Михаил Девятаев

РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
РУВИКИ проектының татар бүлегендә Девятаев фамилияле башка кешеләр дә бар.
Михаил Петрович Девятаев
Михаил Петрович Девятаев.jpg
Туу датасы 8 июль 1917(1917-07-08)
Үлем датасы 24 ноябрь 2002(2002-11-24) (85 яшь)
Үлем урыны Казан, Татарстан, Россия
Ватандашлык  ССРБ,
Россия байрагы
Дәрәҗә
ССРБ Хәрби-Һава көчләре өлкән лейтенанты
Сугышлар/
бәрелешләр		 Бөек Ватан сугышы
Бүләкләр һәм премияләр Совет Союзы Герое
Ленин ордены Кызыл Байрак ордены Кызыл Байрак ордены I дәрәҗә Ватан сугышы ордены
II дәрәҗә Ватан сугышы ордены
Жуков медале
 Владимир Илья улы Ленин туган көненә 100 ел тулуны билгеләп үтү йөзеннән медале Мәскәүне саклау өчен медаль
«1941-1945 еллардагы Бөек Ватан сугышында Алманияне җиңгән өчен» медале 20 years of victory rib.png 30 years of victory rib.png
1941-1945 еллардагы Бөек Ватан сугышында җиңүнең 40-еллыгы медале
1941-1945 еллардагы Бөек Ватан сугышында җиңүнең 50-еллыгы медале
«Хезмәт ветераны» медале
ССРБ Кораллы Көчләренең 50-еллыгы медале
ССРБ Кораллы Көчләренең 60-еллыгы медале
Юбилейная медаль «70 лет Вооружённых Сил СССР»
 2 дәрәҗә «Ватан алдындагы казанышлар ордены» (АДҖ)

Девята́ев Михаил Петрович (8 июль 1917, Тәрби авылы, Зөя өязе, Пенза губернасы, Россия империясе — 24 ноябрь 2002, Казан), Советлар Союзы Герое (15.8.1957), гвардия өлкән лейтенанты, очучы–истребитель. Казанның һәм Мордовия Республикасының мактаулы гражданины.

Дошман бомбардировщигында немец концлагереннан кача.

Тормыш юлы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Михаил Девятаев 1917 елның 8 июлендә Зөя өязе Тәрби авылында крестьян гаиләсендә 13 нче бала булып дөньяга килә. Милләте — мукшы. 1933 елда 7 сыйныфны тәмамлый. 1934 елның августында, колхоз милкен урлаган өчен җинаять эзәрлекләвеннән куркып, Казанга кача (үз сүзләре буенча, кырда башак җыйган өчен беркетмә төзелгән була). Казан елга техникумына укырга керә, аны 1938 елда тәмамлый, шунда ук аэроклубта шөгыльләнә. Иделдә баркас капитаны ярдәмчесе булып эшли[1].

Хәрби очучы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1938 елдан Казан шәһәренең Сверлов РХК тарафыннан Кызыл Армия сафларына алына. Совет-фин сугышында катнаша. 1940 елда К.Е. Ворошилов исемендәге Беренче Чкалов хәрби авиация училищесында укый[2].

Фронтта[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1941 елның 22 июненнән хәрәкәттәге армиядә. Көнбатыш, Көньяк-Көнбатыш, Үзәк, Дала, Воронеж һәм I һәм II Украина фронтларында сугыша. Сталинград (1942-43) һәм Курск (1943) сугышларында, Житомир-Бердичев, Корсунь-Шевченко, Ровно-Луцк һәм Проскурово-Черновцы һөҗүм операцияләрендә катнаша (1944).

24 июньдә Минск янында, дошманның Junkers Ju 87 бомбардировщигын бәреп төшерә. Озакламый сугышта батырлыклары белән аерылып торучыларны Могилевтан Мәскәүгә чакыртып алалар: башкалар белән беррәттән Кызыл Байрак ордены белән бүләкләнә[3].

1941 елның 10 сентябрендә Роменнан төньяктарак 237 истребительләр авиациясе полкы составында үзенең Як–1 белән Ju-88 очкычын бәреп төшерә[4].

