Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе

РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе
Адрес: Россия байрагы Россия Федерациясе, 420111,
Flag of Tatarstan.svg Татарстан Республикасы,
Казан шәһәренең
Бауман урамы, 20 йорт.
Оешма төре: дәүләт фән академиясе
Рәсми телләр: татар теле, рус теле
Җитәкчеләр
Президент Рифкать Миңнеханов
Нигезләү
30 сентябр 1991
https://www.antat.ru/tt/
Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе бинасы

Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе (кыскартмасы ТР ФА, рус. Академия наук Республики Татарстан; ингл. Academy of Sciences of Republic of Tatarstan) — Татарстан Республикасының дәүләт фәнни бюджет учреждениесе.

Тарих

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Татарстан Республикасының беренче Президенты Минтимер Шәймиев 1991 елның 30 сентябрь көнне имзалаган УП-138 санлы фәрманы нигезендә «…республикада фундаменталь фәннәрнең югары дәрәҗәдәге үсешен тәэмин итү, матди һәм рухи мәдәниятнең актуаль мәсьәләләрен хәл итүдә республиканың академик, тармак институтларында һәм югары уку йортларында фәнни-тикшеренү эшләрен координацияләү максатында» эшли башлый.

Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе ТР Министрлар Кабинеты Аппараты тарафыннан гамәлгә куела һәм республика бюджетыннан финанслана[1].

Төп максаты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Татарстан Республикасының тотрыклы социаль-икътисади, рухи һәм технологик үсешен тәэмин итү өчен юнәлешле фундаменталь һәм гамәли тикшеренүләр оештыру һәм үткәрү.

Эшчәнлеге

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең эшчәнлеге республикада гуманитар, табигать һәм техник фәннәрне үстерүгә юнәлгән.

Фәнни-тармак һәм территориаль принциплар буенча оешкан һәм 7 бүлектән тора:

  • Гуманитар фәннәр бүлеге;
  • Социаль-икътисади фәннәр бүлеге;
  • Медицина һәм биология фәннәре бүлеге;
  • Авыл хуҗалыгы фәннәре бүлеге;
  • Математика, механика һәм машина белеме бүлеге;
  • Физика, энергетика һәм җир турындагы фәннәр бүлеге;
  • Химия һәм химик технологияләр бүлеге;

Шулай ук Ульяновск өлкәсе җирлегендә эшли торган Ульяновск төбәк бүлекчәсе.

2014 елдан ТР ФА структурасына аерым структур бүлекчәләр сыйфатында институтлар һәм үзәкләр керә:

Фәннәр академиясендә «Научный Татарстан» һәм «Фәнни Татарстан» фәнни журналларына материаллар туплана һәм нәшер ителә.

Бүләкләре

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

ТР Фәннәр академиясе Президиумы фән һәм техника өлкәсендә ТР Дәүләт премияләрен бирү буенча комиссия функцияләренә ия.

Исемле премияләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Фосфорорганик химия өлкәсендә Арбузов исемендәге халыкара премия;
  • Парамагнит резонанс өлкәсендә Е. К. Завойский исемендәге халыкара премия;
  • Инженерлык фәне өлкәсендә зур өлеш керткән өчен А. Н. Туполев исемендәге халыкара премия;
  • Органик химия өлкәсендә В. В. Марковников исемендәге халыкара премия;
  • Инженерлык фәне өлкәсендә яшь галимнәргә В. Е. Алемасов исемендәге дәүләт премиясе;
  • Педагогика өлкәсендә М.И. Мәхмүтов исемендәге Дәүләт премиясе белән бүләкләү комитетлары эшчәнлеген оештыра.
  • Гуманитар фәннәр өлкәсендәге уңышлар өчен Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге премия;
  • Математика, механика һәм техник фәннәр өлкәсендәге уңышлар өчен Хәмид Мөштәри исемендәге премия;
  • Химия өлкәсендәге уңышлар өчен Гыйлем Камай исемендәге премия;
  • Биология өлкәсендәге уңышлар өчен Александр Энгельгардт исемендәге премия;
  • Медицина һәм сәламәтлек саклау өлкәсендәге уңышлар өчен Әбүбәкер Терегулов исемендәге премия;
  • Ветеринария өлкәсендәге уңышлар өчен К. Г. Боль исемендәге премия;
  • Авыл хуҗалыгы өлкәсендәге уңышлар өчен В. П. Мосолов исемендәге премия;
  • Аллергология, иммунология һәм гомуми патологияләрне өйрәнү өлкәсендәге уңышлары өчен А. Д. Адо исемендәге премия;
  • Табигатьне рациональ куллану һәм тирә як мохитне саклау өлкәсендәге уңышлар өчен В. А. Попов исемендәге премия;
  • Татар телен һәм әдәбиятын өйрәнү өлкәсендәге уңышлар өчен Г. Ибраһимов исемендәге премия булдырыла.
Медальләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Татарстан Республика Фәннәр академиясенең алтын медале күренекле фәнни хезмәтләр, казанышлар һәм ачышлар яисә гуманитар һәм табигый-техник фәннәр өлкәсендә зур фәнни һәм практик әһәмияткә ия хезмәтләр җыелмасы, яки күренекле фәнни-практик эшчәнлек, инновацион экономика һәм фәннең приоритетлы юнәлешләрен эшләүгә, фәнни мәктәп оештыруга, Татарстан Республикасына фәнни кадрлар тәрбияләү һәм әзерләүгә керткән хезмәтләр өчен бирелә[2].

Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең көмеш медале күләмле аерым фәнни хезмәтләр, ачышлар, уйлап табулар, шулай ук бер тематикадагы фәнни хезмәтләр сериясе яисә республикадагы нәтиҗәле фәнни-практик яки фәнни-оештыру эшчәнлеге өчен тапшырыла[2].

ТР ФА «Татарстан Республикасы өчен 50 иң яхшы инновацион идея» республика конкурсын оештыручыларның берсе; табигый, техник һәм гуманитар фәннәр өлкәсендә яшь галимнәр өчен грантлар һәм премияләр өчен бәйгеләр үткәрә; Россия фән фондының төбәк конкурсын оештыруда катнаша.

Академиядә түбәндәге журналлар чыгарыла:

  • ««Поволжская археология» (Scopus һәм ЮАК мәгълүматлар базасында),
  • «Археология Евразийских степей» (Scopus һәм ЮАК мәгълүматлар базасында),
  • «Российский журнал прикладной экологии» (ЮАК мәгълүматлар базасында),
  • «Научный Татарстан» һәм «Фәнни Татарстан» (РИНЦ мәгълүматлар базасында).

Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе президентлары

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
№ Фотосурәт Исем Хезмәт вакыты
1 Mansur Hasanov (2006-02-03).jpg Мансур Хәсән улы Хәсәнов

(1930—2010)

1992 — 2006[3]
2 Ahmet Mazgarov (2013-05-30).jpg Әхмәт Мазһар улы Мазһаров

(1943 елда туган)

2006 — 2014[4]
3 Makzyum Salahov (gossov.tatarstan.ru).jpg Мәгъсүм Хәлимулла улы Сәлахов

(1951 елда туган)

2014 — 2023[4]
4 Rifkat Minnikhanov (prav.tatarstan.ru).jpg Рифкать Нургали улы Миңнеханов

(1955 елда туган)

с июля 2023[5][6]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ Академия турында. ТР ФА
  2. ↑ 1 2 Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең бүләкләре
  3. ↑ К 20-летию Академии наук Республики Татарстан. // Сайт Главного архивного управления при Кабинете Министров Республики Татарстан. Мөрәҗәгать итү датасы: 5 июль 2016. Архивировано из оригинала 15 сентябрь 2016 года.
  4. ↑ 1 2 Общие сведения. Академия наук Республики Татарстан. Мөрәҗәгать итү датасы: 21 гыйнвар 2024. Архивировано 5 декабрь 2023 года.
  5. ↑ Альфред Мухаметрахимов. Минниханова – в президенты: как Мякзюм Халимулович уступал дорогу Рифкату Нургалиевичу. Бизнес Online (11 июль 2023). Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июль 2023. Архивировано 11 июль 2023 года.
  6. ↑ Рифката Минниханова избрали на пост президента Академии наук РТ. Татар-информ?! (11 июль 2023). Мөрәҗәгать итү датасы: 11 июль 2023. Архивировано 11 июль 2023 года.

Әдәбият

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Академия наук Республики Татарстан: Справочник / Составители: А. И. Афанасьев, Н. М. Валитова, В. П. Мережин, И. Р. Каримов: Пер. на татарск. Р. А. Сагъдиева; пер. на англ. А. Г. Ахметовой. — Казань: Фэн (Наука), 2002. — 520 с. — 2000 экз. — ISBN 5-7544-0171-X. (в пер.)
  • Академия наук Республики Татарстан: вехи истории (1991—2021 гг.) Альбом / автор-сост. Л. М. Айнутдинова. — Казань: ОСП «Институт Татарской энциклопедии и регионоведения», 2021. — 132 с.: ил.

Сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чыганак — https://tt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Татарстан_Республикасы_Фәннәр_академиясе&oldid=9851421