Мирфатыйх Зәкиев
| Мирфатыйх Зәкиев | |
|---|---|
| Мирфатыйх Зәки улы Зәкиев | |
| Файл:М.Зәкиев.jpg | |
| Тулы исеме | Мирфатыйх Зәки улы Зәкиев |
| Туган көне | 14 август 1928 (96 яшь) |
| Туган | |
| Вафат көне | 18 август 2023 (95 яшь) |
| Вафат булган җире | |
| Ил | |
| Эшчәнлеге | филолог-галим |
| Бүләк һәм премияләр |
|
Мирфатыйх Зәкиев – танылган филолог-галим. Филология фәннәре докторы, профессор, Татарстан Фәннәр академиясенең мөхбир-әгъзасы, Төрек лингвистик җәмгыятенең шәрәфле әгъзасы, Татарстан Фәннәр академиясенең гуманитар бүлеге академик-секретаре, Халыкара төрки академиясенең татар бүлеге бюросы рәисе, Татарстанның һәм Россиянең атказанган фән эшлеклесе һәм техника өлкәсендә Дәүләт премиясе лауреаты. БР Җәлил Киекбаев премиясе лауреаты (1993). Казанның мактаулы гражданины (2021)[2].
Тәрҗемәи хәл
Мирфатыйх Зәкиев 1928 елның 14 августында Татарстанның Ютазы районындагы Зәйпе авылында туа. Сугыш елларында көтүче, ат караучы, кышын туң тирес чабучы, тимерче, эретеп ябыштыручы һ.б. хезмәтләр башкара. Фидакарьлеге өчен “Бөек Ватан сугышы елларындагы фидакяр хезмәт өчен” медале белән бүләкләнә. Мәктәпне “бишле”гә тәмамлап, Казан дәүләт университетындагы татар теле һәм әдәбияты бүлегенә укырга керә. Университетны кызыл диплом белән тәмамлый, аспирантурада калдырыла. 1954 елда кандидатлык диссертациясе яклый. Башка милләтләрнең грамматика китаплары белән эзлекле танышкач, татар теле буенча шундый хезмәт язып бастырды. “Синтаксический строй татарского языка” дип аталган 464 битлек китабы докторлык диссертациясе буларак бәяләнә. Диссертация 1962 елда яклана.
Хронология
- 1960—1965 — КДУның татар теле кафедрасы мөдире;
- 1965—1967 — Казан дәүләт педагогия институтында фән буенча проректор;
- 1967—1986 — Казан дәүләт педагогия институты ректоры;
- 1968—1986 — татар тел белеме кафедрасы мөдире;
- 1986—1996 — СССР Фәннәр Академиясенең Казан филиалы Тел, әдәбият һәм тарих институты директоры (1992 елдан — Татарстан фәннәр Академиясе составында);
- 1996—2000 — Татарстан фәннәр Академиясенең Тел, әдәбият һәм сәнгать институты директоры.
- 1992—2002 — ТФАнең гуманитар бүлеге академик-секретаре.
- 1980—1990 — ТАССР Югары шурасы депутаты һәм Татарстан АССР Югары шурасы рәисе.[3]
Искәрмәләр
- ↑ Башкирская энциклопедия (рус.) — Башкирская энциклопедия, 2005. — 4344 с. — ISBN 978-5-88185-053-1
- ↑ Профессор Мирфатыйх Зәкиев «Казанның мактаулы гражданины» исемен алачак. Татар-информ, 16.08.2021
- ↑ ТР фәннәр академиясе рәсми сайты(үле сылтама)
Чыганаклар
- Суфиян Поварисов. “Тел атасы”ның атасы(үле сылтама) // Кызыл таң.