1941 елның 23 июненнән 1941 елның 16 сентябренә кадәр 180 хәрби очыш ясый, шәхсән үзе дошманның 9 очкычын юк итә[5].

1941 елның 23 сентябрендә, сугышчан биремнән кайтканда, Киев янында немец истребительләре һөҗүменә дучар була. Берсен бәреп төшерә, ләкин үзенең дә аягы яралана. Госпитальдән соң табиблар комиссиясе аны тын йөрешле авиациягә билгели. Төнге бомбардировщиклар полкында, аннан санитария авиациясендә хезмәт итә. 1944 елның маенда, А.И. Покрышкин белән очрашканнан соң гына, яңадан истребитель вазифасына кайтарыла.

104 гвардия истребительләр авиациясе полкының (9 гвардия истребительләр авиациясе дивизиясе, 2 һава армиясе, I Украина фронты) звено командиры буларак, гвардия өлкән лейтенанты Девятаев 1944 елның 13 июлендә Гороховодан көнбатыштарак дошманның FW-190 истребителен бәреп төшерә, ләкин үзен дә бәреп төшерәләр һәм, тәне нык пешкән хәлдә, әсирлеккә эләгә[2].

Пленда[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1944 елның 13 июлендә кич белән майор В. Бобров җитәкчелегендәге Bell P-39 Airacobra истребительләр төркеме дошман авиациясе һөҗүмен кире кагарга оча. Львов районындагы һава сугышында Девятаев самолеты дошман утына эләгә һәм яна башлый. Соңгы моментта очучы парашют белән сикерә, ләкин сикергәндә очкыч стабилизаторына бәрелә. Аңсыз хәлдә, дошман яулап алган территориягә төшеп, әсирлеккә эләгә[6].

Очкыч маркасы мәсьәләсе бәхәсле булып кала, Девятаев үзе Bell P–63 Kingcobra турында искә ала, шул ук вакытта 104 гвардия истребительләр авиациясе полкы (бөтен 9 гвардия истребительләр авиациясе дивизиясе кебек үк) бу чорда (шулай ук 1945 елның 9 маена кадәр) Bell P–39 Airacobra-да оча.

Сорау алганнан соң, М. Девятаевны абверның разведка бүлегенә күчерәләр, аннан — Лодзь хәрби әсирләр лагерена, аннан ул, бер төркем хәрби әсир-очучылар белән берлектә, 1944 елның 13 августында беренче тапкыр качу омтылышы ясый. Ләкин кулга алына, үлемгә хөкем ителә һәм Заксенхаузен (Кёнигсберг шәһәре) үлем лагерена озатыла. Анда лагерь чәч кисүчесе ярдәме белән (Девятаевның үз хәтирәләре буенча, пленга кадәр бу тоткын совет офицер-танкисты булган) лагерь робасындагы тегелгән номерын алыштырып, үлем статусын «штрафник» статусына алыштыруга ирешә. Тиздән Степан Григорьевич Никитенко исеме белән ул Узедом утравындагы[2] Өченче рейхның яңа коралы — «Фау-1» канатлы ракеталары һәм «ФАУ-2» баллистик ракеталары төзелә торган Пенемюнде ракета үзәгендәге концлагерьга җибәрелә.

Совет рәсми документлары нигезендә, Девятаев 1945 елның 8 февралендә әсирлектән репатриацияләнә[7][8].

Очкычта качу[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1945 елның 8 февралендә 10 кешедән торган совет хәрби әсирләре төркеме немец бомбардировщигы Heinkel He 111 H-22 очкычын кулга төшереп, фронт сызыгын кичә һәм совет хәрби командованиесенә Пенемюнде полигонындагы яшерен завод, ракета җибәрү өчен диңгез буендагы старт җайланмалары, аларның төгәл координатлары турында стратегик мөһим мәгълүматлар тапшыра. Очкычны Девятаев иярли.

