Нәүрүз

РУВИКИ — интернет-энциклопедия мәгълүматы
Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Нәүрүз битенә күчегез.
Нәүрүз
نوروز
Нәүрүз نوروز

Шәмси тәкъвим буенча яз башы һәм яңа ел башлануны бәйрәм итү
Уздырылу урыны Азәрбайҗан, Албания, Әфганстан, Босния һәм Герцеговина, Һиндстан, Иран, Казакъстан, Кыргызстан, Пакистан, Таҗикстан, Россия (Башкортстан, Дагыстан, Татарстан һәм башка регионнар), Төркия, Үзбәкстан һ.б.
Сыйфат Халыкара
Әһәмияте Яңа ел башы
Дата 19–22 март (язгы көн-төн тигезлеге)
Бәйрәм ителү Хафт син (هفت سین), Наурыз коже һ.б.

Нәүрүз (фар. نوروز — яңа көн[1], tat.lat. Näwrüz)[2][3][4][5] — шәмси тәкъвим буенча Яңа ел башы (Фарвардин аеның беренче көне), Урта Азиядә, Иранда, Әфганстанда һәм кайбер башка илләрдә бик борынгыдан килгән Яңа елны каршылау бәйрәме[6].

Кояш тәкъвиме буенча яшәгән борынгы иранлы һәм төрки халыкларының ышануларына бәйле чара, язгы көн-төн тигезлеге чорына (19, 20, 21 йә 22 мартка) туры килә, ислам гореф-гадәтләренә кагылышы юк[7].

Нәүрүз Ахәменид дәүләтендә, зороастризм дини бәйрәме буларак билгеле. Гарәпләр басып алганнан соң да, бүгенге көнгә кадәр билгеләп үтелә. Хәзерге вакытта язгы көн белән төн тигезләшкән көннәрдә билгеләнә.

Якын Көнчыгыш территориясендә Нәүрүзне бу җирләрдә гарәпләр килгәнче, Ислам таралганчы һәм Гарәп хәлифәлеге оешканчы ук яшәгән халыклар бәйрәм итә. Гарәпләр Нәүрүзне бәйрәм итми. Төркиядә 1925 елдан 1991 елга кадәр Нәүрүз бәйрәме рәсми рәвештә тыела. Сүриядә Нәүрүзне бәйрәм итү шулай ук тыелган.

2009 елның 30 сентябрендә ЮНЕСКО тарафыннан Бөтендөнья матди булмаган мәдәни мирас репрезентатив исемлегенә кертелә, 2010 елгы БМО Генераль Ассамблеясе карары нигезендә рәсми халыкара бәйрәм статусын ала[8].

Этимологиясе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бәйрәмнең атамасы праиндоевропа телендәге *néwos сүзенә барып тоташа ( ингл. new, алман. neu, грек. νέος [neos], лат. novus, рус. новый и санскр. नव [náva]) и *lewk- ингл. light, лат. lux, санскр. रुचि [rúci] и словен. luč шундый ук чыгышлы. Борынгы фарсы телендәге «*navaka-raocah-» ‘яңа көн’ пәһләви теле (урта фарсы теле) «nōg rōz» {nwk rwc} аша бүгенге фарсы теленә — фар. «نوروز» [nowrūz] булып килеп ирешкән. [9][10].

Нәүрүзне төрле исемнәр белән бәйрәм итү Алгы һәм Урта Азиянең элек Фарсы империясе һәм фарсы мәдәнияте йогынтысы зонасына кергән күп кенә мәдәниятләрендә киң таралган. Түбәндә әлеге бәйрәм атамасының төрле телләрдә кулланылган вариантлары китерелә: фар. نوروز — Now ruz, таҗ. Наврӯз, азәри. Novruz, пушту نوورځ — Naw wraz, көрд. Newroz, үзб. Наврўз, Navroʻz, төрекм. Новруз, Nowruz, каз. Наурыз, уйг. Норуз, кырг. Нооруз, тат. Нәүрүз / Näwrüz, төр. Nevruz, кырымтат. Navrez / Наврез, нуг. Навруз, баш. Науруз, чуаш. Нарӑс һәм башкалар.

