РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
РУВИКИ проектының татар бүлегендә
Госманов фамилияле башка кешеләр дә бар.
Миркасыйм Габделәхәт улы Госманов (1934 елның 31 мае, Кытай, Голҗа — 2010 елның 11 октябре, РФ, ТР, Казан) — күренекле татар язучысы, әдәбият белгече һәм тарихчы-галим, академик. Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе Президиумы киңәшчесе. 1996 елдан Татар ПЕН-үзәге әгъзасы.
Татарстанның фән һәм техника өлкәсендәге Дәүләт бүләге лауреаты (2012, вафатыннан соң).
Тәрҗемәи хәл
Миркасыйм Госманов 1934 елның 31 маенда Көнбатыш Кытайның Синьцзянь провинциясе Или өлкәсендәге Голҗа шәһәрендә хезмәткәр гаиләсендә туган. Аның бабалары чыгышлары белән Казан арты төбәгеннән булганнар.
Миркасыйм башта Голҗа шәһәренең Татар мәдәни-агарту оешмасы карамагындагы сигезьеллык татар мәктәбендә дүрт сыйныфлы башлангыч белем ала, аннары рус мәктәбендә укый.
1955 елны Госмановлар гаиләсе СССРга кайта — башта Казакстанның Талды Курган өлкәсендәге Сары Үзәк совхозында яшиләр, аннары шул ук өлкәдәге Кирово бистәсенә күчәләр.
1958-1963 елларда М. Госманов Казан дәүләт университетының башта татар филологиясе бүлегендә, аннары, өченче курстан башлап, тарих бүлегендә укый һәм шунда ук СССР тарихы кафедрасында эшкә кала. Башта гади укытучы булып эшләсә, 1983 елдан — кафедра мөдире, 1985 елдан — университет проректоры итеп билгеләнә. Тарих фәннәре докторы дигән гыйльми дәрәҗә ала (1979).
Аның беренче әдәби язмалары студент елларында ук матбугатта күренә башлый. 1962 елда М. Госманов тәрҗемәсендә Чыңгыз Айтматовның "Җәмилә" повесте басылып чыга. Шул ук елларда, үсмер чагындагы истәлекләренә таянып, ул Тянь-Шань тауларының үзенчәлекле табигате, киек-җәнлекләре, аучылык хезмәте турында балалар өчен аҗаралы хикәяләр циклын яза ("Киек сукмакларында", 1966). 1972 елда кыргыз язучысы Касыйм Каимовның «Тау чишмәсе» хикәясен татарчага тәрҗемә иткән[2].
Җитмешенче еллардан башлап язучы-галим, укучы яшьләр арасында тарих фәнен киңрәк пропагандалау максаты белән, фәнни-популяр жанрга мөрәҗәгать итеп, "Серле балбал", "Таулар, үзәннәр иленә сәяхәт" исемле китапларын бастыра.
1963 елдан башлап ул борынгы кулъязмаларны җыю буенча илнең төрле почмакларына археографик экспедицияләр оештыра башлый һәм әлеге хезмәт 1983 елда "Каурый каләм эзеннән" исеме белән басылып чыга.
Аның иҗат эшчәнлегендәге тагы бер тармак — татар әдәбиятының, гомумән, мәдәнияты һәм иҗтимагый фикер үсешенең үткәндәге тарихын өйрәнү. Миркасыйм Госманов татар әдәбияты классикларының әсәрләрен басмага әзерләү эшенә якыннан катнаша: Мифтахетдин Акмулла, Кол Гали һәм Габделрәхим Утыз-Имәни әсәрләре басмасының мөхәррире була.
Тарих фәнен өйрәнү һәм укыту өлкәсендәге хезмәтләре өчен М. Госмановка 1984 елда Татарстан АССРның атказанган фән эшлеклесе дигән мактаулы исем бирелде.
Галим 2010 елның 11 октябрендә Казан шәһәрендә вафат булды. Миркасыйм Госманов белән хушлашу 12 октябрь көнне Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры бинасында үтте. Ул Казанның Иске татар зиратында җирләнде.