Немецлар, аларны тотар өчен, артларыннан ике Тимер хач һәм алтын Немец хачы кавалеры обер-лейтенант Гюнтер Хобомны (алман. Günter Hobohm)[9] җибәрәләр, әмма очкыч курсын белмәгән көе, аны очраклы гына табырга мөмкин була. Очкычны заданиедән кайтып килгән оста очучы полковник Вальтер Даль күрә, ләкин немец командованиесенең «ялгыз "Хейнкельне" бәреп төшерергә» дигән боерыгын ул, боеприпаслары булмау сәбәпле, үти алмый.

Фронт сызыгы районында очкычка совет зенит туплары ата — мәҗбүри утырырга туры килә. «Хейнкель» Голлин авылыннан көньяктарак, 61 армия артиллерия часте урнашкан районда корсагына утыра (хәзерге вакытта чама белән Старгард-Щециньски гминасындагы (Польша) Голина шәһәре (Старгардский повят)[10]. Нәтиҗәдә, 300 чакрымнан артык юл узып, Девятаев командованиегә немец ракета коралы җитештерелә һәм сынала торган Узедомдагы яшерен үзәк турында стратегик мөһим мәгълүматлар диңгез яры буенда урнашкан «Фау–2» старт җайланмаларының төгәл координаталарын җиткерә.  Девятаев алып кайткан мәгълүматлар төгәл булып чыга һәм Узедом полигонына уңышлы һава һөҗүмен тәэмин итә.

Әсирлеккә эләгү һәм качу шартларын тикшерү өчен, Девятаев фильтрацион лагерьга — НКВДның 7 нче махсус лагерена урнаштырыла (элеккеге немец лагере «Заксенхаузен»), анда сорау алуларга һәм тикшерүләргә дучар ителә[11][12].

1945 елның март ахырында, тикшерүдән һәм дәваланудан соң, качуда катнашкан ун кешенең җидесе (Соколов, Кутергин, Урбанович, Сердюков, Олейник, Адамов, Немченко) 777 укчылар полкының бер ротасына алыналар (башка мәгълүматлар буенча, 61 армиянең 397 укчылар дивизиясе, 447 укчылар полкы, 3 укчылар батальонының 7 укчылар ротасына[13])[14] һәм фронтка җибәреләләр[15] (хәтта бер күзен югалткан Немченко да үзен фронтка укчылар ротасы санитары сыйфатында җибәрүләрен сорый).

14 һәм 16 апрельдә 397 дивизия ике тапкыр Одер елгасын кичү омтылышы ясый, ләкин уңышка ирешә алмый. Нәкъ шушы көннәрдә Петр Кутергин, Тимофей Сердюков, Владимир Соколов һәм Николай Урбанович һәлак булалар. Федор Адамов яралана һәм алга таба хәрби хәрәкәтләрдә катнашмый. Алдагы көннәрдә дивизия Одерны кичә, Фалькенберг шәһәрен яулап алып, көнбатышка таба хәрәкәт итә. Әлеге сугышта 21 апрельдә Иван Олейник, ә 24 апрельдә Владимир Немченко һәлак була (әмма, Девятаев сүзләренчә, Олейник Ерак Көнчыгышта, Япония белән сугышта һәлак булган)[16].

Нәтиҗәдә, 1945 елның маена ун качкынның дүртесе генә исән кала: госпитальдә яраланган Федор Адамов һәм өч офицер — Девятаев, Кривоногов һәм Емец — алар 1 Горький запастагы укчылар дивизиясенең «Смерш» контрразведка бүлегенә озатылалар. анда алар, үзләренең хәрби дәрәҗәләрендә раслауны көтеп, сугыш ахырына кадәр, сугыш хәрәкәтләре зонасыннан читтә калалар[13].

1945 елның сентябрендә Девятаевны немец ракета техникасын үзләштерү буенча совет программасы белән җитәкчелек итәргә билгеләнгән Сергей Королев аны Польшада элекке әсирләрне тикшерү лагеренда таба һәм Пенемюндега консультацияләр өчен чакыра[17]. Девятаев аэродром командасында хезмәт итү, ә ракета полигонының еракта булуы сәбәпле, ул үтә дә яшерен бернәрсә дә сөйли алмый, шулай да утраудагы корылмаларның һәм төрле объектларның урнашуын якынча сурәтләп бирә. Пенемюндедән Брестка, аннары Невель шәһәренә күчерелә.