Заманча мәгънәсе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Ашыклар Бакудагы Новруз бәйрәмендә

Хәзерге вакытта Нәүрүз 21 мартта Иран һәм Әфганстанда астрономик кояш календаре буенча Яңа елның рәсми башлануы буларак билгеләнә. 21 мартта дәүләт бәйрәме буларак Таҗикстанда, Үзбәкстанда, Төрекмәнстанда, Азәрбайҗанда, Гөрҗистанда, Албаниядә, Кыргызстанда, Македониядә, Төркиядә, Казакъстанда билгеләп үтелә. Нәүрүз бәйрәменең асылында бәйрәм никадәр юмартрак узса, ел шулкадәр имин узачак, муллык булачак, дигән ышану ята.

Нәүрүз, милли бәйрәм буларак, 21 мартта Россиянең Дагыстан, Татарстан, Башкортстан һәм башка милли төбәкләрендә билгеләп үтелә. Шулай ук Нәүрүз Кытайның Синьцзян-Уйгур автоном районында, Гыйрак Көрдстанда, Һиндстанның кайбер төбәкләрендә билгеләнә.

Нәүрүз шулай ук бәһаи календаре буенча ел башы булып тора.

Иранда бәйрәм гадәттә 13 көн дәвам итә, шуның беренче 5 көне Нәүрүзне каршылауга һәм туганнар, дуслар белән кунакка йөрешүгә багышлана. Тугызынчы көн — Шәһръяран-Нәүрүз (Шаһ Нәүрүзе), ә унөченче көн — Сиздах–бе–дар (фар. سیزده به در) («Унөченче өйдән читтә»). Азәрбайҗанда соңгы елларда шулай ук бер атна дәвамында эшләми торган бәйрәм көннәре игълан ителә. Тонкал (учак) ягып, аның аркылы җиде тапкыр сикерәләр. Халык ышанулары буенча, кеше, учак аша сикереп, чистарына, барлык авырлыклары һәм авырулары артта кала[11]. Нәүрүз ел саен Таҗикстанның Дангара шәһәрендә, 2011 елда Иран башкаласы Тәһранда, 2013 елда Төркмәнстанның Ашхабад шәһәрендә билгеләп үтелә[12].

2009 елның 30 сентябрендә Нәүрүз, бөтен дөньядан килгән башка 76 элемент белән беррәттән, ЮНЕСКО тарафыннан кешелекнең матди булмаган мәдәни мирасы исемлегенә кертелә. Матди булмаган мирасның әлеге 76 элементын кертү турындагы карар Матди булмаган мирасны саклау буенча Хөкүмәтара комитетта катнашучы 24 дәүләт тарафыннан кабул ителә.

2010 елның 23 февралендә БМО Генераль Ассамблеясенең 64 нче сессиясендә «Дөнья мәдәнияте» көн тәртибенең 49 нчы пункты кысаларында консенсус нигезендә «Халыкара Нәүрүз көне» дип исемләнгән резолюция кабул ителә[13].

Резолюция тексты нигезендә, БМО Генераль Ассамблеясе:

  • 21 мартны Халыкара Нәүрүз көне буларак таный;
  • Нәүрүз билгеләп үтелә торган әгъза-дәүләтләрнең Нәүрүз белән бәйле мәдәниятне һәм традицияләрне саклау һәм үстерү буенча тырышлыкларын хуплый;
  • әгъза-дәүләтләрне Нәүрүз турында хәбәрдарлык дәрәҗәсен күтәрүгә көч куярга һәм, кирәк булган очракта, бу бәйрәмне билгеләп үтү өчен ел саен чаралар оештырырга чакырып кала;
  • Нәүрүз билгеләп үтелә торган әгъза-дәүләтләрне, Нәүрүз мирасы турындагы белемнәрне халыкара бергәлектә тарату максатыннан, әлеге бәйрәмнең килеп чыгу тарихын һәм традицияләрен өйрәнергә чакыра;
  • кызыксынган әгъза-дәүләтләргә һәм Берләшкән Милләтләр оешмаларына (аерым алганда, аның махсус учреждениеләренә, фондларына һәм программаларына, нигездә Мәгариф, фән һәм мәдәният мәсьәләләре буенча БМОна), кызыксынган халыкара һәм региональ оешмаларга, шулай ук хөкүмәтнеке булмаган оешмаларга Нәүрүз билгеләп үтелә торган дәүләтләр үткәргән чараларда катнашырга тәкъдим итә.