Сылтамалар
Сүзлекләр һәм энциклопедияләр | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Шулай ук карагыз
.png){kind=small}
| Президентлары | Рифкать Миңнеханов (2023-гамәлдә) • Мәгъсүм Сәлахов (2014―2023) • Әхмәт Мазһаров (2006–2014) • Мансур Хәсәнов (1992–2006) |
|---|---|
| Фәнни-тикшеренү оешмалары | Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты • А.Х.Халиков исемендәге Археология институты • Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты • Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге Тарих институты • Экология һәм җир асты байлыкларыннан файдалану проблемалары институты • Гамәли эзләнүләр институты • Гамәли семиотика институты • Исламны өйрәнү үзәге • Гаилә һәм демография үзәге |
| Фәнни-методик җитәкчелек астында эшләүче оешмалар | Бөтенроссия куллану күләмен үлчәү[d] фәнни-тикшеренү институты • «Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни-тикшеренү институты» (РФА КФҮ) • «Татар агрохимия һәм туфрак белеме фәнни-тикшеренү институты» (РФА КФҮ) • «Татарстан фәнни-техник мәгълүмат үзәге» • «НИИтурбокомпрессор» • «Педагогика, психология һәм социаль проблемалар институты» (РМА[d]) • «Бөтенроссия нефть геологиясе фәнни-тикшеренү институты[d]»ның Казан бүлекчәсе • Перспектив икътисади тикшеренүләр үзәге • Гамәли оптика дәүләт институты • «КНИАТ» Инновацион-технологик үзәге» сәнәгый технологияләр технопаркы • Идел буе углеводород чималы фәнни-тикшеренү институты • Татар агробизнес хезмәткәрләрен әзерләү институты • Үзәк руда булмаган файдалы казылмалар геологиясе фәнни-тикшеренү институты • Нефть ятмаларны эшкәртү ысулларын камилләштерү үзәге • Федераль токсикологик, радиацион һәм биологик иминлек үзәге • «Союзхимпроект» (КНИТУ) • Традицион мәдәниятне үстерү үзәге • «Идел-Чулман дәүләт табигый бисфера тыюлыгы» (РФ Табигый ресурслар һәм экология министрлыгы) • «ТатНИПИнефть» (Татнефть) • Химик продукциясе дәүләт фәнни-тикшеренү институты • ТР Уйлап табучылар һәм рационализаторлар җәмгыяте • «ТИСБИ» идарә институты |
| Басмалары | «Научный Татарстан» журналы • Татар энциклопедиясе (Tatarica) • Татар энциклопедиясе сүзлеге • «Фән»
нәшрияте • «Фәнни Татарстан» журналы |
| Тану ысуллары | Алтын медале • Көмеш медале • Шиһабетдин Мәрҗани премиясе (гуманитар фәннәр) • Хәмид Мөштәри премиясе (математика, механика һәм техник фәннәр) • Гыйлем Камай премиясе (химия) • Владимир Энгелһардт премиясе (биология) • Әбүбәкер Терегулов премиясе (медицина һәм сәламәтлек саклау) • Карл Боль премиясе (ветеринария) • Василий Мосолов премиясе (авыл хуҗалыгы) • Андрей Адо премиясе (аллергология, иммунология һәм гомуми патология) • Виктор Попов премиясе (табигатьне рациональ куллану һәм тирә-як мохитне саклау) • Галимҗан Ибраһимов премиясе (татар телен һәм әдәбиятын өйрәнү) |
| Гуманитар фәннәр бүлеге | Җитәкче: Наил Вәлиев • Хакыйкый әгъзалар: Искәндәр Гыйләҗев • Мирфатыйх Зәкиев • Дания Заһидуллина • Рүзәл Йосыпов • Рәфыйк Мөхәммәтшин • Радик Салихов • Айрат Ситдыйков • Индус Таһиров • Рафаил Хәким • Мөхбир-әгъзалар: Мөхәммәтгали Арсланов • Тәлгать Галиуллин • Ким Миңнуллин • Айнур Тимерханов • Фаяз Хуҗин • Шәрәфле әгъзалар: Хәнисә Алишина • Разил Вәлиев • Әлфис Гаязов • Михаил Пиотровский[d] • Фрид Рәшитев • Равил Фәйзуллин • Чит илләрдән әгъзалар: Әкмәлетдин Ихсаноглу[d] • Юлай Шамилоглы |