Сугыштан соң[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1945 елның ноябрендә Девятаев запаска җибәрелә (моңа кадәр ул берникадәр вакыт Псков өлкәсенең Невель станциясендә колония-поселение территориясендә лагерьда тотыла) һәм озак вакытлар, элеккеге хәрби әсир буларак, эш эзләүдә кыенлыклар кичерә[18][11][12].

Михаил Девятаевның кызы белән улы үз истәлекләрендә язганча, 1945 елның декабрендә[19][20] ул Казанга кайта (башка мәгълүматлар буенча, 1950 еллар башында гына кайткан[11]) һәм Казан елга портына вокзал буенча дежур булып эшкә урнаша, аннары капитан-механикка өйрәнә, ләкин күпмедер вакыт хезмәт катерында гына йөзә алае[21][18]. 1949 елдан «Огонек» баркасы капитаны ярдәмчесе булып эшли, 1952 елдан — «Огонек» баркасы капитаны, 1955 елдан теплоход капитаны вазифасына күчерелә[19].

1957 елда Девятаевның батырлыгы турында беренче булып «Советская Татария» газетасы хәбәрчесе Ян Винецкий язып чыга.

1950 еллар ахырында Девятаевка су асты канатларындагы беренче совет судноларының берсе — «Ракета»ны сынау эше йөкләнә. Озак еллар дәвамында елга суднолары капитаны булып эшли һәм «Метеор» теплоходының беренче капитаны була[21].

Гомер ахырына кадәр иҗтимагый тормышта актив катнаша: 1990 еллар башында күпмилләтле Казан иҗтимагый-сәяси үзәге идарәсе әгъзасы; 1999–2002 елларда «Татарстан яңарышы өчен» («За возрождение Татарстана») республика иҗтимагый-сәяси оешмасының сәяси советы рәисе; Татарстан Ветераннар советы әгъзасы. Теләп очрашуларга йөри, истәлекләре белән уртаклаша, берничә тапкыр Узедом утравында була һәм качу вакыйгаларының башка катнашучылары белән очраша. «Полет к солнцу» (1972) һәм «Побег из ада» (1988) автобиографик китапларын язып бастыра.

1959 елдан КПСС әгъзасы. Соңгы көннәренә кадәр Казанда яши. 2002 елның җәендә, аңа багышланган документаль фильм төшерү вакытында, Пенемюнде аэродромына килә, үз иптәшләренә шәмнәр куя һәм немец очучысы Г. Хобом белән очраша.

Михаил Петрович Девятаев 2002 елның 24 ноябрендә Казанда 86 яшендә вафат була, Казанда, Бөек Ватан сугышы сугышчылары мемориаль комплексы урнашкан Арча зираты участогында, җирләнгән.

Дәүләт бүләкләре

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1957 елның 15 августында, С.П. Королев инициативасы белән, Михаил Девятаевка Советлар Союзы Герое исеме бирелә (кайбер мәгълүматлар буенча, бүләк совет ракета төзелешенә керткән өлеше, немецларның «Фау-2» ракетасы нигезендә эшләнгән беренче совет Р-1 ракетасын төзүдә ярдәм күрсәткәне өчен бирелә)[22].

Ленин ордены һәм «Алтын Йолдыз» медале, ике Кызыл Байрак ордены (02.1944)[23], I һәм II дәрәҗә Ватан сугышы орденнары (1985[24]; 05.1944[25]) , медальләр, чит ил бүләкләре, шул исәптән 2 нче дәрәҗә «Ватан алдындагы казанышлары өчен» ордены белән[26] белән бүләкләнгән.

Мордовия Республикасының мактаулы гражданины[27], шулай ук Казан һәм Германиянең Вольгаст һәм Цинновиц шәһәрләренең мактаулы гражданины[28].

Арча кыры зиратында (Казан) Девятаев кабере

Казан шәһәрендә бер урам һәм Казан елга техникумы Девятаев исемен йөртә, ул яшәгән йортка мемориаль такта куела.