Бәйрәм тарихы һәм йолалары

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Нәүрүз — Иран календаре буенча беренче көн, яз башы, фарвардин ае ураза көненә туры килә (фар. فروردین); якынча 14 март); көн-төн тигезлеге; үсеш һәм бөреләнү чоры башы булып тора.

Нәүрүз символларының берсе — шыттырылган уҗым

Яңа чор башлану бәйрәменең Фарвардин аеның беренче көнендә рәсми котланылуның Ахәменид дәүләте чорында (б.э.к. VI–IV гасырлар) башланганы Фирдәүсинең «Шаһнамә» (фар. شاهنامه) поэмасыннан билгеле, тик Нәүрүз сүзе язма чыганакларда яңа эраның II гасырыннан башлап очрый[14]. «Шаһнамә» поэмасында аны бәйрәм итүнең башы Җәмшид шаһ (фар. جمشید) (зәрдөштчеләр арасында бәйрәмнең еш кулланыла торган атамасы — «Җәмшиди Нәүрүз», бу бәйрәмдә Шаһларны коронацияләү традициясе дә шуннан). Бу көннәрдә Фарсы империясе провинцияләре башлыклары шаһиншаһка бүләкләр китергәннәр[15].

Иран мифологиясе буенча, бу көнне Туранлы Афрасияб тарафыннан үтерелгән Сиявуш каһарманы җирләнгән. Бу риваять Авестада телгә алына[16]. Ул Фирдәүсинең «Шаһнамә»сендә җентекләп тасвирланган. «Безгә килеп җиткән чыганаклардан күренгәнчә, Сиявушны күмү көне “Нәүрүз”дип аталган һәм ел саен бәйрәм көне буларак билгеләп үтелә...»[17]

Исламның таралуына карамастан, халык, үз мәдәни мирасына хөрмәт йөзеннән, бәйрәм итүне дәвам итә.

Бу бәйрәмнең анимизм элементлары барлыгы мәгълүм. Нәүрүз көнендә борынгы иран халыклары үзләренең борынгы бабалар рухларына («фраваши») табынганнар. Соңрак бу гадәт Борынгы Иранның рәсми дине булган зәрдөштлек тарафыннан үз ителә. Зөрдештләрнең төп җиде бәйрәмнәренең берсе булып тора[18]:

« Кыш ахыры һәм яз башлану чорына туры килә һәм ата-бабалар рухын искә алу бәйрәменә (Нәүрүз) күчә. Ул язгы көн-төн тигезлеге алдыннан килгән төнгә туры килә[19]. »

Британия галиме М. Бойс билгеләп үткәнчә, болардан тыш, зәрдөштлектә бу бәйрәм турыдан-туры утка багышланган булган, борынгы зәрдөштчеләр аны яшәү көче дип санаганнар һәм аңа табынганнар. Бу бәйрәм елның ахур вакыты — җәйнең җитүен хәбәр итә һәм Явыз Рухның җиңелүен күрсәтә. Зәрдөштлек йолалары буенча, яңа көннең төш вакытында җир астыннан җылылык һәм яктылык алып килүче Рапитвин дип аталган рухның кире кайтуын сәламләгәннәр. Шуннан соң әлеге рухка көн саен „рапитва“ дип аталучы төш вакытында табыналар һәм җәй буе Аша-Вахиштага дога кылалар[20].

Азәрбайҗан ССРда Новрузны бәйрәм итүгә багышланган СССР почтовая маркасы, 1991
Иранда Новруз бәйрәме. Абдул-Азим хәзрәт мәчете, Тәһран, 2018. (Иран календаре буенча 1397 ел)

Бу бәйрәмнең утка багышланган булуы соңрак формалашкан зороастрий традициясендә бәхәссез. Нәүрүз көнендә әле Ахәменид һәм Сасанидлар чорларыннан ук гыйбадәтханәләрдә утка табынулар башкарылган. Ул чорның Иран хакимнәре бу көнне буйсындырылган халыклардан бүләкләр кабул иткәннәр[21]. Өй түбәләрендәге иң биек урыннан башлап бәйрәм өстәлләрендәге шәмнәргә кадәр бөтен җирдә утлар кабызылган[22]. Хәзерге вакытта бу гореф-гадәтләр өлешчә генә сакланып калган. Әйтик, Азербайҗанның кайбер районнарында «барлык калкулыкларда учаклар кабызыла»[23]. Кешеләр ут тирәли әйләнәләр һәм фольклор җырларын башкаралар[24]. Шәмнәр шулай ук «Нәүрүз» көнендә һәм аннан алдагы көннәрдә бәйрәм өстәлләре атрибуты булып тора (аңа әзерлек бәйрәмгә берничә атна кала башлана)[25].Шундый ук традицияләр Иран һәм Урта Азиядә сакланып калган. Сәмәркандта утрак таҗик, үзбәк халкының ярымкүчмә төрки халыклар белән тыгыз хезмәттәшлеге Нәүрүз ритуал практикасында игенчелек һәм терлекчелек элементларының синтезлануына китерә. Бәйрәм мәчеттә намаз укулар, мөселман изгеләрен һәм изге урыннарын зиярәт кылу аша легитимлаштырылган[26].

