Чик сакчылары көне
Б.Н. Ельцин исемендәге китапханә материаллары
| Чик сакчылары көне | |
|---|---|
 | |
| Уздырыла | ел саен |
| Дата | 28 май |
Чик сакчылары көне (рус. День пограни́чника) — СССР Дәүләт иминлек комитеты чик буе гаскәрләре һәм Россия Федераль иминлек хезмәтенең чик буе хезмәте шәхси составының һөнәри бәйрәме. Чик сакчылары көне Россия Президентының 1994 елның 23 маендагы Указы нигезендә, «Россиянең һәм аның чик буе гаскәрләренең тарихи традицияләрен торгызу максатларында», ел саен 28 майда билгеләп үтелә. Бу традиция БДБ-нең кайбер илләрендә дә саклана[1].
Чик сакчылары көне ял көне саналмый, ләкин бөтен ил буйлап тантаналы чаралар уздырыла[2].
Тарих
РСФСР Халык Комиссарлары Советының 1918 елның 28 маендагы Декреты нигезендә чик сагы хезмәте оештырыла. Аңа кадәр — 1918 елның 30 мартында РСФСР Финанслар халык комиссариаты каршында Чик сакчыларының баш идарәсе оеша, аңа тулы составта диярлек элек Россия империясе чикләрен саклаган Аерым чик сагы корпусы идарәсе офицерлары күчә. 1919 елның 1 февралендә, Республика Революцион хәрби советы (РВСР) карары нигезендә, чик сакчылары РСФСР чик буе гаскәрләре итеп үзгәртелә.
1920 елның 24 ноябреннән РСФСР ХКС каршындагы Бөтенроссия гадәттән тыш комиссия махсус бүлеге составында яңадан чик сагы оештырыла. 1922 елның 27 сентябрендә РСФСР Эчке эшләр халык комиссариаты ГПУ гаскәрләре (1923 елның 15 ноябреннән соң — СССР Халык комиссарлары советы каршындагы ОГПУ гаскәрләре) составында аерым чик буе корпусы (ОПК) оештырыла. 1934 елның июленнән чик буе гаскәр формированиеләре белән СССР Эчке эшләр халык комиссариатының Чик буе һәм эчке сак баш идарәсе җитәкчелек итә башлый. 1937 елдан яңадан «чик буе гаскәрләре» термины кулланыла. Чик буе гаскәрләре җитәкчелеген СССРның Эчке эшләр халык комиссариаты Чик буе һәм эчке гаскәрләр баш идарәсе гамәлгә ашыра. 1957 елның 28 мартында чик буе гаскәрләре СССР Министрлар Советы каршындагы Дәүләт иминлек комитеты составына кертелә. СССР Дәүләт иминлек комитеты Чик буе гаскәрләренең баш идарәсе төзелә. 1978 елның 5 июлендә СССР МС КГБ мөстәкыйль дәүләт комитеты — СССР Дәүләт иминлек комитеты (СССР КГБ) итеп үзгәртелә. 1992 елның 12 июнендә Россия Федерациясе Иминлек министрлыгы составында чик буе гаскәрләре оеша. Бу структураларның хокукый варисы 1993 елның 30 декабрендә Россия Президенты Указы белән төзелгән Россия Федераль чик буе хезмәте (ФПС России) була. 2003 елның 1 июленнән Россия Федераль чик буе хезмәте РФ Федераль иминлек хезмәте карамагына күчә һәм «Россия Федерациясе Федераль иминлек хезмәтенең Чик буе хезмәте» дип атала башлый.
Чик сакчылары көне ел саен 28 майда билгеләп үтелә, әлеге һөнәри бәйрәмне билгеләү 1958 елдан башлап, СССР Министрлар Советы карары белән гамәлгә куелган. Хәзерге вакытта бәйрәм чик буе органнарының хезмәт бердәмлеген, хәрби куәтен демонстрацияләүгә, шулай ук коры җирдә һәм диңгездә Россия Федерациясе дәүләт чиге сагында торучы офицер һәм рядовой составның хәрби рухын күтәрүгә юнәлдерелгән.
