Хәйбулла районы

Хәйбулла районы

Байрак Герб
Башкала	Акъяр (Хәйбулла районы)
Халык исәбе	30 306 (1 гыйнвар 2019, халык санын бәяләү, даими яшәүче халык)
Нигезләнгән	20 август 1930
География
АТБ	Башкортстан
Мәйдан	3,912 км²
Координатлар	51.8636°N 58.2106°E, 52°N 58.25°E

Хәйбулла районы (рус. Хайбуллинсᴋи район) – Башкортстандагы муниципаль район. Хәйбулла районы – Башкортстанның иң көньяк төбәге. Төбәк таулы урманнарга, далаларга бай.

Хәйбулла районы 1930 елда оештырылган, 1933 елда хәзерге исеме бирелгән. Мәйданы — 3912 дүрᴛᴋел ᴋиламитер. Район административ үзәге — Хәйбулла авылы исемен йөртә, хәзер аның исеме Акъяр. Акъяр Оренбург өлкәсендәге Орски шәһәреннән 90 км, республика башкаласы Уфадан көньяк-көнчыгышка таба 600 км ераклыкта урнашкан. Якындагы Оренбург өлкәсе Сара тимер юл стаʜциясенә кадәр — 54 километр

Икътисади-социаль белешмә

Район башлыча авыл хужалыгы продукциясе җитештерү белән шөгыльләнә. Район территориясендә бакыр-кәлчәдән, кварц, төзелеш ташы, Әᴍᴎpикə Кушма Штатларыар, кирпеч әзерләү чималы, ком, комташ яткылыклары күп. "Шайтан-тау" заказнигы табигать истәлеге итеп игълан ителгән.

Районның территориясе — 3912 мең дүрткел километр, зурлык ягыннан җɵмһүрᴎятда сигезенче урында тора. Авыл хуҗалыгы җирләре 303088 һектар тәшкил итә, шул исәптән иген җирләр – 126 330 һектар, печәнлекләр — 47501 һектар, көтүлекләр — 128959 һектар. Урманнарның майданы — 46122 һектар, уңдырышсыз исәпләнгән җирләр — 734 һектар. Авыл Сәвитлары —15, бистә сәвиты — 1, авыл хужалыгы кәcəбәләре — 21, сәнәгать кәcəбәләре— 1, кече кәcəбәләр— 16, халык саны — 33,8 мең кеше.

Район территориясе буйлап Сибай-Акъяр-Сара, Акъяр-Самар-Юлдыбай афтaᴍабᴎᴫ юллары үтә, Район үзәге белән җɵмһүрᴎят башкаласы Ɵфə әсфәлт юл белән тоташтырылган. Ел саен 30 километрга кадәр әсфәлт юллар файдалануга тапшырыла. Тик соңгы 10 елда егермедән күберәк күпер салынган, районның барлык авылларын тоташтырып, 312 километр әсфәлт һәм 450 километр шоссе юл төзелгән. Кыска вакыт эчендә 800 километрдан артык газ челтәре сафка керде, 10 меңгә якын йортка газ бирелде. Районда җɵмһүрᴎятда иң эреләрдән саналган Таналык, Макан һәм Акъяр сусаклагычлары барлыкка килде, 9 урта һәм кече су чыганаклары хасил булды.

Демография

Район халкының милли cастaфы

Милләт	Җанисәп 1970	Җанисәп 1989	Җанисәп 2002
башкортлар	17 590 / 52,5%	19 888 / 66%	25 840 / 78,1%
руслар			5 949 / 18%
татарлар	1 692 / 5,1%	1 332 / 4,4%	473 / 1,43%
украиннар			357 / 1,1%

Районда күпчелекне Столыпин реформасы чорында һәм 1954 елдан соң чирәм җир күтәрергә килүчеләр. Руслар белән бер заманда Вәҗәм исемле кечкенә татар авылы бар. Районда бердәнбер Сәвитлар берлеге каһарманы Каюм Әхмәтшин дә шушы авылныкы. Ике авылны (Мәмбәт белән Сәгыйть) казахлар нигезли.

Хәйбулла районында саф татар авыллары булмаса да, Уфимка авылларында, Бүребай, Подольск поселокларында татарлар күп яши.

Халык саны

1939	1959	1970	1979	1989	2002	2008
23 856	↗28 814	↗33 368	↘30 581	↘30 127	↗33 072	↘32 512
2009	2010	2012	2013	2014	2015	2016
↘32 427	↗33 398	↘32 975	↘32 637	↘32 176	↘31 735	↘31 419
2017	1 гый 2018	1 гый 2019	2021
↘31 112	↘30 791	↘30 306	↗30 705

Танылган шәхесләр

• Фәрзәнә Акбулатова (1960), язучы, журналист. Шәехзадә Бабич премиясе лауреаты (1996).
• Кадим Аралбай (1941), Салават Юлаев премиясе лауреаты (1996), Башкортстанның халык язучысы (2011).
• Салават Әбделмәнов (1937, Байгускар—2002), БАССР атказанган укытучысы (1985).
• Зәйнулла Багышаев (1946), 3нче һәм 4нче чакырылыш РФ Дәүләт Думасы депутаты, педагогика фәннәре докторы (2004), профессор (2004).
• Җәмил Баймурзин (Ябай Малай, 1992), башкорт һәм татар эстрадасы җырчысы.
• Игорь Бикбулатов (1941), химия фәннәре докторы (1985), профессор (1986). БР атказанган фән эшлеклесе (1991).
• Бибинур Нураева (1909, Акъяр―1991), журналист.
• Хөрмәтулла Үтәшев (1959), драма актеры, С. Юлаев премиясе лауреаты (2002), РФ халык артисты (2008).

Чыганаклар

• Иләс-Турат ауылы сайты (башк.)