Гаиләсе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Хатыны Фәүзия (Моратова). Балалары: уллары Алексей, Александр, кызы Нелли[29].

Кызыклы факт

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1945 елның февралендә иптәшләре белән дошманның Хейнкель очкычын урлап алып китеп, фашист әсирлегеннән котылган Михаил Девятаевны беренче булып Казан елга портыннан Ян Винецкий эзләп таба, сораштыра, батыр күп мәртәбәләр сөйләгән әсирлектән котылу тарихына беренче булып ышана. Девятаев турында язган очеркын «Красная Татария» газетасы бастырырга батырчылык итмәгәч, «Литературная газета» хәбәрчесе Булат Гыйззәтуллин ярдәме белән әлеге газетада 1957 елның 23 мартында «Батырлык» (рус. Мужество) мәкаләсен бастыра[30]. Ике айдан (1957 елда) Михаил Девятаевка Советлар Союзы Герое исеме бирелә.

Исемен мәңгеләштерү

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Җиңү паркындагы Хәтер пантеонында М.П. Девятаевка истәлек тактасы (Казан
  • Михаил Девятаев ике автобиографик китап авторы — «Полёт к солнцу» (1972) һәм «Побег из ада» (1988).
  • Николай Стуриковның «Сотый шанс» повесте.
  • 1975 елда Тәрбидә музей-йорты ачыла[31].
  • 2002 елда «Побег в небо. Девятаев» нәфис фильмы төшерелә башлый. Төшерү берничә тапкыр күчерелә, башта 2007 елга, аннары 2012 һәм 2015 елларга. 2017 елда, 15 ел узгач, проект ябыла[32].
  • 2005 елда Казанның Вахитов районындагы Порт урамының бер өлешенә Девятаев урамы исеме бирелә.
  • Вологдада «Побег из ада» һәйкәле куела.
  • Саранскта 2010 елда «Побег из ада» истәлекле билгесе урнаштырыла[33].
  • Полтава шәһәрендә «Побег из ада» һәйкәле урнаштырыла, ул качкан экипажның исемнәре язылган стелладан гыйбарәт.
  • «Восход-72» су асты канатларындагы судно «Герой Михаил Девятаев» исемен йөртә[34]. Хәзерге вакытта файдаланылмый.
  • «Волга-3» пассажирлар катамараны «Герой Девятаев» исеме белән аталган[35].
  • Казанда Җиңү паркында Мәңгелек утянындагы пантеонда М.П. Девятаев мәгълүматлары белән истәлек тактасы урнаштырылган, анда аңа Советлар Союзы Герое исеме 1957 елда бирелгәнлеге язылган. 2002 елда " побег в небо. Девятаев". Төшерү берничә тапкыр күчерелә, башта 2007 елга, аннары 2012 һәм 2015 елларга. 2017 елда, 15 елдан соң, проект ябыла.
  • 2017 елда, Советлар Союзы Герое Михаил Девятаевның тууына йөз ел булу уңаеннан, ике яңа документаль фильм — «Побег с острова Узедом» һәм «Крылатая Казань» дөнья күрә. 1963 елдан Михаил Девятаевның тормышы һәм батырлыклары турында барлыгы 14 документаль фильм төшерелгән, алар арасында: Николай Скомороховның «Речники-Герои», Константин Орозалиевның «Догнать и уничтожить» һәм башкалар бар[36][37].
  • 2020–2021 елларда «Девятаев»[d] (беренче исеме — «Фау-2. Побег из ада») нәфис фильмы төшерелә (режиссер Тимур Бекмамбетов, консультанты Казан дәүләт медицина университеты профессоры.Александр Девятаев[38]). Фильмны күрсәтү Россия Федерациясе кинотеатр экраннарына 2021 елның 29 апрелендә чыга[39].
  • Пенемюндеда (ФРГ) 2020 елның 8 февралендә Советлар Союзы Герое очучы Михаил Девятаев җитәкчелегендәге хәрби әсирләр төркеменең батырлыгына 75 ел тулу уңаеннан тантаналы чара уза. Истәлекле тантананы Александр Печерский фонды оештыра, чара «Непокоренные. Сопротивление в фашистских концлагерях» дип атала[40].
  • 2021 елда Оренбургта аның исеме белән аталган 39 нчы мәктәп каршындагы скверда бюсты урнаштырылган[41].
  • 2023 елда Казанда елга порты янында (Девятаев ур., 2) һәйкәле куела[42].
  • Мордовия Республикасының Үзәк аэроклубы Советлар Союзы Герое М.П. Девятаев исемен йөртә.
  • Казанның Арча кыры зиратында М.П. Девятаев каберенә бюсты куелган.