А.Н. Нигъмәти язганча, Сәмәркандта һәм аның әйләнә-тирәсендәге авылларда яшәүчеләр фарсы календаре буенча Яңа ел (Нәүрүз) алдыннан соңгы сишәмбе җитүен зурлап билгеләп үтәләр[27]. Кояш баегач, кешеләр учаклар ягалар, җырлар җырлыйлар, милли уен коралларында уйныйлар. Барабан тавышлары астында алар елгага факел йөреше оештыралар һәм аның буенда бәйрәм итәләр. Учаклар аша сикерәләр, елгада су коеналар. Учак аша сикергәндә алар табигатьтән мул уңыш телиләр һәм явызлыклардан һәм җеннәрдән саклану эзлиләр. Хәтта күкрәк балалары белән хатын-кызлар да учак аша сикерә, шул рәвешле алар ел дәвамында бәла-казалардан һәм бәхетсезлекләрдән котылырга өметләнәләр. Хәлле таҗиклар бу көнне азкеремле кешеләр өчен табын коралар.

Тәһран урамнарында бәйрәм уңаеннан йомыркалар бизәү
Дүшәмбене бәйрәмгә әзерлиләр, 2018

Хәзерге вакытта бу зәрдөштлек бәйрәменең башка атрибутлары да сакланып калган. Мәсәлән, савытларны бодай яки арпа орлыкларын бүрттергәннәр, алар шытып чыккач, аларны өйнең махсус урынына куйганнар[22]. Хәзерге вакытта да Азәрбайҗанда, Иранда һәм Урта Азиядә бәйрәмгә уҗым шыттыралар[25]. Бәйрәм өстәленә тормыш барлыкка килү символы буларак йомырка һәм үзенчәлекле тәм-томнар куйганнар. Бу йолалар хәзер дә саклана[25].

Югарыда китерелгән кыскача күзәтүдән күренгәнчә, Нәүрүз бәйрәменең исламга кадәрге чыгышы һәм аның фәлсәфәсе, шулай ук йолалары ислам диненә бернинди дә катнашы булмавын күрсәтә. Бу бәйрәмнең тарихи тамырлары (мәҗүсилек һәм зәрдөштлек белән бәйләнеше) һәм натурфилософик асылы Аллаһның берлегенә нигезләнгән һәм табигый көчләргә табынуны инкарь иткән ислам белән каршылыкта тора.

Бәйрәмгә хәзерлек

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Борынгы гадәт буенча, Нәүрүз җиткәнче кешеләр яшәгән урыннарын һәм әйләнә-тирәне җыештырырга, бурычларын түләргә тиеш.

Нәүрүздә традицион ритуал булып Хафт син (фар. هفت سین) һәм Хафт шин әзерләү тора. Ул җиде элементтан тора. Аларның исемнәре фарсы әлифбасында С (S или Sîn (س)га башланган булырга тиеш. Хафт шин шулай ук исемнәре фарсы әлифбасындагы Ш хәрефеннән башланган җиде элементтан тора.

Бәйрәм өстәлләренә бодай, арпа, тары, кукуруз, фасоль, ногыт, ясмык, дөге, кунжуттан һәм түгәрәк күмәчләр ясаганнар. Нәүрүздә җиде ризык (башлыча үсемлекләрдән) әзерлиләр, иң танылган бәйрәм ризыгы — сүмәләк — шытып чыккан бодайдан әзерләнә.

