Бәләбәй районы

РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
Бәләбәй районы
Белебевский район.jpg
Байрак Герб
Байрак Герб
Ил
54°06′00″ с. ш. 54°08′00″ в. д.GЯO
Статус муниципаль район
Төбәк Башкортстан
Административ үзәк Бәләбәй
Нигезләү датасы 1930 ел
Башлык Мурмилов Юрий
Халык саны  (2010) 40 534[1]
Мәйдан
  • 1911,2 км²
Биеклек 388 метр
Сәгать поясы +6

Бәләбәй районы (рус. Белебеевский район) – Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге – Бәләбәй шәһәре Уфадан 180 км, шул ук районда урнашкан Аксаково тимер юл станциясенә кадәр 8 км.

Тарих

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән барлыкка килгән.

География

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бәләбәй муниципаль районы Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгынын уртасында, иң югары җирендә урнашкан. Мәйданы 1 869 км² тәшкил итә. Бәләбәй районы Туймазы, Ярмәкәй, Бишбүләк, Әлшәй, Дәүләкән, Бүздәк районнары белән чиктәш. Районның төп су артериясе Ык кушылдыклары Үсән белән Рә ялгалары. Районның 32%ын урманнар алып тора.

Халык

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Районда 2023 елның башында 95852 кеше яшәгән.
85 авыл бар, иң эреләре: Аксаково (3 мең), Знаменка (2009 елда 2,03 мең кеше яши), Горький ис. Племзавод үзәге (1,21 мең), Баженово (1,17 мең), Үсән-Ивановское (0,92 мең), Мәтәүбаш (0,78 мең).

Демография

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Халык саны
1939[2][3]1959[4][3]1970[5][3]1979[6][3]1989[7][3]2002[8][3]2008[9]
71 430↘35 738↘28 486↘21 253↘16 623↗17 360↗101 796
2009[10]2010[11][3]2012[12]2013[13]2014[14]2015[15]2016[16]
↘101 493↗101 896↘100 848↘100 055↘99 320↘98 751↘97 906
2017[17]1 гый 2018[18]1 гый 2019[19]2021[20]
↘97 459↘96 826↘96 057↗96 731

Район җирендә туган танылган кешеләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Икътисад

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Районда Башнефть АҖҖ «кызлары» НГДУ «Октябрьскнефть» һәм «Ишембайнефть» НГДУлары 81 нефть тишемен хезмәтләндерә.

Төп җитештерүче предпприятиеләр: «Бәләбәй заводы «Автонормаль» ААҖ; ООО «Бәләбәй предприятиесе «Автодеталь» – 183,9% һәм «Бәләбәй заводы «Автокомплект». Ул ширкәтләрнең тотрклылыгы Тольяттидагы («ВАЗ») и Чаллыдагы («КАМАЗ») автомобиль төзү ширкәтләренә бәйле.

Авыл хуҗалыгы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

2010 елның 1 июленә Бәләбәй муниципаль районында авыл хуҗалыгы продукциясен 176 предприятие җитештерә, шул исәптән 1 дәүләт предприятиесе, 1 ААҖ, 14 ҖЧҖ, 3 авыл хуҗалыгы кооперативы, 120 игенче (фермер) хуҗалык һәм 37 хосусый эшмәкәр. Аларга 109 мең гектар авыл хуҗалыгы җирләре туры килә, аларның 58,8% – игеннәр.

2009 елда эре хуҗалыклар 35-39% продукция җитештергән, фермерлар – 6,6-8,7%, шәхси хуҗалыкларда – 58,4-52,3%.

Мәгариф өлкәсе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бәләбәй районында 37 мәктәп әлегә бар: 9 – төп, 23 тулы урта, 4 гимназия, 1 кичке мәктәп, 4 филиал (башлангыч). 9900 укучы. Гимназияләр – татар, башкорт, рус, чуаш гимназияләре. 21 мәктәп авылларда урнашкан.

9 милли мәктәпнең 5се – чуашныкы, икесе – татар-чирмешнеке (Мәтәүбаш мәктәбе, аларда төрле авыл балалары укый), 1 – чиста татар, 1 «татар-башкорт» мәктәбе.
Башлангыч һөнәри белемне алып була: һөнәри лицейларда – №№40, 46, 89.
Урта һәм югары һөнәри белем: медицина һәм педагогика көллиятләре, машина төзү техникумы, Бәләбәй механизация һәм авыл хуҗалыгын электрификацияләү машина төзү техникумы. Самар архитектура-төзелеш университетының филиалы.[21]

Матбугат

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

«Бәләбәй хәбәрләре». Иҗтимагый-сәяси газета. Оештыручылары: Бәләбәй шәһәр Советы, газета редакциясе. Башкортстандагы газеталар арасында иң борынгылардан санала, ул 1918 елдан башлап атнага 3 тапкыр чыга.[22]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ Бәләбәйне санамыйча
  2. ↑ СССР җанисәбе (1939)
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008. — С. 448.
  4. ↑ СССР җанисәбе (1959)
  5. ↑ СССР җанисәбе (1970)
  6. ↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
  7. ↑ СССР җанисәбе (1989)
  8. ↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
  9. ↑ http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/88ec76804db875b29208d3356f373569/4+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%BB.pdf
  10. ↑ http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst80/DBInet.cgi?pl=8112027
  11. ↑ Бөтенрусия халык санын алу, 2010
  12. ↑ https://web.archive.org/web/20130516092833/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar
  13. ↑ https://web.archive.org/web/20131012013314/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar
  14. ↑ https://web.archive.org/web/20140810202114/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar
  15. ↑ https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar
  16. ↑ http://web.archive.org/web/20210508043701/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar
  17. ↑ http://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
  18. ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
  19. ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019. — С. 62.
  20. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx
  21. ↑ http://www.belebey-mr.ru/?part_id=408,191
  22. ↑ Башкортстандагы вакытлы матбугатка елЪязма, archived from the original on 2015-09-15, retrieved 2011-08-17 

Шулай ук карагыз

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чыганак — https://tt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Бәләбәй_районы&oldid=9452317