Чик сакчылары көнендә хәрби хезмәттә булган чик сакчылары, Ватанны саклауга әзерлек дәрәҗәсен күрсәтеп, күрсәтмә чыгышлар ясыйлар. Запастагы һәм отставкадагы чик буе гаскәрләре хәрбиләре һәм чик буе органнары хезмәткәрләре торак пунктларның төп урамнары буйлап тантаналы йөрешләр үткәрәләр, хәрби һәйкәлләргә, шул исәптән Билгесез солдат каберенә чәчәкләр салалар, күрсәтмә чыгышлар ясыйлар.
Совет чорыннан соң Чик сакчылары көне
Элеккеге СССР-ның кайбер союздаш республикалары бәйсезлек алганнан соң да бу бәйрәмне билгеләп үтәләр. Белоруссиядә, Кыргызстанда, Таҗикстанда, Россия Федерациясендәге кебек үк, чик сакчылары көнен 28 майда билгеләп үтәләр.
Украинада бәйрәм, 2018 елдан башлап, 30 апрельдә билгеләп үтелә, аңа кадәр Чик сакчылары көне 28 майда билгеләп үтелә.
Төрекмәнстанда әлеге һөнәри бәйрәмне 11 августта уздыралар, бу көнне 1992 елда Төрекмәнстанның Дәүләт чик буе хезмәте оештырылган[3].
Казахстанда бәйрәм 18 августта билгеләнә, чөнки бу көнне 1992 елда Казахстан Республикасының чик буе гаскәрләре оештырылган.
Үзбәкстанда Чик сакчылары көнен 24 мартта билгеләнә, чөнки 1992 елның 24 мартында Үзбәкстан Җөмһүриятенең чик буе гаскәрләре бүлекчәләре булдырыла. 2015 елдан башлап, Латвиядә бәйрәм көне — 7 ноябрь[4].
Молдавиядә 1995 елдан 10 июньдә билгеләп үтелә.
Азәрбайҗанда исә Чик сакчысы көнен 18 августта билгеләп үтәләр, чөнки нәкъ менә 1919 елның 18 августында Азәрбайҗан Демократик Республикасы парламенты тарафыннан «Азәрбайҗан Республикасы дәүләт чиген саклау турында»гы Указга һәм Азәрбайҗан Республикасында чик буе таможня сагы булдыру турындагы канунга кул куела. Анда: «Азәрбайҗан Республикасы чикләрен законсыз сәүдәдән һәм контрабанда белән көрәшүдән саклау максатыннан, өстәмә дислокация пунктлары нигезендә, Азәрбайҗан чиге буенда 992 чик сакчысы составында 99 чик посты төзергә», — диелгән. 2000 елда Азәрбайҗан Президенты Гейдар Алиев 18 августны Чик сакчыларының һөнәри бәйрәме көне дип игълан итә[5].
Искәрмәләр
- ↑ История празднования дня пограничника
- ↑ День пограничника в России (2025-04-14). 15 май 2025 тикшерелде.
- ↑ День пограничника в Туркменистане
- ↑ Инара Мурниеце. Grozījumi likumā "Par svētku, atceres un atzīmējamām dienām" (латыш.). Сейм Латвии (22 октябрь 2015). Мөрәҗәгать итү датасы: 16 февраль 2016.
- ↑ Пограничным войскам Азербайджана исполняется 91 год
Әдәбият
- Надарин Э. С. Исторические аспекты зарождения пограничной службы в Российской Федерации // Законность и правопорядок в современном обществе. — № 13.
- Терентьев Евгений Михайлович Деятельность государственных органов по усилению охраны государственной границы СССР в 1924-1928 гг // Армия и общество. — № 4.
Сылтамалар
- 28 мая — День пограничника
- День пограничника в 2024 году: история и традиции праздника
Статья, посвящённая празднику, на сайте Президентской библиотеки.