| Социаль-икътисади һәм хокук фәннәре бүлеге | Җитәкче: Михаил Щелкунов • Хакыйкый әгъзалар: Илшат Гафуров • Анатолий Краснов • Фәрид Мөхәммәтшин • Марат Сафиуллин • Җәүдәт Сөләйманов • Мидхәт Фарукшин • Александр Яковенко[d] • Мөхбир-әгъзалар: Роза Әхмәдиева • Флүр Баһаутдинов • Валерьян Габделхаков • Елизавета Демидова-Петрова • Рәдиф Җамалетдинов • Сергей Киселев • Газиз Мингалиев • Вадим Хоменко • Сәлимҗан Шәрипов[d] • Шәрәфле әгъзалар: Руслан Гринберг[d] • Талия Хәбриева • Касыйм Йосыпов |
| Медицина һәм биология фәннәре бүлеге | Җитәкче: Ольга Ильинская • Хакыйкый әгъзалар: Рәсим Абдрахманов • Динә Гайнетдинова • Альберт Галәвич • Рамил Гәрәев • Игорь Игнатьев • Андрей Киясов • Марс Михайлов • Алексей Созинов • Альберт Суфианов • Игорь Тарчевский • Рөстәм Хәйруллин • Мөхбир-әгъзалар: Сергей Бойчук • Гөлнар Ваһапова • Илгиз Гатауллин • Хәйдәр Гафаров • Венера Латыйпова • Станислав Мальцев • Эльмира Минһаҗева • Илдус Низамов • Марина Патяшина • Альберт Ризванов • Сергей Рыжкин • Динара Садыйкова • Рифгать Шәһидуллин • Шәрәфле әгъзалар: Ринат Акчурин • Ренад Жданов • Фёдор Севрюков[d] • Чит илләрдән әгъзалар: Абдулла Аббас[d] • Клаус Теодор Прайсснер[d] • Элизабет Танзи[d] • Ганс Хогерзайл[d] |
| Авыл хуҗалыгы фәннәре бүлеге | Җитәкче: Җәүдәт Фәйзрахманов • Хакыйкый әгъзалар: Анатолий Краснов • Марсель Таһиров • Мөхбир-әгъзалар: Айрат Вәлиев • Роберт Ильязов • Фәнүзә Кадыйрова • Харис Мусин[d] • Рөстәм Равилов • Радик Сафин • Рөстәм Сәхәпов • Шәрәфле әгъзалар: Нәҗип Мәҗитов[d] • Феофан Самуилов • Чит илләрдән әгъзалар: Камиль Окйай Сындыр[d] |
| Математика, механика һәм машина белеме[d] фәннәре бүлеге | Җитәкче: Юрий Гортышов • Хакыйкый әгъзалар: Марат Арсланов[d] • Геннадий Дегтярёв • Илдус Закиров • Рифкать Миңнеханов • Рәшит Низамов • Виталий Паймушин[d] • Ирек Фәхретдинов • Мөхбир-әгъзалар: Фәрит Әбләев • Фаил Әхмәдиев • Семён Насыйров[d] • Игорь Попов • Альфред Сөләйманов • Ибраһим Хисамиев • Шәрәфле әгъзалар: Станислав Васильев • Юрий Ершов[d] • Роберт Нигъмәтуллин • Рафаил Йосыпов • Чит илләрдән әгъзалар: Томас Штрайль |
| Физика, энергетика[d] һәм Җир турында фәннәр бүлеге | Җитәкче: Ленар Таһиров • Хакыйкый әгъзалар: Айрат Абдуллин • Илфан Бикмаев • Альберт Гыйльметдинов • Равил Ибәтуллин • Әхәт Ильясов • Ренат Мөслимов • Валерий Песошин • Кев Салихов • Роальд Сәгъдиев • Мәкъзүм Сәләхов • Наил Сәхибуллин • Рәис Хисамов • Мөхбир-әгъзалар: Линар Әминов • Анастас Бохараев • Владимир Иванов • Наил Кашапов[d] • Адель Надеев • Морат Таһиров • Борис Тимеркәев • Шәрәфле әгъзалар: Илдар Габитов • Марат Гыйльфанов • Михаил Залиханов[d] • Игорь Колодезников • Ирина Ларочкина • Илдус Мәстүкев • Рәшит Сөнәев • Шәфәгать Тәхәветдинов • Чит илләрдән әгъзалар: Любитц Вольфганг[d] • Клаус Мёбиус[de] • Юрген Хенниг[d] |
| Химия һәм химик технологияләр[d] бүлеге | Җитәкче: Әхмәт Мазһаров • Хакыйкый әгъзалар: Сергей Дьяконов • Рафинат Яруллин • Мөхбир-әгъзалар: Вильям Барабанов • Эльвира Батыева • Фаат Гарифуллин • Герман Дьяконов • Марат Җиһаншин • Александр Копылов • Лилия Никитина • Геннадий Романов • Исмәгыйль Хөснетдинов • Сергей Юшко • Шәрәфле әгъзалар: Александр Берлин • Ренад Сәгъдиев • Илшат Теләшев • Чит илләрдән әгъзалар: Владимир Агабеков[d] |