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ Подвиг Девятаева: побег из плена с немецким "оружием возмездия". topwar.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 5 февраль 2025.
  2. ↑ 1 2 3 Кисин С. 95 лет исполняется летчику Девятаеву, сбежавшему из концлагеря на самолёте Архивная копия от 28 ноябрь 2020 на Wayback Machine // Российская газета.ЮФО
  3. ↑ «Побег из ада или 10 дней жизни» — ВЕСТИ ДОСААФ/info@vestidosaaf.ru(неопр.). vestidosaaf.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 5 февраль 2025.
  4. ↑ Как один побег изменил ход всей войны. ru.sott.net (30 май 2015).
  5. ↑ Наградной лист Михаила Девятаева на орден Красное Знамя от 20 декабря 1943 года. Мөрәҗәгать итү датасы: 7 май 2021. Архивировано 7 май 2021 года.
  6. ↑ Покрышкин А. И. [Гвардия громит врага] // Познать себя в бою. — М. : ДОСААФ, 1986. — 492 с. — 95 000 экз.
  7. ↑ https://obd-memorial.ru/html/imagelink?path=0ad0aa35-6414-4547-b03d-62e2570e833d
  8. ↑ Девятаев Михаил Петрович, ст. лейтенант Архивная копия от 25 апрель 2021 на Wayback Machine // ОБД Мемориал
  9. ↑ HOBOHM, Günter (ингл.). TracesOfWar. Мөрәҗәгать итү датасы: 5 июнь 2021. Архивировано 14 гыйнвар 2013 года.
  10. ↑ Михаил Девятаев и He-111H-22 Архивная копия от 16 июнь 2020 на Wayback Machine.
  11. ↑ 1 2 3 Беспалова Н., Черепанов М. Личный враг фюрера. Герой Советского Союза Михаил Девятаев пострадал из-за дамского каприза. «Российская газета» — Волга — Урал (16 декабрь 2003). Мөрәҗәгать итү датасы: 11 гыйнвар 2011. Архивировано 13 ноябрь 2011 года.
  12. ↑ 1 2 Михаил Черепанов. Подвиг Девятаева: пора рассказать правду // Вечерняя Казань : газета. — 2008. — № 110.
  13. ↑ 1 2 Побег из Пенемюнде. warspot.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 23 апрель 2021. Архивировано 23 апрель 2021 года.
  14. ↑ Полет из ада — в бессмертие. Известия Мордовии (5 февраль 2010). Мөрәҗәгать итү датасы: 11 гыйнвар 2010. Архивировано из оригинала 24 февраль 2011 года.
  15. ↑ Кайбер басмаларда аларны; штраф батальонына җибәрелүләре әйтелә, әмма күрсәтелгән часть штрафныкы булмаган.
  16. ↑ Девятаев, 1972
  17. ↑ Совет ракеталарының булачак генераль конструкторы үзе дә бу вакыйгаларга ярты ел кала гына тоткынлыктан азат ителгән була.
  18. ↑ 1 2 Биккинин И. Любовь и жизнь легендарного лётчика // Татарская газета. — № 12 от 23 ноября.
  19. ↑ 1 2 Девятаев, 2015
  20. ↑ Зотикова В. Побег в небо. Сын легендарного летчика Михаила Девятаева рассказал "РГ" о неизвестных фактах биографии отца. Российская газета-Неделя-Средняя Волга (19 март 2015). Мөрәҗәгать итү датасы: 18 июнь 2020. Архивировано 22 июнь 2020 года.
  21. ↑ 1 2 Кривоногов, 1963
  22. ↑ Михаил Черепанов. Тайна подвига Девятаева // Казанские ведомости : газета. — № 98 от 6 июля.
  23. ↑ Девятаев Михаил Петрович :: Память народа. pamyat-naroda.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 5 октябрь 2021. Архивировано 5 октябрь 2021 года.
  24. ↑ Девятаев Михаил Петрович :: Память народа. pamyat-naroda.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 5 октябрь 2021. Архивировано 5 октябрь 2021 года.
