Мәчетле районы

Мәчетле районы
Мәчетле районы
Байрак	Герб
Ил	Россия;
	55°56′43″ с. ш. 58°16′05″ в. д.GЯO
Статус	муниципаль район
Төбәк	Башкортстан
Административ үзәк	Олы Ыктамак авылы
Нигезләү датасы	1930 ел
Башлык	Могильников Иван
Халык саны (2010)	26 417
Мәйдан	1557 км²;
Сәгать поясы	+6

Мәчетле районы (баш. Мәсетле районы, рус. Мечетлинский район ) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Урал тавының аргы ягында урнашкан. Административ үзәге — Олы Ыктамак авылы Уфадан 280 км еракта урнашкан. 49 авыл 12 авыл советына берләштерелгән.
Якындагы тимер лл станцияләре – Чиләбе өлкәсендәге Сүлия (130 км) һәм Свердловск өлкәсендәге Кызылъяр (105 км).

Мәчетле районы Әй елгасының түбәнге агымында урнашкан. Район җиренең 20%ын урманнар били. Балакатай, Кыйгы, Дуван районнары һәм Свердловски өлкәсе белән чиктәш.

Тарих

1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән Дуван-Мәчетле районы барлыкка килгән. Район үзәге Дуван-Мәчетле авылында урнашкан булган. 1932 елны үзәкне башкорт авылы Ләмәзтамакка күчерәләр, 1935 елда – рус авылы Оло Ыктамагына. 1962-1965 елларда Балакатай районы белән берләшкән хәлдә яши.

Халык

Сан алулар буенча милли состав, кешеләр (барлык халыктан)^[1]

Ел	Халык саны	башкортлар	татарлар	руслар	башкалар
1939	29111	14392 (49,44 %)	7988 (27,44 %)	6484 (22,3 %)	247(0,85 %)
1959	26409	12536 (48,1 %)	7654 (29,4 %)	5711 (21,9 %)	148 (0,57 %)
1970	28012	13739 (49,0 %)	8702 (31,1 %)	5296 (18,9 %)	275 (1 %)
1979	25406	12866 (50,64 %)	7372 (29,0 %)	4900 (19,3 %)	268 (1,05 %)
1989	23406	12042 (51,45 %)	6983 (29,83 %)	4180 (17,86 %)	201 (0,86 %)
2002	25604	14961 (58,4 %)	6052 (23,64 %)	4252 (16,6 %)	339 (1,3 %)

Демография

Халык саны
1939^[2]^[3]	1941	1959^[4]^[3]	1970^[5]^[3]	1979^[6]^[3]	1989^[7]^[3]	2002^[8]^[3]
29 111	↘26 592	↘26 300	↗28 069	↘25 406	↘23 408	↗25 604
2008^[9]	2009^[10]	2010^[11]	2012^[12]	2013^[13]	2014^[14]	2015^[15]
↗26 312	↗26 426	↘25 032	↘24 671	↘24 440	↘24 160	↘23 726
2016^[16]	2017^[17]	1 гый 2018^[18]	1 гый 2019^[19]	2021^[20]
↘23 409	↘22 983	↘22 706	↘22 368	↗22 633

Район җирендә туып-үскән кешеләр

Вафа Әхмәдуллин - Словакиянең милли герое, партизан, Башкортстанның атказанган укытучысы;
Ратмир Бәдретдинов - Башкортстанның халык артисты, биюче;
Сабир Ваһапов - Мәчетле районының беренче җитәкчесе, БАССРның Халык Комиссарлары Советы рәисе, партиянең өлкә комитетының беренче секретаре;
Роберт Заһретдинов - бөтен дөньяга даны таралган виртуоз кубызчы;
Миңнегафур Зәйнетдинов - республиканың Ш. Бабич исемендәге яшьләр премиясе лауреаты, халык уен кораллары остасы;
Рөстәм Гатауллин (Рөстәм Нурыев, 1963), икътисадчы, журналист, Башкорт Википедиясе волонтеры һәм идарәчесе;
Рифкать Исрафилов - Русиянең Дәүләт премиясе лауреаты, Башкортстанның Салават Юлаев исемендәге Дәүләт премиясе иясе, танылган театр режиссеры;
Ринат Камал - язучы, С. Юлаев премиясе (2010) лауреаты;
Алисә Камалова (1979), медицина фәннәре кандидаты (2006), БДМУ доценты;
Бәхтияр Канкаев - Салават Юлаевның көрәштәше — татар халкының легендар батыры, Пугачев полковнигы;
Барый Кәлимуллин - беренче башкорт архитекторы;
Галимҗан Кәримов (1952), укытучы, журналист, җәмәгать эшлеклесе;
Гафифә Корбанова (1930—2008), КПСС Мәчетле район комитеты сәркатибе (1972―1985), БАССР атказанган укытучысы (1965);
Котдус Латыйпов - Советлар Союзы Герое, очучы, язучы;
Лена Садыйкова - татар шагыйрәсе;

Халык мәгарифе

2009-10 уку елында Мәчетле районының 16 мәктәбендә башкорт телендә 1026 бала укыган (башкортларның 60%ы), 9 мәктәптә 630 бала башкорт телен (ана теле) урынына укый. 17 мәктәптә башкорт булмаган 1383 бала башкорт телен дәүләт теле урынына укый (100%). Башкорт телен барлыгы 26 мәктәптә 3039 бала укый (98%). Бүген биредәге мәктәпләрнең бишесендә татар телендә белем бирелә. Ул мәктәпләргә районда яшәгән татар балаларының 36%ы йөри. Тагын 4 мәктәптә 365 укучы татар телен фән буларак өйрәнә (тагын 45,5%). Алар – катнаш халыклар яшәгән район үзәгенең лицей, гимназиясе, Әләгәз авылы мәктәпләре. Татар телен мәктәптә өйрәнә барлыгы 658 татар баласы (82%).^[21]^[22]