  • Таҗикстанда кунакларны «Нәүрүз бәйрәме белән!» (таҗ. Навруз муборак бод!, Наврузатон фируз бод!) дип сәламлиләр. Бу көнне бәйрәм өстәле үзенчәлекле. Өстәлдә, һичшиксез, исеме «с» хәрефеннән башланган җиде ризыктан («Хафт син» һәм «Хафт шин») торган ризык торырга тиеш. Бу сүмәләк (таж. суманак), серкә (таж. сипанд, сирко), шыткан бодай (таҗ. сэмени), яшеллек (таҗ. сабза) һәм башкалар. Санап үтелгән ризыклардан тыш, өстәлгә көзге, шәмнәр һәм буялган йомырка куела. Санап үтелгәннәрнең барысы да символик мәгънәгә ия: шәм — кешене явыз рухлардан саклаучы яктылык яки ут. Йомырка һәм көзге Иске елның тәмамлануын һәм яңа елның беренче көне җитүен билгеләү өчен кирәк. Азәрбайҗанлылар буялган йомырканы көзгегә куялар.
  • Үзбәкстанда төп бәйрәм ризыгы шулай ук — сумалак. Сәламләүче: «Нәүрүз котлы булсын!» (үзб. Navro'z bayrami qutlug' bo'lsin), — дип, ә сәламне кабул итүче: үзб. Navro'z ayyomi muborak bo'lsin! — дип җавп бирә.
  • Казакъстанда бәйрәм ризыгы булып җиде ингредиенттан торган наурыз коже санала. Сәламләүче әйтә: «Нәүрүз бәйрәме белән сәламлим! Муллык булсын!» (каз. Наурыз мейрамы құтты болсын! Ақ мол болсын!), котлаулар кабул итүче «Бергә булсын!» (каз. Бірге болсын!) — дип җавап бирә. Нигездә, Казакъстан көнбатышында һәм Россиягә чиктәш өлкәләрдә яшәүче Кече Жуз казакъларында Нәүрүз 14 марттан башлана һәм «амал» дип атала (айның гарәп-фарсы атамасыннан Hamal / һамал / һәмәл); аның ттрадицион элементы булып «көрісу» йоласы тора, бу вакытта бөтен кеше бер-берсе белән кул кысышып исәнләшергә һәм «Бәхетле ел» (каз. Жыл құтты болсын!) теләргә тиеш[28].
Бәйрәм өстәле артында Азәрбайҗан хатын-кызы сурәте төшерелгән Азәрбайҗан почта маркасы
  • Азәрбайҗанда «Нәүрүз бәйрәмегез мөбарәк булсын!» (азәри. Novruz bayramınız mübarək olsun!) дип сәламлиләр һәм «Сезнеке дә!» (азәри. Sizinlə bahəm!) дип җавап бирәләр. Элегрәк Азәрбайҗанның кайбер яр буе районнарында табынга чикләвек һәм киш-миш белән әзерләнгән башлы балык куелган. Шулай ук пәхләвә, шекербур, бадамбур кебек тәм-томнар куела. Кунакларны сыйлаганда, елның да шушы ризыклар кебек татлы булуын телиләр (тулырак «Нәүрүз Азербайджанда»мәкаләсен кара).
Казакъстан почта маркасы, 2009
  • Курдистанда бәйрәм белән «Нәүрүз бәйрәме белән!»(көрд. Newroz pîroz be!) дип котлыйлар.
  • Алтайда яшәүче төрки телле шорлар Чыл-Пажи (Ел башы) билгеләп узалар.

Татарларда Нәүрүз

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Күк-Ата, Җир-Ана һәм политеист тәңречелек пантеонына кергән башка мифик затларга ышанган болгарлар һәм башка төрки кабиләләрнең мәҗүси мәдәниятләренә борынгы иранлыларның тәэсирендә үтеп кергән булырга мөмкин[29]. Төрки тәкъвим буенча Нәүрүз (Яңа ел) бәйрәменнән соң Яңарыш ае башлана.

Әстерхан татарлары Нәүрүзне 14 мартта «Әмил» атамасы белән (айның гарәп-фарсы атамасы hamal / һамал / һәмәлдән) билгеләп үткәннәр. Әстерхан татарлары һәм нугайлылар бер-берсен «Бәйрәм хәерле булсын!» дип сәламлиләр.