Бүләкләре, мактаулы исемнәре
- 1984 — Татарстан АССРның атказанган фән эшлеклесе
- 2005 — Казанның мактаулы гражданины
- 2012 — Татарстанның фән һәм техника өлкәсендәге Дәүләт бүләге (вафатыннан соң) — «күренекле шәхесләр турында «Җыен» фонды тарафыннан бастырып чыгарылган җыелма китаплар сериясен әзерләгәндә тарихи-биографик хезмәтләр циклы һәм фәнни-редакторлык эшчәнлеге өчен»[3]
Искәрмәләр
- ↑ Mirkasym Abdulahatovič Usmanov // AlKindi (онлайн-каталог Доминиканского института востоковедения)
- ↑ Касыйм Каимов. // Кыргыз хикәяләре (Кыргыз аңгемелери) (Китапны төзеде Хава Хөсәенова). К.: ТКН, 1972, 100нче бит
- ↑ Татарстан Республикасы Президентының 23.11.2012 «Фән һәм техника өлкәсендә Татарстан Республикасы дәүләт бүләкләре бирү турында» Указы
Сылтамалар
Шулай ук карагыз
|
---|
2004 ел |
1 |
Олег Ермолаев • Николай Торсуев • Виктор Белоногов • Анатолий Савельев • Равил Гәрәев • Борис Сизов • Валерий Зайцев |
2 |
Марсель Маликов • Фәүзия Гыйбадуллина • Хәниф Кәримов • Олег Шайтанов • Фәрит Әхмәтханов • Закирҗан Бикмөхәммәтов • Рафаэль Сабиров |
3 |
Миңнәхмәт Сәхапов |
4 |
Валерий Леванов • Нина Медведева • Анатолий Медведев • Әхтәм Нәфыйков • Борис Боревский • Татьяна Плугина • Владимир Сидоркин |
5 |
Виталий Паймушин • Александр Голованов • Рөстәм Закиров • Александр Пискунов • Николай Рогов • Владимир Швецов |
6 |
Виктор Одинцов • Рөстәм Сафиуллин • Александр Чугунов • Игорь Фёдоров • Евгений Сигал • Александр Морошек |
7 |
Язкар Нуретдинов • Рамил Мөхәммәдиев • Рөстәм Йосыпов • Айрат Закиров |
8 |
Виктор Смыков • Ардинат Нугайбәков • Сергей Михайлов • Николай Глазков • Алмас Идрисов |
|
---|
2005 ел |
1 |
Фәния Замалиева • Николай Якушкин • Гөлгенә Сафиуллина • Резидә Нәҗмиева • Зенон Сташевский • Димөхәммәт Шәфыйков • Валерий Тимофеев • Марат Минәчетдинов |
2 |
Евгений Аксёнов • Геннадий Бутаков • Евгений Войтович • Валентина Губарева • Светлана Зорина • Татьяна Лапинская |
3 |
Яхъя Фәттахов • Камил Әминов • Владимир Анашкин • Альберт Фәхретдинов • Валерий Шагалов • Әнәс Гыйльманов • Рәшит Апаков |
4 |
Рөстәм Әхмәтҗанов • Рамил Әхмәтвәлиев • Айрат Хөснетдинов • Руслан Җәббаров • Марат Җәләтов • Наталья Демидова • Венера Идиятова • Галина Кованова |
5 |
Ибраһим Хисамиев • Григорий Баткис • Александр Петров • Борис Лившиц • Әнәс Сафиуллин • Яхъя Гүзелбаев • Александр Лунев • Владимир Сидоров |
6 |
Рәшит Салихов • Вадим Первушин • Леонард Руль • Иван Осыка • Михаил Грошев • Вячеслав Богряков • Андрей Овчинин |
7 |
Гомәр Сабирҗанов • Венера Абзалова • Алла Гарзавина |
|
---|
2006 ел |
1 |
Альберт Зәйнуллин • Хәмит Кавиев • Михаил Студенский • Ильяс Уразгилдин • Виталий Филиппов • Нигъмәтҗан Хәмитҗанов |
2 |
Владимир Шатилов • Алсу Екимова • Ләззәт Сәхипов • Светлана Егорова • Разим Әхмәдуллин • Шамил Галәвиев |
3 |
Илдар Абдуллин • Михаил Бобков • Александр Володиков • Евгений Сидорук • Фәридә Яркаева |
4 |
Михаил Теплов • Линар Әминов • Мурат Таһиров • Александр Егоров |