| Хәтер | |
| оешмалар |  | |
|---|---|---|
| шәхесләр | Айдар Метшин • Айрат Хәйруллин • Александр Карпов • Александр Коновалов • Александр Лаврентьев • Александр Славутский • Алексей Морозов • Альберт Шиһабетдинов • Анастасий (Меткин) • Артем Хохорин • Афзал Хәйретдинов • Әзһәр Шакиров • Әлфия Авзалова • Әнәс Әскәров • Әсгать Галимҗанов • Әсгать Сәфәров • Әхмәт Мазһаров • Борис Кузнецов • Валерий Кандилов • Валерий Миронченко • Венера Ганиева • Владимир Алекно • Владимир Чагин • Вячеслав Алемасов • Геннадий Дегтярёв • Гомәр Усманов • Горбангулы Бәрдемөхәммәдов • Гөкдениз Карадениз • Гөлсем Исәнголова • Гүзәл Мөхәммәтҗанова • Дамир Нуретдинов • Данис Зарипов • Җәүдәт Салихов • Зилә Вәлиева • Зилә Сөнгатуллина • Зиннәтулла Билалетдинов • Игорь Тарчевский • Игорь Шувалов • Илгиз Гыйләҗев • Илдар Хәйруллин • Илдус Мастюков • Илсур Метшин • Илһам Шакиров • Ильяс Галимов • Индус Таһиров • Ирек Фәйзуллин • Камил Исхаков • Камил Ногаев • Корбан Бердыев • Мансур Хәсәнов • Марат Әхмәтов • Марат Кафиатуллин • Марат Хөснуллин • Марта Мартьянова • Мәгъсүм Сәлахов • Минтимер Шәймиев • Мирфатыйх Зәкиев • Михаил Пиотровский • Мөхәммәт Сабиров • Наил Кашапов • Наил Мәганов • Наил Мәһдиев • Наилә Гәрәева • Нәҗибә Ихсанова • Нәҗип Зыятдинов • Николай Демидов • Николай Дунаев • Николай Зеленов • Николай Фролов • Нурсолтан Назарбаев • Петр Чекмарев • Равил Гайнетдин • Равил Моратов • Равил Шәрәфиев • Радик Гайзатуллин • Рәис Миңнеханов • Рафаил Хәким • Рәүфәл Мөхәммәтҗанов • Рәфкать Кантюков • Рәшит Сәләхов • Рәшит Сөнәев • Ренат Харис • Ринат Акчурин • Ринат Харисов • Рифкать Миңнеханов • Ришат Әбүбакиров • Роальд Сәгъдиев • Роберт Миңнуллин • Рөстәм Кәлимуллин • Рөстәм Миңнеханов • Рузия Мотыйгуллина • Сабир Әхтәмов • Салават Фәтхетдинов • Семён Якубов • Сергей Когогин • Сергей Погодин • Татьяна Воропаева • Тәлгать Таҗетдин • Туфан Миңнуллин • Фатыйх Сибәгатуллин • Фәрид Мөхәммәтшин • Фәрхәт Хөснетдинов • Фикрәт Табиев • Филзә Хәмидуллин • Фоат Мансуров • Уел Хөсәенов • Харис Якупов • Хафиз Салихов • Хәлим Җәлалов • Шаһинур Мостафин • Шәүкәт Биктимеров • Шәфәгать Тәхәветдинов • Энгель Фәттахов | |
төркем:
- 14 август көнне туганнар
- 1928 елда туганнар
- ССРБда туганнар
- 18 август көнне вафат булганнар
- 2023 елда вафат булганнар
- Мәскәүдә вафатлар
- Әлифба буенча шәхесләр
- Әлифба буенча педагоглар
- Әлифба буенча тел белгечләре
- Әлифба буенча тарихчылар
- ССРБ педагоглары
- ССРБ тел белгечләре
- ССРБ тарихчылары
- Русия педагоглары
- Русия тел белгечләре
- Русия тарихчылары
- Татарстанның фән һәм техника өлкәсендәге Дәүләт бүләге лауреатлары
- «Татарстан Республикасы алдындагы казанышлар өчен» ордены кавалерлары
- Татар теле галимнәре
- Филология фәннәре докторлары
- Ректорлар
- Татарстанның атказанган фән эшлеклеләре
- Татар тел галимнәре
- Татарстанның Фән һәм техника өлкәсендәге дәүләт бүләге лауреатлары
- Җәлил Киекбаев премиясе лауреатлары
- Татарстан парламенты җитәкчеләре
- Казанның мактаулы гражданины