Яңа елны март аенда каршылау гадәте татарлар яшәгән Урта Идел буенда да таралган була. Борынгы чорда Нәүрүз көннәрендә (ул берәр атнага — 10 көнгә сузылган) йорттан-йортка кереп «нәүрүз әйтеп» йөрү гадәте булган. Моны укучы балалар, шәкертләр башкарган. Нәүрүз такмагын укып, яки яттан әйтеп, хуҗаларга бәхет, уңышлар теләп йөргәннәр.

« Гадәт буенча, Нәүрүз көнне иртә таңнан яшьләр урамга чыкканнар. Егетләр арасында бәйрәмнең башлыгы Алпамша билгеләнгән. Алпамша булган кеше: «Әнә карга очып килә, Нәүрүзне бәйрәм итәргә куша!» – дип кычкырып җибәргән. Бу бәйрәмдә милли уеннар, спорт ярышлары, атлар чабышы үткәрелгән. Нәүрүзгә кадәр кешеләр бер-берсенә булган үпкәләрен гафу иткән, дуслашу билгесе итеп, бүләкләр бирешкәннәр. Ә яшьләр кызыклы такмаклар әйтешкән. Нәүрүз бәйрәмен шулай ук «Карга туе» дип йөрткәннәр һәм бу көнне «карга боткасы» пешергәннәр. Элек кешеләр табигатьнең уянуын каргалар килү белән бәйләгән, җылы, матур көннәрне нәкъ менә шул кошлар алып килә дип уйлаганнар. Шуңа күрә карга изге кош булып саналган. Иген чәчәр алдыннан бабаларыбыз, бәйрәм ясап, күңелләрен күтәргән. Иртәннән балалар җыелышып, өйдән өйгә йөреп, ботка пешерер өчен он, ярма, йомырка, май, җимешләр җыйганнар. Аларны бер кеше дә буш кул белән чыгармый. Балалар өй янына киләләр дә, җырлап, такмаклар әйтеп әлеге өйгә, аның хуҗаларына изге теләкләр телиләр. Шулай итеп, бөтен йортка кереп чыгалар һәм җыйган әйберләрен өлкәннәргә кайтарып бирәләр. Өлкәннәр болынга чыгып ботка пешерә, ә яшьләр, балалар шунда җырлыйлар, бииләр, такмак әйтәләр, төрле кызыклы уеннар уйныйлар. Бу бәйрәмдә кешеләр ял вакытларын бик күңелле үткәрә. Соңыннан бергәләшеп ботка ашыйлар, бер-берләренә теләкләр телиләр: дөньялар имин булсын, сугышлар булмасын, яңгырлар яусын, игеннәр уңсын, балалар акыллы, тәүфыйклы, миһербанлы булсыннар. Бүгенге көндә Нәүрүз бәйрәменә багышланган «Нәүрүзбикә», «Нәүрүз гүзәле» бәйгеләрен үткәрү таралды. Ул бәйгеләрдә татар кызлары бөтен яклап үзләренең осталыгын күрсәтә. Анда алар татар халык җырларын башкаруда, милли бию осталыгында, татар халык ашларын әзерләүдә ярыша. Егетләр арасында канат тартышу, уктан ату һәм башка ярышлар үткәрелә. Татар халкында гадәттә Нәүрүзне өч көннән алып 13 көнгә хәтле билгеләп үткәннәр. Бәйрәм вакытында зур учак ягу, аның аша сикерү, әйләнү булган, кешеләр бер-берсенә бәхет, муллык теләгән.[30]
 »

