Татарстан Республикасы Конституциясе көне
| Татарстан Республикасы Конституциясе көне | |
|---|---|
 |
|
| Кабул ителгән | 1992 елның 6 ноябре |
| Уздырылу урыны | Россия, Татарстан |
| Үткәрелү көне | 6 ноябрь |
| Оештырган | Конституция комитеты |
| Кагылышы | 1992 елның 6 ноябрендә Татарстан Республикасы Конституциясе кабул ителү |
 Тышкы видеофайллар
| |
|---|---|
|
|
Татарстан Республикасы Конституциясе көне белән! |
Татарстан Республикасы Конституциясе көне (рус. День Конституции Республики Татарстан) — Татарстан халкының бердәмлегенә хөрмәт символы. Һәр елны 6 ноябрьдә билгеләп үтелә торган дәүләт бәйрәме.
Тарихы
1992 елның 6 ноябрендә Югары Советның XII сессиясендә Татарстан Республикасы Конституциясе кабул ителә. Конституция, Татарстан Республикасының күпмилләтле халкы һәм татар халкы ихтыярын чагылдырып, кеше һәм граждан хокукларының һәм ирекләренең өстенлеген гамәлгә ашыра, халыкларның гомумтанылган үзбилгеләнү хокукына, аларның тигез хокуклылыгы, ихтыяр белдерүнең иреклелеге һәм бәйсезлеге принципларына нигезләнә, тарихи, милли һәм рухи традицияләрнең, мәдәниятләрнең, телләрнең сакланып калуына һәм үсешенә, гражданнар татулыгын һәм милләтара килешүне тәэмин итүгә ярдәм итә, федерализм принципларында демократиянең ныгуы, Татарстан Республикасының социаль-икътисадый үсеше, Россия Федерациясе халыкларының тарихи барлыкка килгән бердәмлеген саклап калу өчен шартлар тудыра[1]. Әлеге вакыйга уңаеннан 6 ноябрь республикада бәйрәм көне — Татарстан Республикасы Конституциясе көне дип игълан ителә.
Документ нигезендә республиканың социаль һәм икътисади мәсьәләләрен хәл итүдә мөстәкыйльлеген күтәрү, Татарстанның бүгенгесе һәм киләчәге турында кайгырту, гомумроссия сәяси барышының реаль катнашучысы итү омтылышы ята. Президентлык һәм парламентаризм, җирле үзидарә һәм күп партиялелек, сүз иреге институтларының барлыкка килүе — болар барысы да һәм башка күп кенә сәяси яңалыклар Татарстанның сәяси системасы үсешенең аерылгысыз шарты була. Милек формаларының күп төрлелеген конституциячел беркетү, халык хуҗалыгының өстенлекле тармакларына ярдәм, конкурентлыкка сәләтле продукцияне җитештерүгә юнәлеш бирү көчле социаль сәясәт уздыруга этәргеч бирә.
Оештыру этаплары
Конституция комиссиясенең, Югары Совет Президиумы әгъзаларының, халык депутатларының, хокук галимнәренең озак вакытлы эшчәнлеге нәтиҗәсе булган Конституция проекты 1991 елның 31 декабрендә бөтенхалык фикер алышуы өчен басылып чыга. Фикер алышу барышында 5 меңнән артык тәкъдим һәм искәрмә кертелә. Хатлар һәм телеграммалар республика районнарыннан һәм чит илләрдән килә.
