Ишембай районы

РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
Ишембай районы
Flag of Ishimbaysky rayon.svg
Байрак
Coat of Arms of Ishimbai rayon (Bashkortostan).png
Герб
Башкала Ишембай
Халык исәбе 88 092 (2017, халык санын бәяләү, даими яшәүче халык, {{ cite web | url = http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar | title = Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года | date = 2017-07-31 | accessdate = 2017-07-31 | archiveurl = http://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar | archivedate = 2017-07-31 |lang=ru}}) Edit this on Wikidata
Нигезләнгән 20 август 1930
Вакыт зонасы UTC+05:00
География
АТБ Башкортстан
Мәйдан 4,106.06 км²
ДДӨБ 845 метр Edit this on Wikidata
Координатлар 53.477°N 56.512°E, 53.45°N 56.03°E, 53.5°N 56°E Edit this on Wikidata
Почта индексы 4532ХХ Edit this on Wikidata
Телефон коды 34794 Edit this on Wikidata


Ишембай районы (рус. Ишимбайский район) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге — Ишембай шәһәре.

Ишембай районы Агыйдел елгасының урта агымында уң яклап урнашкан. Мәйданы – 4006 км², халкы – 26 мең кеше. Төньякта – Гафури районы, көнчыгышта – Белорет һәм Бөрҗән районнары, көньякта – Мәләвез, көнбатышта – Стәрлетамак районнары белән чикләшә.

Тарихы

Ишембай районы 1930 елның 20 августында барлыкка килгән. Ул заманда район үзәге Петровское авылында була, ул Макар районы дигән исем йөртә. 1937 елны Ишембай районы итеп үзгәртелә. Административ үзәге Ишембай эшчеләр бистәсенә күчерелә. Хәзерге Ишембай шәһәре Уфадан 160 км еракта көньяк тарафка таба урнашкан. Мәйданы – 103,4 км², халкы – 68 меңнән артык.

Географик белешмә

Район территориясенең көнчыгыш өлеше Көньяк Уралның алгы көнбатыш сыртларында урнашкан. Районның көнбатыш өлешен Агыйдел елгасы чикли һәм ул Агыйдел буе убалы тигезлегендә ята. Биредә 500-600 метр биеклегендәге Шәкетау, Торатау таулары тезелеп киткән.

Районның иң биек ноктасы Алатау сыртында – абсолют биеклеге 845 метр.

Районның көнбатыш чигеннән Агыйдел, көнчыгыш өлөшөнән Сикәзе, Рәүзәк, Тор, Үрек елгалары кушыла.

Ишембай районы тау-тайга зонасына карый. Территориянең 67% агачлы үсемлекләр белән капланган. Алар арасында усак ешрак очрый. Районның территориясе Кызыл китапка кертелгән шифалы үләннәргә бай, аларның монда 200-дән артык төре билгеле.

Тереклек

Хайваннар дөньясы күп төрле. Урманнарда кабан, төлке, ак куян, тиен, бурсык, урман сусары һәм башкалар яши. Район өчен таш гасыр заманыннан бирле калган кошлар да, йөзүче кошлар да сирәк күренеш түгел. Русиянең Кызыл Китабына кертелгән кара торна кебек сирәк төр торып калган һәм дәүләт тарафыннан саклана. Кама, кондыз, америка чәшкесе һәм башка йомшак тиреле җәнлекләр дә еш очрый.

Районның ихтиофаунасы да бик кызыклы һәм күп төрле. Чишмәләрдә елга багрысы яши, ә бәрде соңгы елларда Агыйдел елгасында да күренә. Тау елгаларының күбесендә кызылбалык йөри. Барлыгы район территориясендә 60 төр имезүчеләр һәм 190-нан артык кошлар төре (шуларның 55 төре - сунар кошлары) яшәй.

Демография

Халык саны
1939[2][3]1959[4][3]1970[5][3]1979[6][3]1989[7][3]2000[8]2001[8]
37 662↗39 385↗44 192↘33 634↘25 766↘25 726↗95 696
2002[9][3]2003[8]2004[8]2005[8]2006[8]2007[8]2008[10]
↗95 805↘95 668↘95 650↘95 311↘95 064↘94 579↘94 351
2009[11]2010[12]2011[11]2012[13]2013[14]2014[15]2015[16]
↘94 333↘91 301↘91 164↘90 840↘90 686↘90 184↘89 673
2016[17]2017[18]1 гый 2018[19][20]1 гый 2019[20]2021[21]
↘88 968↘88 092↘87 282↘86 245↘85 483

2010 елгы халык санын исәпкә алу нәтиҗәләре буенча районда (Ишембай белән бергә санаганда), руслар – 42,2%, башкортлар – 41,5%, татарлар – 12,3%, чуашлар – 1,8%, украиннар – 0,9% тәшкил итә, районда шулай ук 50-дән артын башка милләт вәкилләре яши.

Районда татар авыллары шактый: Түбән авыл яки Үрге Әрмет (Верхне-Арметево), Кыявык, Көзән һ.б. Татар авылларында татар теленең тепекәй сөйләше урын алган.

Танылган шәхесләр

Искәрмәләр

  1. ↑ Численность населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2010 года
  2. ↑ СССР җанисәбе (1939)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008. — С. 448.
  4. ↑ СССР җанисәбе (1959)
  5. ↑ СССР җанисәбе (1970)
  6. ↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
  7. ↑ СССР җанисәбе (1989)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 https://web.archive.org/web/20160309182727/http://sovet.ishimbaimr.ru/files/Reshenia_soveta/25.04.13/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0_%D0%A1%D0%AD%D0%A0_%D0%BD%D0%B0_2013-2015%D0%B3%D0%B3_%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%80%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F.doc
  9. ↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
  10. ↑ http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/88ec76804db875b29208d3356f373569/4+%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%BB.pdf
  11. ↑ 11,0 11,1 http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst80/DBInet.cgi?pl=8112027
  12. ↑ Бөтенрусия халык санын алу, 2010
  13. ↑ https://web.archive.org/web/20130516092833/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar
  14. ↑ https://web.archive.org/web/20131012013314/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar
  15. ↑ https://web.archive.org/web/20140810202114/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar
  16. ↑ https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar
  17. ↑ http://web.archive.org/web/20210508043701/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar
  18. ↑ https://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
  19. ↑ Численность населения по муниципальным районам и городским округам Республики Башкортостан на 1 января 2018г — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
  20. ↑ 20,0 20,1 Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019. — С. 62.
  21. ↑ https://web.archive.org/web/20220901194902/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx

Чыганаклар



Чыганак — https://tt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Ишембай_районы&oldid=8289088