Галерея

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Сүриядә Нәүрүз бәйрәме

    Сүриядә Нәүрүз бәйрәме

  • Казакъстанда Нәүрүз бәйрәме

    Казакъстанда Нәүрүз бәйрәме

  • Төркиядә Нәүрүз бәйрәме

    Төркиядә Нәүрүз бәйрәме

  • Азәрбайҗанда Нәүрүз бәйрәме

    Азәрбайҗанда Нәүрүз бәйрәме

  • Нәүрүз бәйрәм табыны

    Нәүрүз бәйрәм табыны

  • Нәүрүз бәйрәм табыны

    Нәүрүз бәйрәм табыны

  • Нәүрүз бәйрәм табыны

    Нәүрүз бәйрәм табыны

  • Нәүрүз бәйрәм табыны

    Нәүрүз бәйрәм табыны

Шулай ук карагыз

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ Нәү — яңа, яшь; руз — көн, көндез. — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б. — Б. 464, 482.
  2. ↑ Навруз. Архивировано 26 октябрь 2017 года., Русский орфографический словарь. / Российская академия наук. Институт русского языка имени В. В. Виноградова. — М.: «Азбуковник». В. В. Лопатин (ответственный редактор), Б. З. Букчина, Н. А. Еськова и др. 1999.
  3. ↑ Навруз. Архивировано 22 март 2018 года., Большой толковый словарь русского языка. — 1-е изд-е: СПб.: Норинт С. А. Кузнецов. 1998.
  4. ↑ Навруз, слово на ресурсе Грамота.ру.
  5. ↑ UNESCO World Report: Investing in Cultural Diversity and Intercultural Dialogue
  6. ↑ Нәүруз — иранлыларның иске календаре буенча ел башы көне, яңа ел бәйрәме (төн белән көннең язгы тигезлек көне 21 март көненә туры килә). — Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге. – Б. 461.
  7. ↑ Институт научной информации по общественным наукам (Российская академия наук). Россия и мусульманский мир, Выпуски 1-3. — Институт, 2008.
  8. ↑ Статьи про Навруз на официальном сайте. Архивировано 21 март 2018 года. ООН
  9. ↑ Sihler, Andrew L. New Comparative Grammar of Greek and Latin. — Oxford University Press, 1995.анг--> — 686 p. — ISBN 0195083458. — ISBN 9780195083453.
  10. ↑ Julius Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch [алм.]. — 3. Aufl. — Tübingen: Francke Verlag, 1994.анг--> — Vol. 3. — ISBN 3-7720-0947-6. — ISBN 978-3-7720-0947-1.
  11. ↑ Тонгалы и хонча: Азербайджан празднует "Од чершенбеси" // www.az.sputniknews.ru (28.02.2023)
  12. ↑ Туркменистан проводит масштабные торжества с участием высоких гостей. Мөрәҗәгать итү датасы: 21 март 2013. Архивировано 6 март 2014 года.
  13. ↑ Документ A/64/L.30/Rev.2. Архивировано 12 декабрь 2013 года.
  14. ↑ Novrouz in the Course of History, archived from the original on 2007-03-21, retrieved 2016-03-21 
  15. ↑ Novrouz in the Course of History. Мөрәҗәгать итү датасы: 22 март 2009. Архивировано из оригинала 21 март 2007 года.
  16. ↑ Ард-Яшт 17:42, «Авеста» в русских переводах (1861—1996). — СПб.: Летний сад, 1998. — С. 370.
  17. ↑ Набиев А. Новруз Байрамы. — Баку: Язычы, 1990. — С. 3.
  18. ↑ Дорошенко Е. А. Зороастрийцы в Иране. — М.: Наука, 1982. — С. 69.
  19. ↑ (Дорошенко. Е. А. «Зороастрийцы в Иране». М., «Наука», 1982., стр. 69]
  20. ↑ Бойс М. Зороастрийцы. Верования и обычаи. — М.: Наука, 1987. — С. 45.
  21. ↑ Бойс М. Зороастрийцы. Верования и обычаи. — М.: Наука, 1987, — С. 71.
  22. ↑ 1 2 Дорошенко Е. А. Зороастрийцы в Иране. — М.: Наука, 1982. — С. 72.
  23. ↑ Новруз. Шейляр. Халг ойун вя тамашалары. — Баку: Язычы, 1989. — С. 106.
  24. ↑ Новруз. Шейляр. Халг ойун вя тамашалары. — Баку: Язычы, 1989. — С. 106, 115.
  25. ↑ 1 2 3 Новруз. Шейляр. Халг ойун вя тамашалары. — Баку: Язычы, 1989. — С. 115.
  26. ↑ Маликов А. М. Празднование Навруза в Бухаре и Самарканде в ритуальной практике и общественных дискурсах (вторая половина XIX — начало XX века) // Археология, этнография и антропология Евразии, Том 48, № 2, 2020, с.122-129
  27. ↑ Мусяльман байрамлары. — Бакы: Азярбаджан, 1993. — С. 38.
  28. ↑ В Мангистау отпраздновали Амал мейрамы. Мөрәҗәгать итү датасы: 15 март 2015. Архивировано 23 март 2015 года.
  29. ↑ Протобулгары причерноморья
  30. ↑ Н. Нәбиуллин. Хуш киләсең, Яңа ел!, «Безнең гәҗит», 2015-11.

Сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чыганак — https://tt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Нәүрүз&oldid=9844515