5 |
Валерий Коваленко • Валерий Никитин • Григорий Храпковский • Александр Шамов |
6 |
Альфред Гайнетдинов • Радик Якупов |
7 |
Рафил Шакиров • Анатолий Краснов • Гайшә Шакирова • Гафур Хәсәншин • Александра Фадеева • Павел Талапин • Илшат Гомәров |
8 |
Вахит Хаков |
|
---|
2007 ел |
1 |
Юлия Будникова • Эльвира Батыева • Борис Иванов |
2 |
Илгиз Гарифуллин • Надир Гарифьянов • Александр Дуглав • Михаил Ерёмин • Ленар Таһиров • Григорий Тейтельбаум • Эдуард Харахашьян |
3 |
Нияз Галиуллин • Михаил Кормачев |
4 |
Арслан Насыйбуллин • Фәрит Латыйфуллин • Дмитрий Разживин • Рәшит Рамазанов • Владимир Самойлов • Равил Саттаров • Әлфәт Солтанов • Илгизәр Хәкимҗанов |
5 |
Александр Махотин • Михаил Мохнаткин • Елена Мохнаткина • Заһит Шәрәфиев • Алексей Савельчев • Эдуард Шәрипов • Наталья Охотина |
6 |
Виктор Емельянов • Борис Павлов • Рәшит Шәйхетдинов • Әсгать Гомәров • Ирина Владимирова • Надежда Филиппова |
7 |
Гамирҗан Дәүләтшин |
8 |
Габделхан Габдуллин • Искәндәр Ярмәкәев • Алсу Шәрәфиева |
|
---|
2008 ел |
1 |
Александр Бурилов • Айдар Гобәйдуллин • Асия Мостафина • Ирина Рыжкина • Светлана Соловьёва • Иван Стойков |
2 |
Александр Маклаков • Владимир Скирда • Геннадий Пименов • Наил Фәткуллин • Нариман Двояшкин • Вячеслав Севрюгин • Геннадий Васильев • Андрей Филиппов |
3 |
Маргарита Шәрипова • Борис Куриненко |
4 |
Фәрит Хәбиров • Фәридә Дәүликамова • Ольга Кочергина • Рәшит Абашев |
5 |
Владимир Валовский • Георгий Басос • Константин Валовский • Анатолий Дмитриев • Мәлик Каюмов • Сергей Мартынов • Илгизәр Шәмсетдинов • Наталья Федосеенко |
6 |
Фёдор Коробков • Александр Копылов • Гөлнара Низаметдинова • Татьяна Комлева • Ирина Хрущёва • Владимир Пресняков • Александр Бабынин • Әмил Кәлимуллин |
7 |
Мөслим Хәйретдинов • Светослав Вольфсон • Алия Азизова • Нина Сафина • Николай Лавров • Вениамин Григорьев |
8 |
Наил Нәбиуллин • Радик Салихов • Айрат Ситдыйков • Рамил Хәйретдинов |
|
---|
2009 ел |
1 |
Илфан Бикмаев • Рөстәм Гомәров • Владислав Шиманский • Нәүфәл Ризванов |
2 |
Виталий Самарцев |
3 |
Альберт Аганов • Роза Әминова • Владимир Клочков • Шамил Латыйпов • Әдилә Нәфыйкова • Йосыф Сәмитов • Альберт Хаяров |
4 |
Равил Мотыйгуллин • Тимур Акчурин • Вера Сухова • Резеда Лукьянова • Илвера Вәлиева • Сергей Горбунов |
5 |
Рәфкать Рахманов • Фәнзәт Исмәгыйлев • Мөнәвәр Мосабиров • Григорий Орлов • Рөстәм Хәннанов • Алик Хисаметдинов |
6 |
Рафинат Яруллин • Шамил Губаев • Евгения Ардашева • Ләйсән Әбҗәлилова |
7 |
Хәлил Гыйниятов • Рәшит Яруллин • Илдус Сәмитов • Шамил Ильясов • Евгений Матухин • Наилә Низаметдинова • Владимир Камалов • Марат Немежанов |
8 |
Салихҗан Шәрипов • Илгизәр Гайнетдинов • Марс Гаетов |
9 |
Наил Туктамышев • Расих Сәлимов • Рәшит Шәкирҗанов • Фәрит Сәлимов • Ринат Гыйльмуллин |
|
---|
2010 ел |
1 |
Илдус Нуретдинов • Валентина Губская • Владислав Зверев • Ирина Романова • Гүзәл Фазлыева • Гөлшат Йосыпова • Виталий Янилкин |
