, надежды. — М.: Империум XXI век, 2007. — 237 с. — ISBN 978-5-91317-005-7.
- Зайпель Х. Путин: Логика власти. — Время, 2016. — 384 с. — ISBN 978-5-9691-1508-8.
- Путин, Владимир Владимирович / С. Л. Кравец (мировоззренческие основы государственной политики, внутренняя политика), Ф. А. Лукьянов (внешнеполитическая концепция, внешняя политика), В. А. Мау (экономика), Е. Э. Чуковская (законодательство, вопросы культуры) // Пустырник — Румчерод. — М. : Большая российская энциклопедия, 2015. — С. 8—29. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 28). — ISBN 978-5-85270-365-1.
- Леонов Н. С. Что ещё может Путин? — М.: Алгоритм, 2013. — 256 с. — (Как Путину обустроить Россию). — 3000 экз. — ISBN 978-5-4438-0251-0.
- Лузянин С. Г. Восточная политика Владимира Путина : возвращение России на «Большой Восток» (2004-2008 гг.). — М.: АСТ, 2007. — 446 с. — ISBN 5-17-041020-4.
- Медведев Р. А. Время Путина. — М.: Время, 2014. — 720 с. — (Собрание сочинений Медведевых Роя и Жореса). — ISBN 978-5-9691-0855-4.
- Медведев Р. А. Владимир Путин. — М.: Молодая гвардия, 2007. — 685 с. — (Жизнь замечательных людей). — ISBN 978-5-235-03059-6.
- Млечин Л. М. Путин и Трамп. Враги, соперники, конкуренты?. — М., 2019. — ISBN 978-5-6040607-1-1.
- Млечин Л. М. Путин. Россия перед выбором. — СПб.: Питер, 2012. — 448 с. — ISBN 978-5-459-01226-2.
- Рар А. Владимир Путин: «Немец» в Кремле. — М.: ОЛМА-Пресс, 2001. — 318 с. — (Проект «Путин»). — ISBN 5-224-02143-X.
- Рар А. Владимир Путин. Лучший немец в Кремле. — М.: Алгоритм, 2012. — 237 с. — (Проект «Путин»). — ISBN 978-5-4320-0039-2.
- Рар А. Куда пойдёт Путин?: Россия между Китаем и Европой (Почему Западу нужна Россия: Экспертный анализ). — М.: ОЛМА Медиа Групп, 2012. — 352 с. — 4000 экз. — ISBN 978-5-373-04735-7.
- Стратиевски Д., Гонсаленс К. Путин, водка и казаки: Представления о России на Западе. — М.: Алгоритм, 2014. — 208 с. — (Проект «Путин»). — 2500 экз. — ISBN 978-5-699-71816-0, 978-5-4438-0770-6.
- Таланов В. Л. Психологический портрет Владимира Путина. — СПб.: Б&К, 2000. — 61 с. — ISBN 5-93414-018-3.
- Хатчинс К., Коробко А. Путин / Пер. с англ. — М.: ОЛМА Медиа Групп, 2012. — 432 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-373-04767-8.
- Чадаев А. В. Путин. Его идеология. — М.: Европа, 2006. — 230 с. — (Идеологии). — ISBN 5-9739-0040-1.
- Karen Dawisha. Putin's Kleptocracy: Who Owns Russia?. — Simon and Schuster., 2015. — 464 с. — ISBN 9781476795201.
- Оливер Стоун. Интервью с Владимиром Путиным. — М.: Альпина Паблишер. — 350 с. — ISBN 978-5-9614-6477-1.
- Boyd-Barrett, Olive. Western Mainstream Media and the Ukraine Crisis : A study in conflict propaganda. — L. : Routledge ; N.Y., 2017. — ISBN 978-1-315-55968-1.
Сылтамалар
- ТАСС, 7 октября 2021. Биография Владимира Путина
- Официальный сайт Путина Владимира Владимировича
- Архив сайта Председателя Правительства РФ В. В. Путина (2008—2012)
Социаль челтәрләрдә | ||||
|---|---|---|---|---|
| Фото, видео һәм аудио | ||||
| Тематик сайтлар | ||||
| Сүзлекләр һәм энциклопедияләр | ||||
| ||||
БДБ илләре башлыклары | |
|---|---|