Сылтамалар

Мәчетле районы хакимиәте рәсми сайты 2019 елның 3 октябрь көнендә архивланган. [рус.]
"Мәчетле тормошы" район гәзите сайты 2013 елның 30 март көнендә архивланган. [рус.]
Ижади Остахана "Мәчетле районы энциклопедиясы" [рус.], [тат.], [башк.]
Уфаген сайтында Мәчетле районы авыллары [рус.]

Искәрмәләр

↑ Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник/ Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан.- Уфа:Китап, 2008.- 448 с.:ил.
↑ СССР җанисәбе (1939)
↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008. — С. 448.
↑ СССР җанисәбе (1959)
↑ СССР җанисәбе (1970)
↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
↑ СССР җанисәбе (1989)
↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
↑ http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/88ec76804db875b29208d3356f373569/4+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%BB.pdf
↑ https://web.archive.org/web/20150518102941/http://www.gks.ru/bgd/regl/B09_109/IssWWW.exe/Stg/d01/tabl-21-09.xls
↑ Бөтенрусия халык санын алу, 2010
↑ https://web.archive.org/web/20130516092833/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar
↑ https://web.archive.org/web/20131012013314/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar
↑ https://web.archive.org/web/20140810202114/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar
↑ https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar
↑ http://web.archive.org/web/20210508043701/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar
↑ http://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
↑ Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019. — С. 62.
↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx
↑ Тел язмышы укытучы кулында(үле сылтама)
↑ http://www.mechetly.ru/up/files/Roo.doc(үле сылтама)

[1] Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник/ Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан.- Уфа:Китап, 2008.- 448 с.:ил.

[_400a99349928507b-2] СССР җанисәбе (1939)

[_96464d876e79c979-3] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008. — С. 448.

[_317c36b20207f928-4] СССР җанисәбе (1959)

[_7ee6eedad034cd64-5] СССР җанисәбе (1970)

[_9b7875ec7ceada86-6] ССҖБ җанисәбе (1979)

[_3dbd15ddb758f7bb-7] СССР җанисәбе (1989)

[_dbdb2446bc4e0d1f-8] Бөтенрусия җанисәбе (2002)

[_eec145ba21d297b3-9] ttp://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/88ec76804db875b29208d3356f373569/4+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%BB.pdf

[_001ffc50eba865a3-10] ttps://web.archive.org/web/20150518102941/http://www.gks.ru/bgd/regl/B09_109/IssWWW.exe/Stg/d01/tabl-21-09.xls

[_8937d5d38309e2d3-11] Бөтенрусия халык санын алу, 2010

[_2e283d128aa7a9ef-12] ttps://web.archive.org/web/20130516092833/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar

[_416bce11beb42b03-13] ttps://web.archive.org/web/20131012013314/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar

[_5d893f55349d5253-14] ttps://web.archive.org/web/20140810202114/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar

[_6836392f09be13a3-15] ttps://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar

[_69343bcd653d379f-16] ttp://web.archive.org/web/20210508043701/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar

[_04cf995df9d42d91-17] ttp://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar

[_69b5af62f8d296c5-18] 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.

[_fec4d6d2471a3030-19] Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019. — С. 62.

[_a52c0e625b0def47-20] ttps://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx

[21] Тел язмышы укытучы кулында(үле сылтама)

[22] ttp://www.mechetly.ru/up/files/Roo.doc(үле сылтама)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

Башкортстан Республикасы
	Башкала: Уфа
	Шәһәрләр: Агыйдел \| Баймак \| Бәләбәй \| Белорет \| Бөре \| Благовещен \| Дәүләкән \| Дүртөйле \| Ишембай \| Күмертау \| Межгорье \| Мәләвез \| Нефтекама \| Октябрьски \| Салават \| Сибай \| Туймазы \| Учалы \| Стәрлетамак \| Яңавыл
	Районнар: Архангель \| Аскын \| Авыргазы \| Әлшәй \| Баймак \| Бакалы \| Балтач \| Бәләбәй \| Балакатай \| Белорет \| Бишбүләк \| Бөре \| Болгавар \| Благовещен \| Борай \| Бөрҗән \| Бүздәк \| Габҗәлил \| Гафури \| Дәүләкән \| Дүртөйле \| Дуван \| Җылаер \| Зиянчура \| Иглин \| Илеш \| Ишембай \| Кызыл Кама \| Күгәрчен \| Кушнарин \| Куергазы \| Калтасы \| Караидел \| Кырмыскалы \| Кыйгы \| Мәләвез \| Мәчетле \| Мишкә \| Миякә \| Нуриман \| Чакмагыш \| Салават \| Тәтешле \| Туймазы \| Өфә \| Учалы \| Фёдоровка \| Хәйбулла \| Чишмә \| Шаран \| Стәрлебаш \| Стәрлетамак \| Яңавыл \| Ярмәкәй
	Башка мәкаләләр:: Административ-территориаль бүленеше \| Байрак \| Герб \| Гимн \| Халык