2 |
Ренат Гайнетдинов • Динә Камалова |
3 |
Илдар Газизов |
4 |
Алексей Хацринов • Лилия Әхмәтова • Резидә Әхмәтова |
5 |
Марат Әмерханов • Рәис Әхмәтшин • Андрей Береговой • Сергей Грицишин • Владимир Зиновьев • Сергей Любецкий • Рөстәм Фәттахов • Фәрит Шакиров |
6 |
Рево Фәхретдинов • Ирик Дияров • Алим Кемалов • Николай Шляхтин • Шамил Яһүдин • Руслан Кемалов • Тамилла Ганиева |
7 |
Флүр Баһаутдинов |
8 |
Энгель Таһиров |
|
---|
2011 ел |
1 |
Илгиз Гатауллин • Илдар Әгълиуллин • Рәисә Биктимерова • Семён Петров • Рәфкать Таҗиев |
2 |
Вадим Голенищев-Кутузов • Александр Кессель • Михаил Куркин • Станислав Мигачёв • Мәсгут Шакирҗанов |
3 |
Олег Лопатин • Рөстәм Хәйбуллин • Владимир Нуждин |
4 |
Николай Колычев |
5 |
Владимир Лавущенко • Виктор Городний |
6 |
Илдар Асләмов • Евгений Воронин • Александр Боровков • Валентин Култаев • Оскар Әхтәмов • Ольга Обухович • Евгений Щелыванов • Олег Шеляпин |
7 |
Гүзәл Мөхәммәтҗанова |
8 |
Дамир Шәрәфетдинов • Данил Ибраһимов • Владимир Пискарёв • Гөлнара Рәфыйкова • Илнара Гәрәева |
|
---|
2012 ел |
1 |
Ростислав Туишев • Владимир Потанин • Наил Әмиров • Раиса Гуслякова • Индус Сафин |
2 |
Александр Аганин • Станислав Бажайкин • Хәмит Гыйльманов • Владимир Федяев |
3 |
Эдуард Сон • Азат Гайсин • Павел Шацких • Марат Әхәтов • Алмаз Гайсин |
4 |
Мансур Галәветдинов • Константин Герасимов • Надежда Курбатова • Геннадий Антонов • Миңтаһир Минһаҗев • Илфат Фәйзуллин • Нәфис Гомәров |
5 |
Венера Базаревская • Илшат Бакиров • Рамил Динмөхәммәтов • Валентина Екименко • Евгений Кормишин • Людмила Мотина • Татьяна Тарасова • Ринат Шәфигуллин |
6 |
Рәфкать Кантүкев • Олег Аксютин • Михаил Антипов • Альберт Гәрәйшин • Наталья Исаева • Альберт Исхаков • Рафаэль Кантүкев • Сергей Хан |
7 |
Шамил Әхмәтшин |
8 |
Миркасыйм Госманов |
|
---|
2013 ел |
1 |
Марсель Әхмәтҗанов |
2 |
Игорь Малков • Искәндәр Шәрәфисламов • Алексей Бердников |
3 |
Александра Выштакалюк • Алла Карасева • Анатолий Лапин • Сәлимә Минзанова • Александр Смоленцев • Ольга Цепаева |
4 |
Михаил Тремасов • Константин Папуниди • Владимир Фисинин • Александр Иванов • Эдуард Семёнов • Наил Сафиуллин |
5 |
Марат Зарипов • Анна Захарова • Ленар Заһидуллин • Рубин Каюмов |
6 |
Юрий Михайлов • Роза Гатина • Александр Староверов • Анатолий Косточко • Елена Староверова • Сергей Астахов • Татьяна Енейкина • Андрей Лабунский |
7 |
Алексей Шаталов • Роберт Әхмәдуллин • Нэля Әюпова • Рафаэль Гарифуллин • Ришат Гарифуллин • Фоат Гобәйдуллин • Илдус Исмәгыйлев • Радик Мөхәммәтгалиев |
8 |
Наталья Башкирцева • Ирина Гыйләҗетдинова • Сергей Киселёв • Максим Краснов • Сергей Поникаров • Анна Поникарова • Николай Суржко |
|
---|
|
Экология һәм җир асты байлыкларыннан файдалану проблемалары институты • Гамәли эзләнүләр институты • Исламны өйрәнү үзәге • Гаилә һәм демография үзәге |
---|
