Яңавыл районы

РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
Яңавыл районы
Flag of Yanaulsky rayon.svg
Байрак
Coat of Arms of Yanaul rayon (Bashkortostan).png
Герб
Башкала Яңавыл
Халык исәбе 44 911 (2017, халык санын бәяләү, даими яшәүче халык, {{ cite web | url = http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar | title = Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года | date = 2017-07-31 | accessdate = 2017-07-31 | archiveurl = http://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar | archivedate = 2017-07-31 |lang=ru}}) Edit this on Wikidata
Нигезләнгән 20 август 1930
География
АТБ Башкортстан
Мәйдан 2,094 км²
Координатлар 56.2667°N 54.9333°E, 56.25°N 54.91667°E Edit this on Wikidata


Яңавыл районы (баш. Яңауыл районы, рус. Янаульский район) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге — Яңавыл шәһәре.
1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән барлыкка килә. Үзәге итеп Кызыл Октябрь бистәсе тәгаенләнә. 1938 елдан — Яңавыл бистәсе. 1933-34 елларда локомотив депосы, электр станциясе, кирпеч заводы һәм башка мөһим объектлар төзелә.

1946 елда Яңавыл ГЭСы төзелә, авылларга электр кертелә. Кыска вакыт эчендә авыл хуҗалыгы аякка бастырыла. 60-80нче елларда яңа мәктәпләр, балалар бакчалары, дәваханәләр, ферма­лар төзелә, юлларга асфальт җәелә. Район сәнәгате үсешенә “Краснохолм­нефть” идарәсе, урман хуҗалыгы, май-сыр комбинаты, консерва, кирпеч заводлары зур өлеш кертә. 1964 елда район җирендә нефть табыла.

Район 103 торак урынын берләштерә, алар 18 авыл советына һәм 1 шәһәр советына буйсына.

География

Яңавыл муниципаль районы Башкортстанның төньяк-көнбатышында чыгынкы бер җирендә урнашкан. Ул Пермь крае һәм Удмуртия белән чиктәш.

Яңавыл районы җиреннән Бүә елгасы ага. Аның өстенә Карман ГЭСе урнаштырылган. Районның 23,2% җире урман белән капланган.

Файдалы казылмалардан нефть бар: Игрово, Вояды, Чытырман, Байсар һәм Львов ятмалары. Шулай ук кирпеч сугу өчен чимал (Буй, Яңавыл карьерлары), ком-таш катнашмасы (Әтлегәч).

Халык

Халык саны – 48905 кеше (2010). Халыкның күпчелеге Яңавылда яши. Районда татарлар һәм татар телле башкорт, шулай ук арлар (2002 ел сан алуы буенча – 6821 кеше), руслар (5822), чирмешләр (3426) яши.

Демография

Халык саны
1939[3][4]1959[5][4]1970[6][4]1979[7][4]1989[8][4]2002[9][4]2008[10]
66 200↘64 399↘63 551↘53 722↘48 572↘22 861↗27 457
2009[11]2010[12]2012[13]2013[14]2014[15]2015[16]2016[17]
↗49 145↘48 134↘47 343↘46 909↘46 318↘45 856↘45 354
2017[18]1 гый 2018[19]1 гый 2019[20]2021[21]
↘44 911↘44 360↘43 870↘43 593

Район җирендә туган танылган кешеләр

Язучылар:

Икътисад

Яңавыл районында сәнәгате дә, авыл хуҗалыгы да алга киткән.

Нефть ятмаларын Башнефтенең бүлеге НГДУ «Краснохолмскнефть» файдалана. 2009 елда 0,9 млн тонна “кара алтын” чыгарылган. Бар 21 күмәк хуҗалык, 3 совхоз, 1 балыкчылык хуҗалыгы. 72 фермер хуҗалыгы бар. Шәхси хуҗалыкларда җылытмаларда яшелчәләр үстерәләр. Шәхси хуҗалыклар 65% авыл хуҗалыгы продукциясен җитештерә. 2009 елда 98% бәрәңге, 78% яшелчә, 77% кош һәм терлек ите, 78% сөт савылган, 75% бал.[22]

Транспорт

Яңавыл – Горький тимер юлының әһәмиятле станциясе.

Мәгариф

Районда 2006-07 уку елында башкорт теле һәм әдәбиятын — 5792 бала, татар теле һәм әдәбиятын — 824, ар телен — 519, чирмеш теле һәм әдәбиятын 250 бала өйрәнә.[23]

Матбугат

Район газетасы «Октябрь юлы» (хәзер “Яңавыл таңнары”) 1931 елдан чыга. 1939 елда русча чыга торган «Путь Октября» (хәзер “Янаульские зори”) барлыкка килә. 1955 елдан “Яңавыл таңнары” дубляжга калдырылган.

Айга 1 тапкыр башк. “Йыйын” кушымта - гәҗите (300 данә) чыга[24].

1993 елда барлыкка килгән Яңавыл телевидениесе рус һәм башкорт телләрендә эфирга чыга.

Чыганаклар

Искәрмәләр

  1. ↑ http://www.yanaul.ru/?part_id=183,464
  2. ↑ Фамилия Бәзгетдин исеменнән ясалган булса кирәк
  3. ↑ СССР җанисәбе (1939)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008. — С. 448.
  5. ↑ СССР җанисәбе (1959)
  6. ↑ СССР җанисәбе (1970)
  7. ↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
  8. ↑ СССР җанисәбе (1989)
  9. ↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
  10. ↑ http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/88ec76804db875b29208d3356f373569/4+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%BB.pdf
  11. ↑ http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst80/DBInet.cgi?pl=8112027
  12. ↑ Бөтенрусия халык санын алу, 2010
  13. ↑ https://web.archive.org/web/20130516092833/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar
  14. ↑ https://web.archive.org/web/20131012013314/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar
  15. ↑ https://web.archive.org/web/20140810202114/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar
  16. ↑ https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar
  17. ↑ http://web.archive.org/web/20210508043701/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar
  18. ↑ https://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
  19. ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
  20. ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019. — С. 62.
  21. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx
  22. ↑ Социально-экономическое положение в январе-декабре 2009 года(үле сылтама)
  23. ↑ «“Туган тел-2007” конкурсына рәхим итегез!»
  24. ↑ http://yanzori-rb.narod.ru/
Чыганак — https://tt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Яңавыл_районы&oldid=9024467