  25. ↑ Девятаев Михаил Петрович :: Память народа. pamyat-naroda.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 5 октябрь 2021. Архивировано 5 октябрь 2021 года.
  26. ↑ Девятаев Михаил Петрович :: Память народа. pamyat-naroda.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 5 октябрь 2021. Архивировано 5 октябрь 2021 года.
  27. ↑ Указ Главы Республики Мордовия от 10 января 1997 года № 2 «О присвоении почётного звания „Почётный гражданин Республики Мордовия“». Мөрәҗәгать итү датасы: 21 сентябрь 2016. Архивировано 29 октябрь 2017 года.
  28. ↑ http://www.rg.ru/2012/07/04/reg-ufo/devyataev.html
  29. ↑ Вероника Словохотова, Сергей Щедрин. Девятаев Михаил, подлинная история подвига, рассказывает сын. Правмир, 21.06.2021(рус.)
  30. ↑ Татарстан халыклары ассамблеясы сайтында(үле сылтама)
  31. ↑ Всё о Мордовии: Энциклопедический справочник / сост. Н. С. Крутов, Е. М. Голубчик, С. С. Маркова. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 2005. — С. 325. — ISBN 5-7595-1662-0.
  32. ↑ Фильм о Герое Советского Союза из Мордовии стал поводом для заказного убийства?! Столица С. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 апрель 2020.
  33. ↑ Памятный знак «Побег из ада» в Саранске Архивная копия от 6 гыйнвар 2014 на Wayback Machine.
  34. ↑ Теплоход «Герой Михаил Девятаев» Архивная копия от 2 апрель 2019 на Wayback Machine на сайте «Водный транспорт».
  35. ↑ Теплоход «Герой Девятаев» Архивная копия от 3 гыйнвар 2014 на Wayback Machine на сайте www.riverfleet.ru.
  36. ↑ В Казани презентовали два новых фильма о Михаиле Девятаеве. www.tatar-inform.ru. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 апрель 2020.
  37. ↑ На крыле. История Михаила Девятаева. Вечерняя Москва. Мөрәҗәгать итү датасы: 27 апрель 2020.
  38. ↑ Чередниченко А. Вертикальный взлёт. В Кронштадте стартовали съёмки фильма «ФАУ. Побег из ада» Архивная копия от 24 март 2020 на Wayback Machine //Санкт-Петербургские ведомости, 19.03.2020.
  39. ↑ Альперина, Сусанна. Фильм «Девятаев» про побег советского летчика из плена выйдет 29 апреля (рус.), Российская газета (2021-02-16). 16 апрель 2021 тикшерелде.
  40. ↑ В Германии отметили годовщину побега группы Девятаева из концлагеря. РИА Новости (20200208T1708+0300). Мөрәҗәгать итү датасы: 12 апрель 2020. Архивировано 12 апрель 2020 года.
  41. ↑ В Оренбурге увековечили память летчика-истребителя Михаила Девятаева. Интернет-портал «Российской газеты» (29 сентябрь 2021). Мөрәҗәгать итү датасы: 1 октябрь 2021. Архивировано 1 октябрь 2021 года.
  42. ↑ Казанда Девятаев һәйкәлен урнаштыру өчен урын сайланды – эшләр башланды. Татар-информ, 4.06.2023

Чыганаклар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Silk-film.png Тышкы видеофайллар
Silk-film.png Михаил Девятаев белән әңгәмә. Казан, 8 февраль 2002 г.

«Ил геройлары» халыкара патриотик интернет-проектында  Михаил Девятаев

Чыганак — https://tt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Михаил_Девятаев&oldid=9850746