Фәнни-методик җитәкчелек астында эшләүче оешмалар | Бөтенроссия куллану күләмен үлчәү фәнни-тикшеренү институты • «Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни-тикшеренү институты» (Татар агрохимия һәм туфрак белеме фәнни-тикшеренү институты» (Татарстан фәнни-техник мәгълүмат үзәге» • «НИИтурбокомпрессор» • «Педагогика, психология һәм социаль проблемалар институты» (РМАБөтенроссия нефть геологиясе фәнни-тикшеренү институтыПерспектив икътисади тикшеренүләр үзәге • Гамәли оптика дәүләт институты • «КНИАТ» Инновацион-технологик үзәге» сәнәгый технологияләр технопаркы • Идел буе углеводород чималы фәнни-тикшеренү институты • Татар агробизнес хезмәткәрләрен әзерләү институты • Үзәк руда булмаган файдалы казылмалар геологиясе фәнни-тикшеренү институты • Нефть ятмаларны эшкәртү ысулларын камилләштерү үзәге • Федераль токсикологик, радиацион һәм биологик иминлек үзәге • «Союзхимпроект» (Традицион мәдәниятне үстерү үзәге • «ТатНИПИнефть» (Химик продукциясе дәүләт фәнни-тикшеренү институты • ТР Уйлап табучылар һәм рационализаторлар җәмгыяте • «ТИСБИ» идарә институты |
---|
Басмалары | « Научный Татарстан» журналы • Татар энциклопедиясе (Tatarica) • Татар энциклопедиясе сүзлеге • « Фән»
нәшрияте • «Алтын медале • Көмеш медале • премиясе (премиясе (техник фәннәр) • премиясе (премиясе (премиясе (сәламәтлек саклау) • премиясе (премиясе (премиясе (аллергология, премиясе (премиясе (Михаил ПиотровскийФрид Рәшитев • Әкмәлетдин ИхсаноглуМихаил Щелкунов • Хакыйкый әгъзалар: Анатолий Краснов • Александр ЯковенкоВалерьян Габделхаков • Елизавета Демидова-Петрова • Сергей Киселев • Газиз Мингалиев • Вадим Хоменко • Сәлимҗан ШәриповРуслан ГринбергРәсим Абдрахманов • Динә Гайнетдинова • Альберт Галәвич • Рамил Гәрәев • Андрей Киясов • Рөстәм Хәйруллин • Мөхбир-әгъзалар: Сергей Бойчук • Гөлнар Ваһапова • Илгиз Гатауллин • Хәйдәр Гафаров • Станислав Мальцев • Илдус Низамов • Марина Патяшина • Сергей Рыжкин • Динара Садыйкова • Рифгать Шәһидуллин • Шәрәфле әгъзалар: Фёдор СеврюковАбдулла АббасКлаус Теодор ПрайсснерЭлизабет ТанзиГанс ХогерзайлАнатолий Краснов • Харис МусинРадик Сафин • Рөстәм Сәхәпов • Шәрәфле әгъзалар: Нәҗип МәҗитовФеофан Самуилов • Чит илләрдән әгъзалар: Камиль Окйай Сындырмашина белемеМарат АрслановВиталий ПаймушинФәрит Әбләев • Семён НасыйровИгорь Попов • Альфред Сөләйманов • Ибраһим Хисамиев • Шәрәфле әгъзалар: Юрий ЕршовТомас Штрайль |
---|
энергетикаЛенар Таһиров • Хакыйкый әгъзалар: Айрат Абдуллин • Илфан Бикмаев • Валерий Песошин • Рәис Хисамов • Мөхбир-әгъзалар: Линар Әминов • Анастас Бохараев • Наил КашаповАдель Надеев • Морат Таһиров • Илдар Габитов • Михаил ЗалихановИгорь Колодезников • Илдус Мәстүкев • Любитц ВольфгангКлаус Мёбиус[de] • Юрген Хеннигхимик технологияләрРафинат Яруллин • Мөхбир-әгъзалар: Фаат Гарифуллин • Марат Җиһаншин • Александр Копылов • Лилия Никитина • Геннадий Романов • Исмәгыйль Хөснетдинов • Владимир АгабековЭдвард Дж. БюргерВалерий ЛунинТеодор Хелльбрюгге[d]... |
---|