Парламент — дискуссияләр урыны
1992 елның 20 маенда Татарстан Республикасы Югары Советы сессиясендә Конституция комиссиясе рәисе, Татарстан Республикасы Президенты Минтимер Шәймиев, шулай ук Конституциягә альтернатив проектлар тәкъдим иткән депутатлар чыгыш ясый. Кануннар чыгару җыелышы әгъзалары составы демократик була һәм радикаль капма-каршы сәяси көчләр вәкилләреннән гыйбарәт. «Народовластие» төркеменнән — Валентин Михайлов, Татарстанның демократик реформалар хәрәкәтеннән Зиннур Латыйпов чыгыш ясый. Киләчәктә эшләү өчен Югары Советның Конституция комиссиясе тәкъдим иткән проектны нигез итеп алырга карар кылына, әмма кайбер депутатлар моңа каршы була, кайберләре Россия белән республика вәкаләтләре турындагы мәсьәләне хәл иткәнчегә кадәр Конституция турындагы мәсьәләне кичектерергә тәкъдим итә.
1992 елның 28 сентябрендә ачылган Татарстан Республикасы Югары Советының XI сессиясендә Татарстан Республикасы Конституциясе проекты буенча фикер алышуның чираттагы этабы була. Ул чорда икътисад һәм финанслар белән бәйле мәсьәләләр күп җыела, шуңа күрә республиканың төп кануны проекты бары тик 1 октябрьдә генә карала. Республика Югары Советы Конституция комиссиясе тарафыннан 460 тан артык төзәтмә һәм тәкъдим карала. Конституциянең 59 матдәсе үзгәртелә.
«Согласие» депутатлар төркеме тәкъдим иткән төзәтмәләр тулысынча кире кагыла. Парламентарийлар бәхәсләрне оештыру хокукыннан файдаланалар. Нәтиҗәдә, Конституция комиссиясенә өстәмә рәвештә тагын бер килештерү комиссиясе төзергә карар ителә. Республика Конституциясе проектын эшләүдә барлык депутатлар корпусы катнаша.
1992 елның 28 октябрендә Татарстан Республикасы Югары Советының XII сессиясе республиканың эшләп бетерелгән төп кануны проекты белән ачыла. Татарстан Республикасы Дәүләт Советы депутатлары белән беррәттән, Казан университеты юристлары Борис Железнов, Рөстәм Тарнопольскийда катнаша. Проектны гамәлгә ашыручылар белән сөйләшүләр буенча Россия делегациясендә катнашучылар — Россия Совет Федератив Социалисти Республикасы Югары Советы рәисе урынбасары Юрий Яров һәм Конституция комиссиясенең җаваплы секретаре Олег Румянцев, шулай ук конституция комиссиясе әгъзалары Анатолий Ковлягин һәм Евгений Данилов була. Барлык утырышларда Конституция проектының һәр маддәсен тикшерелә. Кайбер маддәләр буенча бәхәсләр була, шуңа бәйле төрле депутат төркемнәре вәкилләре сессияләргә барлык якларны да канәгатьләндерерлек вариантны тәкъдим итү өчен аерым җыела. Ахыр чиктә, күпчелек катнашучылар ризалаша алырлык вариантлар табыла. 1992 елның 6 ноябрендә Татарстан Конституциясе кабул ителә һәм бу көнне депутатлар тарфыннан «Татарстан Республикасы Конституциясе көне турында» канун кабул ителә. Документка ярашлы 6 ноябрь бәйрәм көне дип игълан ителә ителә һәм эш көне булып саналмый.
Бәйрәм көнендә чаралар
Татарстан Республикасы Конституциясе көне уңаеннан Казан телевидение манарасында якты-динамик шоу — 18:00-23:00 сәгатьләрдә телевидение манарасы медиафасадында республиканың дәүләт телләрендә «Татарстан Республикасы Конституциясе көне белән!» дигән котлау куела[2].
Татарстан Республикасы Конституциясе турында өч факт
- 1992 елның 6 ноябрендә Татарстан Республикасы Конституциясе кабул ителә. Россия Конституциясе бер ел соңрак — 1993 елның 12 декабрендә раслана.
- Татарстан Республикасы Конституцияне Россиянең барлык төбәкләре арасында беренче булып кабул итә.
- 30 ел эчендә Татарстан Конституциясенә 17 төзәтмә кертелә[3].